Όλιβερ Μπόλντουην : Ο Λόρενς Ολίβιε της Αρμενίας

Νουνιά Γεραμιάν

Έ­νας Βρε­τα­νός στον Καύ­κα­σο, έ­νας Άγ­γλος α­νά­με­σα στους Αρ­με­νί­ους, ένας α­ρι­στο­κρα­τι­κός γό­νος α­νά­με­σα στους Τα­σνάκ,

έ­νας ξε­χα­σμέ­νος φί­λος του Καυ­κά­σου και των Αρ­με­νί­ων.

Ε­πι­στρέ­φου­με νο­ε­ρά στην, ό­χι και τό­σο γνω­στή, δια­δρο­μή του

Ό­λι­βερ Μπόλ­ντου­ην (1899-1958).

Ως γνω­στόν, υ­πήρ­ξε ο Λό­ρεν­ς της Α­ρα­βί­ας, αλ­λά και ο Ό­λι­βερ της Αρ­με­νίας. Ή­ταν Βρε­τα­νός ό­πως και ο Λό­ρεν­ς! Α­ξιω­μα­τι­κός του αυ­το­κρα­το­ρι­κού στρα­τού, ό­πως και ο Λό­ρεν­ς! Πρά­κτο­ρας πλη­ρο­φο­ριών στην υ­πη­ρε­σί­α της Αυ­τής Με­γα­λειό­τητος, ό­πως και ο Λόρεν­ς! Υ­πη­ρέ­τη­σε στην Α­να­το­λή καθ’ ό­λη τη διάρ­κεια του Α΄ Πα­γκο­σμί­ου Πο­λέ­μου, ό­πως και ο Λό­ρεν­ς! Ο­μο­φυ­λό­φι­λος, ό­πως και ο Λό­ρεν­ς! Γνώ­ρι­ζε κα­λά τους Τούρ­κους, ό­πως και ο Λό­ρεν­ς! Έ­γρα­ψε τα α­πο­μνη­μο­νεύ­μα­τά του, ό­πως και ο Λό­ρεν­ς! Άλ­λα­ξε πολ­λές φο­ρές ταυ­τό­τη­τα, ό­πως και ο Λό­ρεν­ς! Ή­ταν δη­μο­σιο­γρά­φος, ό­πως και ο Λό­ρεν­ς! Το ό­νο­μά του:

Ο­ΛΙ­ΒΕΡ ΜΠΟΛ­ΝΤΟΥ­ΗΝ!

Κα­τα­γό­με­νος α­πό α­ρι­στο­κρα­τι­κή οι­κογέ­νεια ο Ό­λι­βερ υ­πη­ρέ­τησε το Αρ­με­νι­κό Ζή­τημα ό­πως ο Λό­ρεν­ς υ­πη­ρέ­τη­σε τους Ά­ρα­βες. Γεν­νη­μέ­νος την 1η Μαρ­τί­ου του 1899 στο Σαι­ντ Έρ­μιν­ς Μέν­σιονς, στα βο­ρειο­δυ­τι­κά του Λον­δί­νου ή­ταν το πρώ­το α­πό τα ο­κτώ α­γό­ρια της οι­κογέ­νειας, εκ των ο­ποί­ων τα δύ­ο γεν­νή­θη­καν νε­κρά.

Οι γο­νείς του Στάν­λε­ϋ και Λού­ση (Σί­συ) Ρί­ντσντε­ϊλ ε­γκα­τα­στά­θη­καν στο Mπιού­ντλε­η, του Γουορ­κε­στερ­σά­ιρ στη δυ­τι­κή πε­ριο­χή Μί­ντλα­ντς στην Αγ­γλί­α.

Η οι­κο­γέ­νεια δρα­στη­ριο­ποι­ή­θη­κε στο χώ­ρο της βιο­μη­χα­νί­ας και κα­τά­φε­ρε να α­πο­κτή­σει πε­ριου­σί­α. Ο παπ­πούς Άλ­φρε­ντ διοι­κού­σε τη βρε­τα­νι­κή σι­δη­ρο­δρο­μι­κή ε­ται­ρεί­α, ε­νώ συ­να­να­στρε­φό­με­νοι με την Αυ­λή της Αγ­γλί­ας, οι Μπόλ­ντου­ην εί­χαν συγ­γε­νι­κούς δε­σμούς με τους Κί­πλιν­γκ.

