Γράφει ο Νικόλαος Λυγερός

Γιατί δεν ψάχνουμε την ουσία; Ποιος ξέρει; Οι φίλοι μας δεν ζουν πια. Οι εχθροί μας έχουν στόχο το εφήμερο της ζωής. Για ποιο λόγο; Για την ασφάλεια της κοινωνίας; Για την ασφάλεια του συστήματος ή της αδράνειας; Γιατί τα άτομα είναι τόσο πολλά αλλά και ταυτόχρονα τόσο λίγα; Γιατί οι άνθρωποι είναι τόσο σπάνιοι; Υπάρχει λόγος; Ή τουλάχιστον αιτία; Γιατί έχει τόσο κόστος κάθε δημιουργία; Πώς το αντέχει η μικρή μάγισσα; Και πότε θα πεθάνει ο μοναδικός αλήτης; Γιατί η λέξη εμπάθεια έγινε αρνητική με την πάροδο του χρόνου; Επειδή η ανθρωπιά δεν είναι της μόδας; Έως πότε θα κυριαρχεί στον κόσμο η κοινωνία του τίποτα; Θα υπάρχουν πάντα άνθρωποι να της αντιστέκονται; Ή θα γίνουμε μία άμορφη και ανώνυμη μάζα; Τι περιμένουν τα άτομα από μία ζωή χωρίς αθώους και ηλίθιους; Δεν ξέρουν ακόμα τι σημαίνει σκλαβιά; Δεν καταλαβαίνουν το νόημα της γενοκτονίας; Πρέπει να γίνουν κι άλλες για ν’ αλλάξουν τα πράγματα; Πόσα εγκλήματα μπορεί ν’ αντέξει η ανθρωπότητα δίχως ν’ αυτοκτονήσει; Γιατί πιστεύουμε σ’ ένα θεό που δεν ακούμε; Γιατί να μην υπάρχει ο αλτρουισμός; Γιατί τόσες χειραψίες ενώ δεν ξέρουμε ν’ ανοίγουμε την αγκαλιά μας; Γιατί να είναι τόσο μεγάλη η ζωή αν είναι να κάνουμε τόσο λίγα πράγματα; Ζούμε ή πεθαίνουμε με τις λεπτομέρειες; Γιατί τα άτομα υπάρχουν δίχως να ζουν; Ποιος είναι ο ρόλος των δασκάλων σε μία κοινωνία που δεν έχει μαθητές; Ποιος είναι ο ρόλος της ιστορίας μας αν είναι να την ξεχάσουμε; Πειράζει που θυμόμαστε τα βάσανα; Γιατί να μην έχουμε κι εμείς άσπρες μέρες; Πότε θα πάψει η κοινωνική κατοχή; Γιατί σε περίοδο ειρήνης, ο άγνωστος στρατιώτης να είναι άνθρωπος; Γιατί να καταδικάζουμε τα εγκλήματα πολέμου και όχι τα εγκλήματα ειρήνης; Γιατί να κυριαρχούν οι απόψεις ενώ δεν υπάρχουν γνώμες; Γιατί ο γαλάζιος γίγαντας να είναι μόνο και μόνο μια πληγή; Για τους νεκρούς ή για τους αγέννητους; Γιατί οι ελεύθεροι να είναι πάντα δεύτεροι; Γιατί οι αγνοί να είναι καταδικασμένοι; Γιατί τα σπίτια να είναι τόσο μεγάλα; Για να κυριαρχεί το κενό; Γιατί τα παγκάκια να είναι μόνο για τη μοναξιά; Πρέπει ή δεν πρέπει να μιλάμε στους άλλους όταν γνωρίζουμε ότι είναι μάταιο; Γιατί δεν νιώθουμε την ανάγκη και επιβιώνουμε μέσα στη ματαιότητα; Πώς αντέχουν τα λουλούδια το βάρος του ουρανού; Όπως αντέχουμε την ελαφρότητα των ατόμων; Πόσους νεκρούς πρέπει να διαβάσουμε για να ζήσουμε; Για πόσους αγέννητους πρέπει να γράψουμε για να πεθάνουμε; Γιατί η νοημοσύνη φοβίζει ενώ είναι κοντά μας για την ανθρωπότητα; Γιατί η κοινωνία θεωρεί τις ιδιοφυίες επικίνδυνες; Ενώ ο κίνδυνος παρέχει ασφάλεια γιατί προτιμούμε την ασφάλεια που προκαλεί κινδύνους; Γιατί φοβόμαστε το τέλος όταν έχουμε αρχές και τη γέννηση όταν έχουμε αξίες; Αφού δεν αλλάζει το σύστημα γιατί να μην πεθάνει για να ζήσουμε την αλλαγή; Και γιατί η ανθρωπιά δεν είναι μία αξία για τα άτομα;

