Menu

27 Յուլիս 1983. Հայ Դատի ուժական պայքարին արեւամարը Լիզպոնի մէջ

1983ի Յուլիս 27ի այս օրը արեամբ գրուած անջնջելի թուական մը դարձաւ հայ ժողովուրդի մերօրեայ պատմութեան մէջ՝ խորհրդանշելով Հայ Դատի ուժական պայքարին նորագոյն զարթօնքին արեւամարը...
Յուլիսի այս օրը, 29 տարի առաջ, Փորթուկալի մայրաքաղաք Լիզպոնի մէջ, թրքական դեսպանութեան պատկանող համալիրը թատերաբեմ դարձաւ հայկական իւրօրինակ Ողջակիզման։



Հինգ երիտասարդ հայորդիներ, Հ.Յ.Դ. Լիբանանի Երիտասարդական Միութեան անդամներ, յանուն Հայ Դատի, ուժանակով պայթեցուցին եւ օդը հանեցին թրքական պետութիւնը խորհրդանշող շէնքը՝ ինքնասպանական գործողութեամբ մը եւ հերոսական գաղափարապաշտութեամբ իրենց գերագոյնը, դեռատի կեանքը նուիրաբերելով հայոց Ազգային Դատին շուրջ քաշուած լռութեան պատը  քանդելու պայքարին։
«Հայ Յեղափոխական Բանակ»ին զինուորագրուած գաղափարի մարտիկներ էին Արա Քըրճըլեանը, Վաչէ Տաղլեանը, Սիմոն Եահնիեանը, Սեդրակ Աճէմեանը եւ Սարգիս Աբրահամեանը։ Սիմոնը նահատակուեցաւ գործողութեան առաջին փուլին, դեսպանութեան համալիրը գրաւելու գրոհի ընթացքին։ Արա, Վաչէ, Սեդրակ եւ Սարգիս չուշացան միանալու մարտիրոսացած իրենց ընկերոջ՝ յանուն Ազգի եւ Հայրենիքի վերատիրացման հայոց պայքարին Ողջակիզման աւանդ մը կտակելով մեր սերունդներուն։
1983ի յուլիսեան այս օրը արեւամար էր Հայ Դատի ուժական պայքարի երկնակամարին վրայ։
1975ին, Մեծ Եղեռնի վաթսունամեակին առիթով, Հայ Դատի ուժական պայքարին կիզիչ արեւը անսպասելիօրէն ծագեցաւ ազգային-ազատագրական պայքարներու հորիզոնին վրայ եւ, ամենայն ճառագայթումով, Իրաւունքի եւ Արդարութեան իր բոցավառ ճշմարտութիւնը տարածեց ամէնուր։
Ութ տարի շարունակ, թրքական ցեղասպան պետութեան դիւանագիտական ներկայացուցիչներուն դէմ ուղղուած իր պարբերական հարուածներով, Հայ Դատի ուժական պայքարը փշրեց անարգ լռութեան պատը եւ հրկիզեց հայասպան ուրացումի ու մեծապետական պատեհապաշտութեան խաւարանիստ  բոլոր կածանները։
Հայ Դատին միջազգային այժմէական հնչեղութիւն ապահոված այդ հատու հարուածներուն վերջինը եղաւ Լիզպոնի ողբերգական գործողութիւնը եւ, իբրեւ այդպիսին, խորհրդանշեց մայրամուտը պահանջատիրական պայքարի ուժական ա՛յդ եղանակին, որ իր նպատակին հասած էր՝ Հայկական Ցեղասպանութեան ճանաչումն ու դատապարտումը, մանաւանդ հայ ժողովուրդին քաղաքական արդար հատուցում կատարելու թրքական Պարտքը              հրատապ օրակարգի վերածելով։
Շատ գրուած է եւ տակաւին երկար ժամանակ ու միշտ պիտի գրուի Լիզպոնի Հինգին մասին, անոնց գերագոյն զոհաբերութեան մէջ խտացած գաղափարական անկորնչելի խորհուրդին եւ պատգամին                  մասին։
Անոնք «խենթ»եր էին, կենսուրախ զաւակներն էին հայ ժողովուրդին դէմ թրքական պետութեան գործադրած ցեղասպանութենէն վերապրած, հայրենազուրկ դարձած հայրերու, որոնք կրցած էին յաղթահարել տարագրութեան հետ եկած կեանքի դժուարութիւնները, ճաշակած էին հիւղաւաններու եւ թի- թեղաշէն դպրոցներու դաժան պայմանները եւ կրցած էին հայու աշխատասիրութեան, ձեռներէցութեան ու ստեղծագործ ոգիին կենսայորդ աշխուժութիւնը մարմնաւորել եւ ազգային ու պահանջատիրական շունչով սերունդ թրծել։