Ω­στό­σο, ο Ό­λι­βερ ε­πη­ρε­ά­στη­κε πο­λύ α­πό το θά­να­το του ε­ξα­δέλ­φου του Τζον, ο ο­ποί­ος σκο­τώ­θη­κε στο μέ­τω­πο του πο­λέ­μου το Σε­πτέμ­βριο του 1915. Οι σχέ­σεις του με τον πα­τέ­ρα του Στάν­λε­ϋ ή­ταν δύ­σκο­λες, δια­κα­τέ­χο­νταν μεν α­πό σε­βα­σμό, αλ­λά υ­πήρ­ξε μια αυ­στη­ρό­τη­τα και μια τρα­χύ­τη­τα σύμ­φω­να με τα βρε­τα­νι­κά κοι­νω­νι­κά πρό­τυ­πα των νο­σταλ­γών της βι­κτω­ρια­νής ε­πο­χής. Ο Στάν­λε­ϋ, συ­ντηρη­τι­κός βου­λευ­τής της Βου­λής των Κοι­νο­τή­των ή­ταν ω­στό­σο α­νοι­χτό­μυα­λος. «Θα μπο­ρού­σε κάλ­λι­στα να γί­νει έ­νας έ­ξο­χος Πρω­θυ­πουρ­γός των Ερ­γα­τι­κών», θα έ­λε­γε αρ­γό­τε­ρα ο Ό­λι­βερ, ό­ντας πλέ­ον και ο ί­διος μέ­λος του κόμ­μα­τος των Ερ­γα­τι­κών.­

Στρατιώτης στη Γαλ­λί­α κατάσκοπος στην Α­να­το­λή

Ο Ό­λι­βερ ή­ταν ε­πί­σης πα­θια­σμέ­νος με το θέ­α­τρο. Α­πο­μνη­μό­νευε και απήγ­γει­λε Σαίξ­πηρ, κα­θώς στα κεί­με­να του πα­τέ­ρα της βρε­τα­νι­κής λο­γο­τε­χνί­ας έ­βρι­σκε έ­μπνευ­ση, η ο­ποί­α τον γλύ­τω­σε α­πό την τρέ­λα στην Αρ­με­νί­α.

Ει­σήλ­θε στο Ε­ΤΟΝ1, το ο­ποί­ο ε­γκα­τε­λει­ψε σύ­ντο­μα λό­γω της α­νυ­πό­τα­κτης ι­διο­συ­γκρα­σί­ας του.

Το Μά­ιο του 1916 ει­σήλ­θε στο στρα­τό, στο τάγ­μα των δό­κι­μων α­ξιω­μα­τι­κών στο Κέ­ι­μπρι­τζ. Αρ­γό­τε­ρα, κα­τε­τά­γη στο πε­ρί­φη­μο σώ­μα της Ιρ­λαν­δι­κής φρου­ράς με το βαθ­μό του έ­φε­δρου υ­πο­λο­χα­γού έ­ως το Μά­ιο του 1918. Έ­να μή­να αρ­γό­τε­ρα, ά­φη­σε ε­πι­τέ­λους την Αγ­γλί­α για το μέ­τω­πο της Γαλ­λί­ας στην Μπερ­λ ο Μπουά, Πα ντε Κα­λέ, α­κο­λούθως κα­τά μή­κος της γερ­μα­νι­κής γραμ­μής Χί­ντεν­μπουρ­γκ, η ο­ποί­α τε­λι­κά υ­ποχώ­ρη­σε τη νύ­κτα της 8ης προς την 9η Ο­κτωβρί­ου 1918, με­ρι­κές ε­βδο­μά­δες πριν την α­να­κω­χή της 11ης Νο­εμ­βρίου 1918.