Γράφει ο Νικόλαος Λυγερός

- Ήταν λοιπόν τόσο δύσκολο;
- Δεν ξέρω ακόμα...
- Δηλαδή;
- Πρέπει να το σκεφτώ.
- Καλώς.
- Δεν μ’ ενόχλησε ο ρόλος.
- Τι άλλο τότε;
- Το σενάριο.
- Και γιατί;
- Δεν είχα εικόνες.
- Ήθελες εικόνες της γενοκτονίας;
- Όχι, όχι.
- Τότε;
- Δεν ήξερα τι έπρεπε να δω.
- Μόνο αυτό που κατανοούσες.
- Δεν είναι μια απλή θεατρική παράσταση.
- Τι είναι τότε;
- Μια ανθρώπινη τραγωδία.
- Κι αναρωτιέσαι αν θα την αντέξεις;
- Μπορεί...
- Κανείς δεν αντέχει μια γενοκτονία.
- Κι ο Δάσκαλος;
- Ούτε αυτός...
- Μα τότε;
- Απλώς, πρέπει να βοηθήσει τις άλλες γενοκτονίες.

Γράφει ο Νικόλαος Λυγερός

Το γενικό θέμα της αναγνώρισης μιας γενοκτονίας εμπλουτίζει τον τομέα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Ο λόγος είναι απλός. Η έννοια της γενοκτονίας είναι νομολογικά αφαιρετική. Αυτό σημαίνει ότι ενώ η απλοϊκή προσέγγιση της γενοκτονίας είναι αυτονόητη, σπάνια γνωρίζουμε τα κριτήρια σε διεθνές επίπεδο. Από μόνος του αυτός ο λόγος δημιουργεί προβλήματα κατανόησης εκ μέρους των μη ειδικών που γενικεύουν αυθαίρετα το πλαίσιο ή το απομονώνουν για να λειτουργεί με τα προσωπικά τους κριτήρια.