Արա, Վաչէ, Սիմոն, Սեդրակ եւ Սարգիս Ցեղասպանութենէն վերապրած տարագիր հայութեան երրորդ սերունդին կը պատկանէին։ Ամէն հիմք  ունէին կեանքին փարելու եւ վայելելու իրենց աշխատանքին պտուղները, բայց Ազգի եւ Հայրենիքի սպանդին ու տեղահանութեան, բռնագրաւումին եւ կործանման մեծ ու խորագոյն խոցը, այլեւ՝ հայկական Իրաւունքին ու Արդարութեան դէմ հիւսուած Լռութեան  Պատը մեծ «Օտարական»ներու վերածած էր անոնց ամբողջ սերունդը։
Սեփական ու մայրենի լեզուով եւ մշակոյթով լիարժէք ապրելու եւ արարելու ներքին կրակը, պապենական հողին վրայ հայաշունչ կեանք ու ազատ ապագայ կերտելու եւ վայելելու բուռն պահանջը եւ, մանաւանդ, արեւուն տակ հայու հպարտութեամբ քալելու անյագ ծարաւը Լիզպոն առաջնորդեցին գրոհային մարտունակութիւնը Հինգ Խենթերուն, որպէսզի                 նախ սեփական ժողովուրդի իրենց սերնդակիցներուն, ապա՝ ցեղասպան թրքական պետութեան ժառանգորդներուն եւ, վերջապէս, լուռ ու անտարբեր հայեացքով հայոց ողբերգութեան նայող աշխարհին առաւելագոյն ուժականութեամբ փոխանցեն իրենց ՊԱՏԳԱՄը։
Այդպէ՛ս, Լիզպոնի մարտիրոսացումը դարձաւ նորօրեայ վկայութիւնը «իմացեալ մահով անմահութիւնը նուաճելու» հայ ազգային գաղափարախօսութեան։ Եղաւ պատգամաբերը ազատ, անկախ ու միացեալ Հայաստանէն դուրս կեանքի բոլոր հեռանկարները մերժելու նորօրեայ Հայու յեղափոխական անդառնալի  ուխտին։ Խորհրդանշեց դաշնակցական պատրաստակամութիւնը՝ գերագոյն զոհաբերութեան անձնական օրինակով շրջելու պատմութեան թաւալգլոր անկումի անիւը եւ վերահաստատելու հայոց ազգային արժանաւորութիւնը, սեփական ուժով վերականգնելու անփոխարինելի Իրաւունքն ու Արդարութիւնը։
27 Յուլիս 1983ը հայոց յուշատետրին Լիզպոնի Ողջակիզման խորհրդանիշ էջն է։ Օրն է՝ յանուն Հայ Դատին եւ Ազատ, Անկախ ու Միացեալ Հայաստանի նուաճումին գերագոյն զոհաբերութեան պատրաստ գտնուելու ամբողջ սերունդի մը անկորընչելի պատգամին, արեամբ նուիրագործած գաղափարական յանդգնութեան։
Եւ տարագրութեան դատապարտուած հայը, այսօր թէ վաղը, երբ իր զաւակներուն հայեցի շունչ ու գաղափարական թռիչք կը ներարկէ, անպայման պիտի յիշէ եւ միշտ պիտի յիշեցնէ օրինակը Լիզպոնի Հինգին՝ իբրեւ յաւերժին մէջ արձագանգող պոռթկումը հայոց արդար ցասումին։
Այսօր հայ ժողովուրդը իր հոգիին խորը հոգեհանգստեան պաշտօն կը կատարէ եւ կը խոնարհի յիշատակին առջեւ Ազգի ու Հայրենիքի ազատութեան եւ անկախութեան բագինին զոհաբերուած Ողջակէզներուն՝ Արային, Վաչէին, Սիմոնին, Սեդրակին եւ Սագոյին։
Լիզպոնի Հինգին հետ մեր էութեան կենսուրախ մէկ բջիջը ողջակիզուեցաւ, որպէսզի երբեք չմոռնանք հայ ժողովուրդին դէմ թրքական պետութեան գործադրած ցեղասպանութիւնը եւ արժանաւորապէս տէր կանգնինք Ազգն ու Հայրենիքը ամբողջական ազատագրութեան առաջնորդելու գաղափարական մեր մեծագոյն պարտքին։
Source: azador.gr
Διαβάστε περισσότερα...