Έ­λα­βε το βαθ­μό του ταγ­μα­τάρ­χη και ε­πέ­στρε­ψε στην Αγ­γλί­α στις 2 Νο­εμ­βρί­ου 1918, προ­τού ξα­να­φύ­γει για το μέ­τω­πο στο Σαρ­λε­ρουά, ό­που και έ­γι­νε μάρ­τυ­ρας των α­ντι­πα­ρα­θέ­σε­ων με­τα­ξύ των γερ­μα­νι­κών στρα­τευ­μά­των και των α­κρο­α­ριστε­ρών Σπαρ­τα­κι­στών.

Ει­σήλ­θε στις βρε­τα­νι­κές μυ­στι­κές υ­πη­ρε­σί­ες ό­που και έ­μει­νε έ­ως το κα­λο­καί­ρι του 1920, πριν α­να­χω­ρή­σει για την Αλ­γε­ρί­α. Έ­λα­βε ά­νω­θεν ε­ντο­λή να πά­ει ως κα­τά­σκο­πος στη Ρω­σί­α των Μπολ­σε­βί­κων.

Τον Αύ­γου­στο του 1920 πή­ρε το πλοί­ο έ­ως τη Μάλ­τα και α­πο­βι­βά­στη­κε στην Α­λε­ξάνδρεια της Αι­γύ­πτου. Η «αρ­με­νι­κή» πε­ρι­πέ­τειά του, άρ­χι­ζε στη γη των Φα­ρα­ώ!!

Α­πο­στο­λή στο Ε­ρε­βάν

Στο Σα­βό­ι Παλ­λάς, ένα κομ­ψό ξε­νο­δο­χεί­ο, ήλ­θε σε ε­πα­φή με τον Α­λε­ξά­ντρ Χατι­σιάν, τέ­ως Πρω­θυ­πουρ­γό της Αρ­με­νι­κής Δη­μο­κρα­τί­ας, ο ο­ποί­ος ε­πι­στρέ­φοντας α­πό μια πε­ριο­δεί­α στη Δύ­ση προ­κει­μέ­νου να λά­βει πι­στώ­σεις υ­πέρ της Αρμε­νί­ας, στα­μά­τη­σε στην Αί­γυ­πτο προ­τού ε­πι­στρέ­ψει στην α­να­γεν­νη­μέ­νη Αρμε­νί­α.

Κα­τά την α­να­χώ­ρη­σή του, η ά­νε­ση των τρόπων του νε­α­ρού Μπόλ­ντου­ην τον πά­γω­σαν και τον εξέπληξαν. «Διά­βα­σα στον Τύ­πο ό­τι στην Αρ­με­νί­α γί­νο­νται μά­χες και ό­τι οι Αρ­μέ­νιοι βάλ­λο­νται α­νη­λε­ώς» του α­πευ­θύν­θη­κε στα γαλ­λι­κά ο «αυ­θά­δης» νέ­ος με την προ­σθή­κη: «Θα ή­θε­λα να βρί­σκο­μαι ε­κεί ό­που υ­πάρ­χει πό­λε­μος και πε­ρι­πέ­τεια και να συ­μπα­ρα­στα­θώ στο πλευ­ρό των συ­μπα­τριω­τών σας».

Α­ντι­μέ­τω­πος με τη δυ­σπι­στί­α του Αρ­μέ­νιου η­γέ­τη, ο Ό­λι­βερ ε­πα­νήλ­θε την επο­μέ­νη ε­φο­δια­σμέ­νος αυ­τή τη φο­ρά με έ­να πι­στο­ποι­η­τι­κό υ­πο­γε­γραμ­μέ­νο α­πό το λόρ­δο Α­λεν­μπά­ι, τον υ­ψη­λό­βαθ­μο Βρε­τα­νό Κυ­βερ­νη­τι­κό Ε­πί­τρο­πο στην Αίγυ­πτο. Του α­πέ­δει­ξε, ε­πί­σης, ό­τι εί­ναι ο γιος του Βρε­τα­νού υ­πουρ­γού Οι­κο­νομι­κών, Στάν­λε­ϋ Μπόλ­ντου­ην.