Η αναγνώριση της γενοκτονίας δεν είναι ένας στόχος από μόνος του. Ανήκει σε μια πολύπλοκη και περίπλοκη νομική διαδικασία διόρθωσης. Είναι λοιπόν μόνο και μόνο το πρώτο στάδιο μιας στρατηγικής που λειτουργεί υπέρ του θύματος και εναντίον του δήμιου διότι η γενοκτονία είναι ένα έγκλημα εναντίον της ανθρωπότητας. Κατά συνέπεια, το θύμα είναι η ίδια η ανθρωπότητα ακόμα και αν αυτό εκφράζεται μόνο από μια μερίδα του πληθυσμού της. Δυστυχώς, αυτό το γενικό νοητικό σχήμα δεν είναι και δεν γίνεται κατανοητό σε όλους. Επιπλέον ο καθένας μας έχουμε φυλετικά αντανακλαστικά που μας εμποδίζουν να δούμε όλη τη δομή μιας διαδικασίας που ενσωματώνει την αναγνώριση και την ποινικοποίηση. Η δεύτερη είναι η φυσιολογική νομική συνέχεια της αναγνώρισης και δεν αποτελεί μια εξαίρεση στα νομολογικά δεδομένα. Όπως είναι πιο ισχυρή εφόσον βασίζεται στην αναγνώριση, μιντιολογικά προκαλεί περισσότερες αντιδράσεις. Όμως αυτές οι αντιδράσεις είναι προσχήματα. Δημιουργούνται δήθεν για να προστατέψουν την ελευθερία έκφρασης, όμως στην ουσία καταπατούν τα βασικά ανθρώπινα δικαιώματα. Και αυτό το γνωρίζουν πολύ καλά οι ειδικοί των ανθρωπίνων δικαιωμάτων διότι το χρησιμοποιούν και έντεχνα μάλιστα οι φανατικοί της λήθης που δεν αναγνωρίζουν καν την έννοια της γενοκτονίας. Το επιχείρημά τους είναι απλοϊκό. Μπορεί να υπάρχει νόμος για την αναγνώριση της γενοκτονίας, αλλά αφού δεν υπάρχει νόμος που ποινικοποιεί το αδίκημα της μη αναγνώρισης, μπορούν άνετα να επιτίθενται στους ανθρώπους που διεκδικούν την αναγνώριση. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο δίνεται μια μάχη της ειρήνης όπου οι αδιάφοροι δεν βοηθούν τα θύματα. Τα ιδεολογικά τους αντανακλαστικά βάζουν εμπόδια σε όλη τη διαδικασία.

Στην Ελλάδα, το θέμα της αναγνώρισης της γενοκτονίας των Ποντίων είναι ακόμα στις αρχές του και μπορούμε να φανταστούμε από τώρα τα προβλήματα που θα προκαλέσει η ποινικοποίηση όταν φτάσουμε σε αυτό το στάδιο. Οι γνώσεις μας στον τομέα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων είναι ελάχιστες και για αυτόν τον λόγο δεν χρησιμοποιούμε αποτελεσματικά το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα και δεν έχουμε κάνει ακόμα μαζικές προσφυγές. Όμως όταν θα έρθει αυτή η ώρα, θα πρέπει να έχουμε σκεφτεί από πριν τη στάση μας για τις άλλες γενοκτονίες. Διότι η τακτική της τουρκικής προπαγάνδας είναι απλή. Θα χτυπήσει κάθε αδύναμο σημείο της στρατηγικής μας. Κατά συνέπεια, πρέπει να ενεργοποιήσουμε ένα συμμαχικό πλαίσιο που θα αφοπλίζει εξ αρχής αυτήν την τακτική και αυτό γίνεται μόνο με έναν τρόπο.

Γράφει ο Νικόλαος Λυγερός

Η πρώτη προδοσία ήταν κρυφή
και δεν φάνηκε με την αναγνώριση.
Η γενοκτονία ανήκε στο παρελθόν
και το σύμβολο ήταν συμβολικό.
Ενώ η δεύτερη ανακαλύφθηκε
με την ποινικοποίηση της αμφισβήτησης.
Η αμαρτία με το πρόσχημα της ελευθερίας
άρχισε με την αδιαφορία,
συνέχισε με την άρνηση της δίκης
και τελείωσε με την καταδίκη του αγώνα.
Οι ενοχές ήταν μεγαλύτερες από τον ένοχο
και η προδοσία έγινε χειρότερη από τη δολοφονία.

Γράφει ο Νικόλαος Λυγερός

Μέσα στο θόρυβο
της νεκρής πλατείας,
οι πέντε κινήσεις
δημιούργησαν τη σιωπή.
Κι η Σοφία δεν ξέχασε
να παίξει το ρόλο της
στην ακίνητη πολυθρόνα
με τη σιωπή δίπλα της.
Για μερικές στιγμές
η γενοκτονία της μνήμης
έπαψε να πληγώνει
τους ανθρώπους που ήξεραν.
Η ρωμιοσύνη άγγιξε τα παιδιά
όχι μέσω των συναισθημάτων
αλλά του απώτερου σκοπού
της αναγνώρισης της γενοκτονίας.