Το ΤΣΑΒΑΧΚ του χθες και του σήμερα

Οβαννές Γαζαριάν

Η ι­στο­ρί­α του Τσα­βάχ­κ, της πε­ριο­χής στη Νό­τια Γε­ωρ­γί­α εί­ναι ά­με­σα συ­νυ­φασμέ­νη με αυ­τήν της Αρ­με­νί­ας. Πα­ρου­σιά­ζει τό­σες ο­μοιό­τη­τες που α­κό­μα και ο αμ­φι­σβη­τί­ας ι­στο­ρι­κός, α­να­λυ­τής ή α­πλός α­να­γνώ­στης δεν μπο­ρεί πα­ρά να α­να­γνω­ρί­σει ό­τι πράγ­μα­τι α­πο­τε­λεί α­να­πό­σπα­στο κομ­μά­τι της Αρ­με­νί­ας. Το ι­στο­ρι­κό ο­δοι­πο­ρι­κό που α­κο­λου­θεί το α­πο­δει­κνύ­ει.

Η πα­λαιό­τε­ρη α­να­φο­ρά του ο­νό­μα­τος γί­νε­ται στις πη­γές των Ου­ραρ­τού, στις ση­μειώ­σεις του βα­σι­λιά Αρ­γκι­στί το 785 π.Χ., ό­που ε­κεί α­να­φέρε­ται ως Ζα­μπάχ­κ. Με τον και­ρό αυ­τό πα­ρα­φρά­στη­κε, ε­νώ με τη ση­με­ρι­νή του ο­νομα­σί­α α­να­φέ­ρε­ται για πρώ­τη φο­ρά α­πό τον Μοβ­σές Χο­ρε­να­τσί -τον πρώ­το ι­στο­ρι­κό της Αρ­με­νί­ας- στο έρ­γο του «Ι­στο­ρί­α της Αρ­με­νί­ας» και συ­γκε­κρι­μέ­να κα­τά την πε­ρί­ο­δο του βα­σι­λιά Βα­γαρ­σάκ. Το Τσα­βάχκ ή­ταν η πε­ριο­χή που χρησι­μο­ποιού­σαν οι Αρ­μέ­νιοι βα­σι­λείς ως θε­ρι­νή κα­τοι­κί­α.

Ό­ταν στα τέ­λη του 4ου αιώ­να μ.Χ. η Αρ­με­νί­α διαι­ρέ­θη­κε ανά­με­σα στην Περ­σί­α και το Βυ­ζά­ντιο, το Τσα­βάχ­κ προ­σαρ­τή­θη­κε στο περ­σι­κό τμή­μα. Τον 9ο αιώ­να η Αρ­με­νί­α α­πέ­σπα­σε την πε­ριο­χή α­πό το βα­σί­λειο της Γε­ωρ­γί­ας κα υ­πό τη δυ­να­στεί­α των Πα­κρα­ντου­νί τη δια­τή­ρη­σε μέ­χρι το 1065, χρο­νιά κα­τά την ο­ποί­α ει­σέ­βα­λαν οι Σελ­τζού­κοι στην πε­ριο­χή και την κα­τέ­στρε­ψαν. Το 1236 πέ­ρα­σε στην κυ­ριαρ­χί­α των Μογ­γό­λων με τη βο­ή­θεια των ο­ποί­ων οι ντό­πιοι 30 χρό­νια αρ­γό­τε­ρα α­να­κη­ρύ­ξαν την ε­παρ­χί­α του Τσα­βάχκ αυ­τό­νο­μη και α­νε­ξάρ­τη­τη.