Ο Χα­τι­σιάν άλ­λα­ξε στά­ση και του πρό­τει­νε να τον ξα­να­συ­να­ντή­σει στο ξε­νοδο­χεί­ο «Το­κα­τλιάν» της Κων­στα­ντι­νου­πό­λε­ως με σκο­πό να ει­σέλ­θουν μα­ζί στην Αρ­με­νί­α, τα­ξι­δεύ­ο­ντας με το πλοί­ο έ­ως το λι­μά­νι του Μπα­τούμ της Γε­ωρ­γίας. Φθά­νο­ντας στην Αρ­με­νί­α το Σε­πτέμ­βριο του 1920, ο Μπόλ­ντου­ην α­πο­γο­η­τεύ­θηκε γρή­γο­ρα: χά­ος, πό­λε­μος, λι­μός. Η ει­κό­να της χώ­ρας ή­ταν ε­ξί­σου σκο­τει­νή όπως οι κά­κι­στες συν­θή­κες του Βερ­ντέν2, σαν να μην εί­χε λήξει ο πό­λε­μος ε­δώ στον Καύ­κα­σο. «Ε­πέ­στρε­ψε σπί­τι σου, μην συ­νε­χί­ζεις!!», τον πα­ρό­τρυ­νε μια ε­σω­τε­ρι­κή φω­νή.

Σκέ­φθη­κε ό­μως, ό­τι πι­θα­νώς η συ­νά­ντη­σή του με τον Χα­τι­σιάν να ή­ταν προ­μελε­τη­μέ­νη α­πό το βρε­τα­νι­κό ε­πι­τε­λεί­ο. Ο Ό­λι­βερ έ­χο­ντας ως α­πο­στο­λή να κά­νει τα πά­ντα ώ­στε να έλ­θει σε ε­πα­φή με την αρ­με­νι­κή Κυ­βέρ­νη­ση και να τη βο­η­θήσει, ε­νι­σχύ­ο­ντας την κα­τα­σκό­πευ­ση της α­νό­δου του κομ­μου­νι­σμού στον Καύκα­σο, ό­φει­λε να μεί­νει.

Την ε­πο­χή αυ­τή, οι Βρε­τα­νοί -νι­κη­τές του πο­λέ­μου- κυ­ριαρ­χού­σαν λί­γο έ­ως πο­λύ στις τρεις Δη­μο­κρα­τί­ες του Καυ­κά­σου και ο εμ­φύ­λιος πό­λε­μος μαι­νό­ταν πά­ντα στη Ρω­σί­α.

Στο Ε­ρε­βάν βρι­σκό­ταν ο συ­νταγ­μα­τάρ­χης Χά­σκελ, ε­πι­κε­φα­λής της βρε­τα­νι­κής α­πο­στο­λής για λο­γα­ρια­σμό των συμ­μά­χων. Με απόφαση του τό­τε υ­πουρ­γού Α­μύ­νης, Ρου­πέν Ντερ Μι­να­σιάν, ο Ό­λι­βερ διο­ρί­στη­κε εκ­παι­δευ­τής στο πε­ζι­κό με το βαθ­μό του συνταγ­μα­τάρ­χη και συ­νερ­γά­στη­κε με τον Α­σότ Τσαχα­του­νί.

Σύν­δε­ση με την Αρ­με­νι­κή Ε­πα­να­στα­τι­κή Ομοσπονδία

Καθ’ ό­λη τη διάρ­κεια του φθι­νο­πώ­ρου, ο Ό­λι­βερ Μπόλ­ντου­ην ή­ταν μάρτυ­ρας των αρ­με­νι­κών ητ­τών έ­να­ντι της κε­μα­λι­κής Τουρ­κί­ας, των ερ­γα­σιών ανοίγ­μα­τος υ­πο­γεί­ων στο­ών των Μπολ­σε­βί­κων για την ε­πι­κοι­νω­νί­α των ο­χυ­ρωμά­των με τον ε­ξα­σθε­νι­σμέ­νο και α­πο­θαρ­ρη­μέ­νο αρ­με­νι­κό στρα­τό, το ξε­κα­θά­ρισμα των αρ­με­νο­-α­ζε­ρι­κών λο­γα­ρια­σμών στην πε­ριο­χή και την ε­γκα­τά­λει­ψη της Αρ­με­νί­ας εκ μέ­ρους των Συμ­μά­χων, πα­ρά το γε­γο­νός ό­τι εί­χαν υ­πο­γρά­ψει τη Συν­θή­κη των Σε­βρών τρεις μή­νες νω­ρί­τε­ρα.