Γράφει ο Νικόλαος Λυγερός

Όταν ξεχνάμε την ιστορία μας,
όταν η λέξη γενοκτονία
δεν έχει πια κανένα νόημα
τότε δεν υπάρχει κανένα όριο,
όλα είναι πια εφικτά
ακόμα και το σύμβολο της βαρβαρότητας
μπορεί να δώσει τ’ όνομά του
για να σβήσει το παρελθόν,
εκεί που γράφαμε ελευθερία.

Γράφει ο Νικόλαος Λυγερός

Για να μην ξεχάσεις τη γενοκτονία
και τη βαρβαρότητα
δεν έχεις ανάγκη
να ξέρεις πολλά.
Μια εικόνα αρκεί.
Να θυμάσαι εκείνη τη μάνα
που ξεκοίλιασαν
για να της αρπάξουν
και να της αποκεφαλίσουν το μωρό της.
Αυτό είναι το στίγμα
της βαρβαρότητας.
Αυτή είναι η μόνη πραγματικότητα.
Η μνήμη σου θα είναι η ζωή της.
Ο αγώνας σου το μέλλον
του παιδιού της.

Γράφει ο Νικόλαος Λυγερός

Μετάφραση από τα γαλλικά:  Σάνη Καπράγκου

Όταν μια ολόκληρη χώρα βυθίζεται στη λήθη, είναι δύσκολο να διατηρήσεις ανθρώπινες σκιές.  Πρέπει να πούμε ότι η γενοκτονία για κάποιους δεν είναι παρά ένα πρόβλημα διμερών συμφωνιών ή, ακόμη χειρότερα, απλώς ένα άρθρο μέσα σε ένα πρωτόκολλο στο μέλλον.  Διότι γι’ αυτούς, όλα είναι διαπραγματεύσιμα.  Είναι καλύτερα να ζούμε και να πάψουμε να αναπολούμε το παρελθόν, λένε. Γι’ αυτά τα άτομα, η μνήμη είναι αναλώσιμη τροφή, μια χαμένη αυταπάτη που δεν έχει νόημα στο εξής.  Η ουσία είναι το μέλλον, λένε.  Από την άλλη, υπό το πρόσχημα της ύπαρξης ηρώων στο παρελθόν, δεν διστάζουν να γίνουν προδότες για να διατείνονται ότι σώζουν το μέλλον.  Και χάρη σ’ αυτούς, το λεξιλόγιο απλοποιείται.  Η συνεργασία δεν είναι παρά σύμφωνο, το σύμφωνο, ένας απαραίτητος συμβιβασμός, κι ο συμβιβασμός, μια απλή συνεννόηση. Σ’ αυτόν τον απλοϊκό κόσμο, ο Candide του Voltaire θα ήταν ένας σοφός, όπως ο Σωκράτης θα γινόταν ένας φιλόσοφος του παραλόγου.  Παρ’ όλ’ αυτά οι ανθρώπινες σκιές υπάρχουν καθ’ ομοίωσιν των δράκων τού πάλαι ποτέ.  