Το 1579 η πε­ριο­χή κα­τα­λή­φθη­κε α­πό τους Τούρ­κους, ε­νώ ξε­κί­νη­σε μια πραγ­μα­τικά πο­λύ δύ­σκο­λη πε­ρί­ο­δος σκλα­βιάς στη διάρ­κεια της ο­ποί­ας έ­να μέ­ρος του πλη­θυ­σμού α­να­γκά­στη­κε να ε­ξι­σλα­μι­σθεί για να σώ­σει τη ζω­ή του. Πα­ρό­λα αυτά, η πλειο­ψη­φί­α δια­τή­ρη­σε τη θρη­σκευ­τι­κή και την ε­θνι­κή της ταυ­τό­τη­τα.

Το 1828 με τη λή­ξη του ρω­σο-τουρ­κι­κού πο­λέ­μου, οι Ρώ­σοι προ­σάρ­τη­σαν την ε­παρ­χί­α στην ε­πι­κρά­τειά τους και τη δια­τή­ρη­σαν μέ­χρι το 1918, ό­ταν η πε­ριο­χή α­πο­τέλε­σε το μή­λον της έ­ρι­δος με­τα­ξύ Γε­ωρ­γί­ας και Αρ­με­νί­ας. Κερ­δι­σμέ­νη ω­στό­σο ή­ταν η πρώ­τη, κα­θώς -στα πλαί­σια της Σο­βιε­τι­κής Έ­νω­σης- η Μό­σχα την παρέ­δω­σε ο­ρι­στι­κά το 1921. Ω­στό­σο, με τη διά­λυ­ση της Σο­βιε­τι­κής Έ­νω­σης, η Γε­ωρ­γί­α προ­χώ­ρη­σε σε μια δια­δι­κα­σί­α υ­πο­βάθ­μι­σης της ε­παρ­χί­ας, με σκο­πό να κα­ταστή­σει τους Αρ­μέ­νιους της πε­ριο­χής πο­λί­τες δεύ­τε­ρης κα­τη­γο­ρί­ας.

 

Δυ­σκο­λί­ες και δρά­σεις


Σή­με­ρα στο Τσα­βάχ­κ οι Αρ­μέ­νιοι πο­λί­τες α­πο­τε­λούν τη συ­ντρι­πτι­κή πλειοψη­φί­α του πλη­θυ­σμού της ε­παρ­χί­ας κα­θώς α­ριθ­μούν 220.000 ά­το­μα. Στα 145 αρ­με­νι­κά χω­ριά, τις πό­λεις, α­κό­μα και την πρω­τεύ­ου­σα Α­χαλ­κα­λάκ υπάρ­χει έλ­λει­ψη πο­λι­τι­στι­κών κέ­ντρων, θε­ά­τρων, ό­πε­ρας και γε­νι­κώς ο­ποιασ­δή­πο­τε δρα­στη­ριό­τη­τας θα μπο­ρού­σε να κα­τα­στή­σει πιο ευ­χά­ρι­στη ή και α­νεκτή τη ζω­ή των αν­θρώ­πων που κα­τοι­κούν ε­κεί.

Τα πα­ρα­πά­νω ω­στό­σο φα­ντά­ζουν α­πλά πο­λυ­τέ­λειες, αν α­να­λο­γι­στού­με πως η κυβέρ­νη­ση της Τι­φλί­δας δεν πα­ρέ­χει ού­τε καν τα βα­σι­κά στους αρ­με­νι­κής κα­ταγω­γής πο­λί­τες της. Α­σφαλ­το­στρω­μέ­νοι δρό­μοι, δί­κτυο πα­ρο­χής πό­σι­μου νε­ρού, η­λε­κτρο­δό­τη­ση εί­ναι με­ρι­κά α­πό τα αυ­το­νό­η­τα, τα ο­ποί­α ω­στό­σο στε­ρού­νται αρ­κε­τοί κά­τοι­κοι του Τσα­βάχ­κ.

Ε­πί­σης, η μη υ­πο­χρε­ω­τι­κή εκ­μά­θη­ση της γε­ωρ­για­νής γλώσ­σας στα σχο­λεί­α της πε­ριο­χής μπο­ρεί να φα­ντά­ζει με­γά­λη πα­ρα­χώ­ρη­ση της κυ­βέρ­νη­σης α­πέ­να­ντι στην αρ­με­νι­κή κοι­νό­τη­τα. Ω­στό­σο, τα Γε­ωρ­για­νά κυ­ριαρ­χούν στις πε­ρισ­σό­τερες εκ­φάν­σεις του δη­μό­σιου βί­ου (π.χ. στις δη­μό­σιες υ­πη­ρε­σί­ες), γι’ αυ­τό και ό­σοι Αρ­μέ­νιοι κά­τοι­κοι δεν γνω­ρί­ζουν τη γλώσ­σα δυ­σκο­λεύ­ο­νται α­φά­νταστα στις συ­ναλ­λα­γές και εν γέ­νει στην κα­θη­με­ρι­νό­τη­τά τους.