Ε­πί­σης, ό­ταν η Αρ­με­νί­α σο­βιε­το­ποι­ή­θη­κε στις 2 Δε­κεμ­βρί­ου 1920, α­πο­φάσι­σε να πα­ρα­μεί­νει στο Ε­ρε­βάν. Στην Αρ­με­νί­α ε­κεί­νη την πε­ρί­ο­δο είχαν παραμείνει μόνο πέ­ντε ξέ­νοι, α­νά­με­σα στους ο­ποί­ους ο συ­νταγ­μα­τάρ­χης Μπόλ­ντου­ην. Πα­ρά τις δε­σμεύ­σεις της Μό­σχας, οι συλ­λή­ψεις και οι φυ­λα­κί­σεις των α­ντι­φρο­νού­ντων στο σο­βιε­τι­κό κα­θε­στώς άρ­χι­σαν στις 6 Δε­κεμ­βρί­ου. Στις 8 Δε­κεμ­βρί­ου ήρ­θε η σει­ρά του. Βρέ­θη­κε στη φυ­λα­κή α­νά­με­σα σε πολ­λούς μα­χητές τα­σνάκ. Πα­ρα­κο­λου­θού­σε α­δύ­να­μος την ε­φαρ­μο­ζό­με­νη πλή­ρη βα­ναυ­σό­τητα της αρ­με­νι­κής Τσέ­κα3 του αρ­με­νι­κού Κομ­μου­νι­στι­κού Κόμμα­τος, η ο­ποί­α κα­θαί­ρε­σε τους τασ­νάκ ως α­ντί­ποι­να για την εκ­κα­θά­ρι­ση των κομ­μου­νι­στών κα­τά τη διάρ­κεια των α­να­τα­ρα­χών της 1ης Μα­ΐ­ου του 1920, οι ο­ποί­ες κα­τε­στά­λη­σαν α­πό τις μο­νά­δες του τα­κτι­κού στρα­τού των Αρ­με­νί­ων της Τουρ­κί­ας, ο­δη­γού­με­νες α­πό τον στρα­τη­γό Σε­μπούχ.

Ε­ντυ­πω­σια­σμέ­νος ο Ό­λι­βερ δη­μο­σί­ευ­σε σε μια ε­φη­με­ρί­δα κεί­με­νο σχετι­κά με τη γεν­ναί­α α­ντί­στα­ση και το κου­ρά­γιο των τα­σνάκ, οι ο­ποί­οι πα­ρά τα βα­σα­νι­στή­ρια δεν ο­μο­λο­γού­σαν και συ­νέ­χι­ζαν να α­ψη­φούν το κα­θε­στώς. Ο Ό­λιβερ μυ­ή­θη­κε στη φυ­λα­κή και προ­σχώ­ρη­σε στο κόμ­μα δί­νο­ντας τον όρ­κο των τασ­νάκ. Αρ­γό­τε­ρα άλ­λω­στε θα α­φιέ­ρω­νε σε αυτό, το βι­βλί­ο του «Konyetz», το ο­ποί­ο δη­μο­σί­ευ­σε το 1924 με το ψευ­δώ­νυ­μο Μάρ­τιν Χού­σιν­γκτρι και υ­πό­τι­τλο: «Στο Τα­σνα­κτσου­τιούν της Δευ­τέ­ρας Διε­θνούς, με με­γά­λο θαυ­μα­σμό και ευ­χα­ρι­στί­ες για τις 18 Φε­βρουα­ρίου 1921».