Κι ακόμη κι αν ποδοπατούσαμε τη μνήμη τους, δεν θα έπαυαν να μας φέρνουν το φως μέσα από τις πράξεις τους του παρελθόντος.  Τα θύματα της γενοκτονίας δεν είναι τα μόνα θύματα.  Πράγματι, ξεχνούμε τα παιδιά τους που δεν μπόρεσαν να γεννηθούν, που δεν μπόρεσαν να γίνουν άντρες και γυναίκες ικανά να γίνουν γονείς με τη σειρά τους, για να φυτέψουν τη χώρα με πέτρες και σιδερένια γράμματα. Τούτο, βεβαίως, βολεύει μια συγκεκριμένη διπλωματία που αρκείται να μελετά τα προβλήματα ως εάν αλυσίδα του Markov ή κατανομές χωρίς ουρά. Δεν συνειδητοποιούν ότι ξέρουμε και ότι το θράσος τους δεν εξομοιώνεται παρά μόνο με την άγνοια τους.  Το πρόβλημά μας δεν είναι η έδρα τού κράτους, μα το κράτος της έδρας.  Όσο για τη διασπορά, δεν είναι ένοχη παρά μόνο για κάτι, καθώς επιχειρεί να αποφύγει τη δολοφονία της μνήμης.  Εάν αρκείται ν’ αποδεχθεί μία μη ανεκτή νοητικά κατάσταση, είναι γιατί είναι γεροντική και αδύναμη, καμία άλλη επιλογή δεν είναι επιτρεπτή υπ’ αυτές τις συνθήκες.  Το διακύβευμα είναι τεράστιο για ν’ αρκούμαστε να το εξετάζουμε μέσα από κομματικές φιλονικίες της μετριότητας και της μιζερότητας.  Οι μικρές χώρες, ακόμη κι αν έχουν μεγάλη ιστορία, δεν μπορούν να τα ενθαρρύνουν αυτά, ειδάλλως παύουν να υπάρχουν, διότι κυριεύονται από τη λήθη των κοινωνιών της αδιαφορίας.  Οι ανθρώπινες σκιές είναι παρούσες στο πνεύμα μας, όπως τα γκρίζα κύτταρα στον εγκέφαλό μας.  Εκείνες είναι που δίνουν ένα νόημα στις πράξεις μας.  Διότι, είτε το αποδεχόμαστε είτε όχι, ο αρμενικός λαός δεν είναι λαός θυμάτων, όπως θα το ήθελε η τουρκική βαρβαρότητα, μα ένας λαός επιζησάντων, που δεν παύει να δείχνει στην ανθρωπότητα ξεκάθαρα πως οι επιζήσαντες έχουν ένα μέλλον κι αυτό το μέλλον προέρχεται από το δώρο της νοημοσύνης.  Τούτο εστί το όραμα των ανθρωπίνων σκιών.