Τα τε­λευ­ταί­α χρό­νια, μά­λι­στα, οι Γε­ωρ­για­νοί προ­ω­θούν και την τε­χνη­τή πλη­θυ­σμια­κή αλ­λοτρί­ω­ση, φέρ­νο­ντας στην ε­παρ­χί­α ε­ποί­κους α­πό άλ­λα μέ­ρη της χώ­ρας, α­φαι­ρώ­ντας αρ­με­νι­κά χω­ριά που βρί­σκο­νται στα σύ­νο­ρα του Τσα­βάχ­κ με άλ­λες ε­παρ­χί­ες και προ­σθέ­το­ντας α­ντί­στοι­χα με α­μι­γή γε­ωρ­για­νό πλη­θυ­σμό.

Ό­λα τα πα­ρα­πά­νω κα­ταγ­γέλ­λει στα διε­θνή αρ­μό­δια όρ­γα­να το «Συμ­βού­λιο Αρ­με­νι­κών Ορ­γα­νώ­σε­ων του Τσα­βάχ­κ», το ο­ποί­ο κα­τα­βάλ­λει προ­σπά­θειες ώ­στε να γί­νουν γνω­στές διε­θνώς οι α­δι­κί­ες και οι πα­ρα­βιά­σεις των δι­καιω­μά­των των Αρ­με­νί­ων στην εν λό­γω ε­παρ­χί­α. Το Συμ­βού­λιο ζη­τά­ει ε­πί­σης α­πό τη γε­ωρ­για­νή κυ­βέρ­νη­ση: τη χο­ρή­γη­ση αυ­τό­νο­μου ε­δα­φι­κού κα­θε­στώτος-με δι­κό του ά­με­σα ε­κλεγ­μέ­νο σώ­μα- μέ­σα στην ε­πι­κρά­τεια της Γε­ωρ­γί­ας, να ε­πι­τρα­πεί η χρή­ση της αρ­με­νι­κής γλώσ­σας στις δη­μό­σιες υ­πη­ρε­σί­ες της ε­παρ­χί­ας και τους δή­μους που α­πο­κό­πη­καν α­πό αυ­τήν και έ­χουν αρ­με­νι­κό πλη­θυ­σμό, τη βελ­τιω­μέ­νη εκ­προ­σώ­πη­ση των Αρ­με­νί­ων στους το­πι­κούς και κρατι­κούς θε­σμούς, ό­πως ε­πί­σης και την εκ­πό­νη­ση σχε­δί­ων για την κοι­νω­νι­κή και οι­κο­νο­μι­κή α­νά­πτυ­ξη της πε­ριο­χής, ώ­στε να φτά­σει στο ί­διο ε­πί­πε­δο με την υ­πό­λοι­πη χώ­ρα.

Α­σφα­λώς, η κυ­βέρ­νη­ση μό­νο με κα­λό μά­τι δεν βλέ­πει ό­λη αυ­τή την πρω­το­βου­λία. Α­ντί­θε­τα, προ­σπα­θεί με κά­θε τρό­πο να την σα­μπο­τά­ρει. Πα­ρό­λα αυ­τά το Συμ­βού­λιο συ­νε­χί­ζει τον α­γώ­να του και πι­στεύ­ει ό­τι με την, έ­στω και δια­κρι­τική, συ­μπα­ρά­στα­ση της Αρ­με­νί­ας θα μπο­ρέ­σει να πε­τύ­χει τους στό­χους του και να προ­σφέ­ρει έ­να κα­λύ­τε­ρο αύ­ριο στο λα­ό του Τσα­βάχ­κ.

 

 

Πηγή: armenika.gr

Διαβάστε περισσότερα...