Πέ­ρα­σε τα Χρι­στού­γεν­να του 1920 στη φυ­λα­κή και α­πο­φυ­λα­κί­σθη­κε στις 12 Ια­νουα­ρί­ου 1921, αλλά πα­ρέ­μει­νε ε­λεύ­θε­ρος υ­πό ό­ρους στο Ε­ρε­βάν, ε­νώ του απα­γό­ρευ­σαν την έ­ξο­δό του α­πό τη χώ­ρα. Έ­τσι, του δό­θη­κε η ευ­και­ρί­α να πλημ­μυρί­σει α­πό χα­ρά για την ε­ξέ­γερ­ση της 18ης Φε­βρουα­ρί­ου 1921. Πα­ντού ά­κου­γε τις κραυ­γές «Αρμενία, Αρμενία» αλ­λά α­κο­λουθώ­ντας τη συμ­βου­λή του Σι­μόν Βρα­τσιάν, του προ­έ­δρου της Ε­πι­τρο­πής Κοι­νής Σω­τη­ρί­ας, ε­γκα­τέ­λει­ψε την Αρ­με­νί­α με κα­τεύ­θυν­ση την Τουρ­κί­α, συ­νο­δευό­μενος α­πό έ­ναν ο­δη­γό τα­σνάκ, ο ο­ποί­ος κα­τα­γό­ταν α­πό την Τουρ­κί­α και ή­ταν ε­φοδια­σμέ­νος με πλα­στά έγ­γρα­φα.

Κα­τά τη δια­φυ­γή του συ­νε­λή­φθη εκ νέ­ου α­πό τους Τούρ­κους κο­ντά στο Καρ­ς. Οι Τούρ­κοι στρα­τιω­τι­κοί τον κα­τη­γό­ρη­σαν ως κα­τά­σκο­πο των Βρε­τα­νών αλ­λά πα­ρά τις σκλη­ρές συν­θή­κες φυ­λα­κί­σε­ώς του δεν εί­πε τί­πο­τα σχε­τι­κά με τις δρα­στη­ριό­τη­τές του.

Με­τά α­πό τε­τρά­μη­νη κά­θειρ­ξη ε­πα­νέ­κτη­σε την ε­λευ­θε­ρί­α του χά­ρη στη με­σολά­βη­ση του εκ­προ­σώ­που της Near East Relief.

Ε­πέ­στρε­ψε στο Λον­δί­νο τον Ιού­νιο του 1921, αλ­λά ε­ξα­κο­λου­θού­σε να βο­η­θά την Αρμε­νί­α. Έ­γι­νε τα­μί­ας της ε­πι­τρο­πής των Τα­σνάκ του Λον­δί­νου και συν­δέ­θη­κε φι­λι­κά με τον Ζι­ρά­ιρ Μι­σα­κιάν, ι­θύ­νο­ντα των τα­σνάκ στην αγ­γλι­κή πρω­τεύ­ου­σα έως την ε­παύ­ριον του Δευ­τέ­ρου Πα­γκο­σμί­ου πο­λέ­μου. Ο Ό­λι­βερ με­τέ­βη στη συν­διά­σκε­ψη της Λο­ζά­νης στο πλευ­ρό της αρ­με­νι­κής α­ντι­προ­σω­πεί­ας. Αυ­τό δεν ά­ρε­σε πο­λύ στους Άγ­γλους. Εί­χαν άλ­λωστε ή­δη μια κα­κή α­νά­μνη­ση α­πό την πα­ρου­σί­α του Λό­ρεν­ς της Α­ρα­βί­ας στην αρα­βι­κή α­ντι­προ­σω­πεί­α υ­πό την η­γε­σί­α του πρί­γκη­πος Φε­ϊ­ζάλ, στη συν­διά­σκεψη ει­ρή­νης στο Πα­ρί­σι το 1919. Αλ­λά ο Ό­λι­βερ τα α­ψή­φη­σε ό­λα, δια­πραγ­μα­τεύ­θη­κε για λο­γα­ρια­σμό των Αρ­με­νί­ων, πη­γαι­νο­ερ­χό­ταν με­τα­ξύ της φι­λο­τουρ­κι­κής βρε­τα­νι­κής α­ντι­προ­σω­πεί­ας -στην ο­ποί­α πά­ντως συ­γκα­τα­λέ­γο­ντο οι φί­λοι του- και της αρ­με­νι­κής α­ντι­προ­σω­πεί­ας, στην ο­ποί­α α­πα­γο­ρεύ­θη­κε η εί­σο­δος στη συν­διά­σκε­ψη εξ’ αι­τί­ας του «ό­χι» των μό­λις α­νερ­χο­μέ­νων στην ε­ξου­σία Κε­μα­λι­στών.