Γράφει ο Νικόλαος Λυγερός

Μετάφραση από τα γαλλικά:  Σάνη Καπράγκου

Ήταν κάτω ακριβώς από το βουνό
και δέχονταν κάθε μέρα
τις πέτρες πάνω στα σπίτια τους
μα δεν εγκατέλειπαν
δεν θα το μπορούσαν,
εγκλωβισμένοι στη γη των προγόνων
ο παππούς κι η γιαγιά
δεν ζητούσαν παρά μόνον ένα πράγμα
μια στέγη νέα για ν’ αντέχει τις επιθέσεις
άλλο τίποτε δεν είχε σημασία
στα μάτια τους στο Αρτσάχ.

Γράφει ο Νικόλαος Λυγερός

Μετάφραση από τα γαλλικά: Κάτια Ρωσσίδου

Στην Αρμενία, εάν οι δίκαιοι και οι αθώοι δεν είναι γνωστοί, δεν σημαίνει ότι έχουν εξαφανιστεί. Οι δίκαιοι είναι όπως τους δράκους, μένουν βουβοί και δεν κραυγάζουν παρά μόνο όταν οι άνθρωποι σωπάσουν. Οι αθώοι είναι όπως τη γη, υποφέρουν σιωπηλά και δεν επαναστατούν παρά μόνο από ανθρωπιά. Διασχίζοντας την Αρμενία, βυθιζόμαστε μερικές φορές μέσα στην καθημερινότητα και ξεχνάμε την ουσία. Ένας ξένος αναζητά το άγνωστο, αλλά όχι τους αγνώστους. Ένας Αρμένιος συναντά αυτούς που γνωρίζει και ζει μόνο στα γνωστά. Κανείς από τους δύο δεν υπολογίζει ότι το πνεύμα hay, η αρμενοσύνη είναι αλλού. Ενώ ο Αρμένιος της διασποράς είναι ο ίδιος ένας ξένος. Αυτό του επιτρέπει να δει την αρμενοσύνη από δύο πλευρές και αυτός είναι ο λόγος που είναι πιο ευαίσθητος στην παρουσία αλλά και στην απουσία των δικαίων και των αθώων. Γι’ αυτό δεν είναι σπάνιο να δεις έναν Αρμένιο της διασποράς να κλαίει, φαινομενικά χωρίς λόγο. Ένα ποτήρι κονιάκ αρκεί για να τον συγκινήσει. Το όνομά του αρκεί για να τον πληγώσει μέσα στις κατεχόμενες αναμνήσεις του. Κάθε μέρα προβληματιζόμαστε, γιατί άραγε να ασχολούμαστε με τα κατεχόμενα. Καταλήγουμε να θέλουμε να ξεχάσουμε και κλείνουμε τα βιβλία του παρελθόντος. Όμως οι δίκαιοι, αυτοί οι πραγματικοί σελιδοδείκτες ανθρωπιάς, προσέχουν τις σελίδες των αθώων. Έτσι, παρά την ισχύ των κοινωνιών της αδιαφορίας, ξαναβρίσκουμε τις σελίδες που χαρακτηρίζουν το μέλλον της αρμενοσύνης, η οποία δεν γνώριζε τη φύση των δικών της χωρίς το πλαίσιο της γενοκτονίας. Δεν διαχώριζε τους Αρμένιους του παρελθόντος. Από τότε τα πράγματα έχουν αλλάξει. Διότι από τώρα και στο εξής ξέρει ότι αυτές οι δύο ομάδες υπάρχουν, πέρα από εκείνη των επιζώντων. Αποτελεί το χρονικό ίχνος ενός λαού που έχασε την αθωότητά του, ενός λαού του οποίου τα ανθρώπινα δικαιώματα έχουν καταπατηθεί. Τι να πούμε, λοιπόν, γι’ αυτόν το λαό που γνώρισε την κραυγή της σιωπής; Οι κοινωνικοί βλάκες δεν θέλουν να πουν τίποτα για να μη σοκάρουν. Ενώ η πραγματικότητα κραυγάζει. Οι επιζώντες ανήκουν στο παρόν κι αυτός είναι ο λόγος που επηρεάζονται τόσο από την κοινωνία. Ενώ οι αθώοι και οι δίκαιοι ανήκουν αντίστοιχα στο παρελθόν και στο μέλλον. Δίχως αυτούς τους χρονικούς πυλώνες, οι επιζώντες δεν θα βάδιζαν πάνω στη γέφυρα της αρμενοσύνης. Δεν μπορούν να προσδιοριστούν παρά μόνο μέσω τους. Το να ξεχάσουμε τους δίκαιους και τους αθώους είναι σαν να ξεχνάμε την ίδια τη φύση της αρμενοσύνης. Για έναν επιζήσαντα, το θέμα δεν είναι να γίνει αθώος ή δίκαιος. Ο πρώτος δεν έχει επιλογή και ο δεύτερος δεν αποτελεί παρά μία στέρηση. Η ισότητα δεν σημαίνει ταύτιση και το ισχυρότερο όπλο μας είναι η ποικιλομορφία. Εάν ο τουρκικός ολοκληρωτικός μηχανισμός μέμφεται τον αρμενικό λαό, δεν το κάνει μόνο λόγω ενός προβλήματος ταυτότητας, μα προπάντων ποικιλομορφίας. Η αρμενοσύνη είναι μια μορφή αντίστασης στην ομοιομορφία που επιδιώκουν τα ολοκληρωτικά καθεστώτα. Μέσω των δικαίων και των αθώων, ο αρμενικός λαός δεν πρέπει να βλέπει μόνο τη γενοκτονία, αλλά κυρίως τη διαδικασία διόρθωσης που αποτελεί την αναγέννηση της αρμενοσύνης.