Όλιβερ Μπόλντουην : Ο Λόρενς Ολίβιε της Αρμενίας

Νουνιά Γεραμιάν

 

Έ­νας Βρε­τα­νός στον Καύ­κα­σο, έ­νας Άγ­γλος α­νά­με­σα στους Αρ­με­νί­ους, ένας α­ρι­στο­κρα­τι­κός γό­νος α­νά­με­σα στους Τα­σνάκ,

έ­νας ξε­χα­σμέ­νος φί­λος του Καυ­κά­σου και των Αρ­με­νί­ων.

Ε­πι­στρέ­φου­με νο­ε­ρά στην, ό­χι και τό­σο γνω­στή, δια­δρο­μή του

Ό­λι­βερ Μπόλ­ντου­ην (1899-1958).

 

Ως γνω­στόν, υ­πήρ­ξε ο Λό­ρεν­ς της Α­ρα­βί­ας, αλ­λά και ο Ό­λι­βερ της Αρ­με­νίας. Ή­ταν Βρε­τα­νός ό­πως και ο Λό­ρεν­ς! Α­ξιω­μα­τι­κός του αυ­το­κρα­το­ρι­κού στρα­τού, ό­πως και ο Λό­ρεν­ς! Πρά­κτο­ρας πλη­ρο­φο­ριών στην υ­πη­ρε­σί­α της Αυ­τής Με­γα­λειό­τητος, ό­πως και ο Λόρεν­ς! Υ­πη­ρέ­τη­σε στην Α­να­το­λή καθ’ ό­λη τη διάρ­κεια του Α΄ Πα­γκο­σμί­ου Πο­λέ­μου, ό­πως και ο Λό­ρεν­ς! Ο­μο­φυ­λό­φι­λος, ό­πως και ο Λό­ρεν­ς! Γνώ­ρι­ζε κα­λά τους Τούρ­κους, ό­πως και ο Λό­ρεν­ς! Έ­γρα­ψε τα α­πο­μνη­μο­νεύ­μα­τά του, ό­πως και ο Λό­ρεν­ς! Άλ­λα­ξε πολ­λές φο­ρές ταυ­τό­τη­τα, ό­πως και ο Λό­ρεν­ς! Ή­ταν δη­μο­σιο­γρά­φος, ό­πως και ο Λό­ρεν­ς! Το ό­νο­μά του:

Ο­ΛΙ­ΒΕΡ ΜΠΟΛ­ΝΤΟΥ­ΗΝ!

 

Κα­τα­γό­με­νος α­πό α­ρι­στο­κρα­τι­κή οι­κογέ­νεια ο Ό­λι­βερ υ­πη­ρέ­τησε το Αρ­με­νι­κό Ζή­τημα ό­πως ο Λό­ρεν­ς υ­πη­ρέ­τη­σε τους Ά­ρα­βες. Γεν­νη­μέ­νος την 1η Μαρ­τί­ου του 1899 στο Σαι­ντ Έρ­μιν­ς Μέν­σιονς, στα βο­ρειο­δυ­τι­κά του Λον­δί­νου ή­ταν το πρώ­το α­πό τα ο­κτώ α­γό­ρια της οι­κογέ­νειας, εκ των ο­ποί­ων τα δύ­ο γεν­νή­θη­καν νε­κρά.

Οι γο­νείς του Στάν­λε­ϋ και Λού­ση (Σί­συ) Ρί­ντσντε­ϊλ ε­γκα­τα­στά­θη­καν στο Mπιού­ντλε­η, του Γουορ­κε­στερ­σά­ιρ στη δυ­τι­κή πε­ριο­χή Μί­ντλα­ντς στην Αγ­γλί­α.

Η οι­κο­γέ­νεια δρα­στη­ριο­ποι­ή­θη­κε στο χώ­ρο της βιο­μη­χα­νί­ας και κα­τά­φε­ρε να α­πο­κτή­σει πε­ριου­σί­α. Ο παπ­πούς Άλ­φρε­ντ διοι­κού­σε τη βρε­τα­νι­κή σι­δη­ρο­δρο­μι­κή ε­ται­ρεί­α, ε­νώ συ­να­να­στρε­φό­με­νοι με την Αυ­λή της Αγ­γλί­ας, οι Μπόλ­ντου­ην εί­χαν συγ­γε­νι­κούς δε­σμούς με τους Κί­πλιν­γκ.