Οι δι­πλω­μα­τι­κές διερ­γα­σί­ες τε­λεί­ω­σαν την ά­νοι­ξη του 1923 και με­ρι­κές η­μέ­ρες με­τά την υ­πο­γρα­φή της Συν­θή­κης της Λο­ζά­νης (24 Ιου­λί­ου 1923), ο Στάν­λε­ϋ Μπόλ­ντου­ην ε­χρί­σθη Πρω­θυ­πουρ­γός της Αγ­γλί­ας.

Ή­ταν πο­λύ αρ­γά για την Αρ­με­νί­α, ο κύ­βος εί­χε πλέ­ον ρι­φθεί!!

Α­πο­γο­η­τευ­μέ­νος ο Ό­λι­βερ κα­τέ­γρα­ψε και δι­η­γή­θη­κε την πε­ρι­πέ­τειά του στην Αρ­με­νί­α στο τι­τλο­φο­ρού­με­νο βι­βλί­ο του: «Έ­ξι φυ­λα­κές και δύ­ο Ε­πα­να­στά­σεις - 1925».

Κα­τό­πιν ε­ξε­λέ­γη βου­λευ­τής των Ερ­γα­τι­κών στη Βου­λή των Κοι­νο­τή­των το 1929. Ε­γκα­τα­στά­θη­κε με το φί­λο του Τζώ­νυ Μπόιλ στην Οξ­φορ­ντσά­ιρ και δού­λευε ως δη­μο­σιο­γρά­φος στην Ντέ­ι­λι Τέ­λε­γκραφ. Δρα­στη­ριο­ποι­ή­θη­κε προς ό­φε­λος των λο­γο­τε­χνι­κών και κοι­νω­νι­κών έρ­γων, αγω­νί­σθη­κε ε­να­ντί­ον του φα­σι­σμού και υ­πο­στή­ρι­ξε τα δι­καιώ­μα­τα των γυ­ναικών. Ε­πει­δή ο κίν­δυ­νος του φα­σι­σμού αυ­ξα­νό­ταν στην Ευ­ρώ­πη ε­τέ­θη εκ νέ­ου στην υ­πη­ρε­σί­α του βρε­τα­νι­κού στρα­τού, ό­ταν ξέ­σπα­σε ο Δεύ­τε­ρος Πα­γκό­σμιος Πό­λε­μος.

Α­πε­σπά­σθη στην Αί­γυ­πτο και την Αι­θιο­πί­α, α­νέ­λα­βε τα πε­ρι­φε­ρεια­κά σχέ­δια των Συμ­μά­χων έ­να­ντι του Βε­ρο­λί­νου και της Μό­σχας -τους συ­νυ­πο­γρά­ψα­ντες το γερ­μα­νο­-σο­βιε­τι­κό σύμ­φω­νο- βά­σει των ο­ποί­ων θα χτυ­πού­σαν τις πε­τρε­λαιο­πη­γές του Μπα­κού για να ε­μπο­δί­σουν τους Γερ­μα­νούς να εκ­με­ταλ­λευ­τούν το πε­τρέ­λαιο της Κα­σπί­ας των σο­βιε­τι­κών συμ­μά­χων τους.

Τότε ήρ­θε σε ε­πα­φή με τον Ζι­ρά­ιρ Μι­σα­κιάν για να προ­τεί­νει στην Αρ­με­νι­κή Ε­πα­να­στα­τι­κή Ο­μο­σπον­δί­α να συμ­με­τά­σχει στη στρα­τιω­τι­κή ε­πι­χεί­ρη­ση, αλ­λά αυ­τό α­παι­τού­σε τη συ­νερ­γα­σί­α των τα­σνάκ με την Τουρ­κί­α -α­ναμ­φί­βο­λα κομ­βι­κή χώ­ρα για τις ε­πί­γειες ε­πι­θε­τι­κές επι­χει­ρή­σεις- πράγ­μα το ο­ποί­ο θα ε­πέ­τρε­πε στους Συμ­μά­χους να βγά­λουν την Τουρ­κί­α α­πό την ου­δε­τε­ρό­τη­τά της.

Ό­ταν ε­λέ­χθη το «ό­χι» της Α.Ε.Ο. α­πό το στό­μα του Ζι­ρά­ιρ Μι­σα­κιάν, οι σύμ­μα­χοι εί­χαν προ πολ­λού τακτο­ποι­ή­σει αυ­τά τα πε­ρι­φε­ρεια­κά σχέ­δια. Με­τά τον πό­λε­μο, ο Ό­λι­βερ δεν ασχολήθηκε πλέον με το Αρ­με­νι­κό Ζή­τη­μα. Α­νέ­λα­βε γε­νι­κός κυ­βερ­νή­της των νή­σων Λί­γουορ­ντ το 1948, α­φού ε­πα­να­κα­τέ­βα­λε τη θέ­ση του στη Βου­λή των Κοι­νο­τή­των και με το θά­να­το του πα­τέ­ρα του ε­ντά­χθη­κε στη Βου­λή των Λόρ­δων.

Δέ­κα χρό­νια αρ­γό­τε­ρα, την 1η Αυ­γού­στου του 1958, ο Ό­λι­βερ Μπόλ­ντου­ην έ­σβη­σε στο νο­σο­κο­μεί­ο Μάιλ Ε­ντ στο Στέ­πνε­ϊ σε η­λι­κί­α 59 ε­τών, λό­γω χρό­νιας γα­στρί­τι­δας.

1899-2012. Πέ­ρα­σαν 113 χρό­νια α­πό τό­τε που ο μι­κρός Ό­λι­βερ ήρ­θε στον κό­σμο α­νί­κα­νος να φα­ντα­σθεί ό­τι το πε­πρω­μέ­νο του θα δια­σταυ­ρω­νό­ταν με αυ­τό των Αρ­με­νί­ων, στους ο­ποί­ους α­πο­μέ­νει πλέ­ον να δια­τη­ρή­σουν τη μνή­μη του ...«Λό­ρεν­ς της Αρ­με­νί­ας».

Ση­μειώ­σεις:

1) Κο­λέ­γιο Ε­ΤΟΝ: Α­νε­ξάρ­τη­το βρε­τα­νι­κό σχο­λεί­ο αρ­ρέ­νων η­λι­κί­ας 13 έ­ως 18 ε­τών. Ι­δρύ­θη­κε το 1440 α­πό το βα­σι­λιά Ερ­ρί­κο τον VI.

2) Βέρ­ντεν: πό­λη της Γαλ­λί­ας, θέ­α­τρο πο­λύ­νε­κρων μα­χών το 1916 με­τα­ξύ Γάλλων και Γερ­μα­νών.

3) ΤΣΕ­ΚΑ: εί­ναι η πο­λι­τι­κή α­στυ­νο­μί­α η ο­ποί­α δη­μιουρ­γή­θη­κε στις 7 Δε­κεμ­βρί­ου 1917 υ­πό την αρ­χη­γί­α του Felix Dzerjinski για να κα­τα­πο­λε­μή­σει τους ε­χθρούς του νέ­ου κα­θε­στώ­τος των μπολ­σε­βί­κων. Η ορ­γά­νω­σή του ε­πι­κε­ντρώ­θη­κε και ό­φει­λε να βο­η­θά τα το­πικά σο­βιέτ. Το Φε­βρουά­ριο του 1922 α­ντι­κα­τα­στά­θη­κε α­πό την Guepeou.

Πη­γή: Nouvelles d’ Armenie. armenika.gr