Ω­στό­σο, ο Ό­λι­βερ ε­πη­ρε­ά­στη­κε πο­λύ α­πό το θά­να­το του ε­ξα­δέλ­φου του Τζον, ο ο­ποί­ος σκο­τώ­θη­κε στο μέ­τω­πο του πο­λέ­μου το Σε­πτέμ­βριο του 1915. Οι σχέ­σεις του με τον πα­τέ­ρα του Στάν­λε­ϋ ή­ταν δύ­σκο­λες, δια­κα­τέ­χο­νταν μεν α­πό σε­βα­σμό, αλ­λά υ­πήρ­ξε μια αυ­στη­ρό­τη­τα και μια τρα­χύ­τη­τα σύμ­φω­να με τα βρε­τα­νι­κά κοι­νω­νι­κά πρό­τυ­πα των νο­σταλ­γών της βι­κτω­ρια­νής ε­πο­χής. Ο Στάν­λε­ϋ, συ­ντηρη­τι­κός βου­λευ­τής της Βου­λής των Κοι­νο­τή­των ή­ταν ω­στό­σο α­νοι­χτό­μυα­λος. «Θα μπο­ρού­σε κάλ­λι­στα να γί­νει έ­νας έ­ξο­χος Πρω­θυ­πουρ­γός των Ερ­γα­τι­κών», θα έ­λε­γε αρ­γό­τε­ρα ο Ό­λι­βερ, ό­ντας πλέ­ον και ο ί­διος μέ­λος του κόμ­μα­τος των Ερ­γα­τι­κών.­

 

Στρατιώτης στη Γαλ­λί­α κατάσκοπος στην Α­να­το­λή


Ο Ό­λι­βερ ή­ταν ε­πί­σης πα­θια­σμέ­νος με το θέ­α­τρο. Α­πο­μνη­μό­νευε και απήγ­γει­λε Σαίξ­πηρ, κα­θώς στα κεί­με­να του πα­τέ­ρα της βρε­τα­νι­κής λο­γο­τε­χνί­ας έ­βρι­σκε έ­μπνευ­ση, η ο­ποί­α τον γλύ­τω­σε α­πό την τρέ­λα στην Αρ­με­νί­α.

Ει­σήλ­θε στο Ε­ΤΟΝ1, το ο­ποί­ο ε­γκα­τε­λει­ψε σύ­ντο­μα λό­γω της α­νυ­πό­τα­κτης ι­διο­συ­γκρα­σί­ας του.

Το Μά­ιο του 1916 ει­σήλ­θε στο στρα­τό, στο τάγ­μα των δό­κι­μων α­ξιω­μα­τι­κών στο Κέ­ι­μπρι­τζ. Αρ­γό­τε­ρα, κα­τε­τά­γη στο πε­ρί­φη­μο σώ­μα της Ιρ­λαν­δι­κής φρου­ράς με το βαθ­μό του έ­φε­δρου υ­πο­λο­χα­γού έ­ως το Μά­ιο του 1918. Έ­να μή­να αρ­γό­τε­ρα, ά­φη­σε ε­πι­τέ­λους την Αγ­γλί­α για το μέ­τω­πο της Γαλ­λί­ας στην Μπερ­λ ο Μπουά, Πα ντε Κα­λέ, α­κο­λούθως κα­τά μή­κος της γερ­μα­νι­κής γραμ­μής Χί­ντεν­μπουρ­γκ, η ο­ποί­α τε­λι­κά υ­ποχώ­ρη­σε τη νύ­κτα της 8ης προς την 9η Ο­κτωβρί­ου 1918, με­ρι­κές ε­βδο­μά­δες πριν την α­να­κω­χή της 11ης Νο­εμ­βρίου 1918.

Έ­λα­βε το βαθ­μό του ταγ­μα­τάρ­χη και ε­πέ­στρε­ψε στην Αγ­γλί­α στις 2 Νο­εμ­βρί­ου 1918, προ­τού ξα­να­φύ­γει για το μέ­τω­πο στο Σαρ­λε­ρουά, ό­που και έ­γι­νε μάρ­τυ­ρας των α­ντι­πα­ρα­θέ­σε­ων με­τα­ξύ των γερ­μα­νι­κών στρα­τευ­μά­των και των α­κρο­α­ριστε­ρών Σπαρ­τα­κι­στών.

Ει­σήλ­θε στις βρε­τα­νι­κές μυ­στι­κές υ­πη­ρε­σί­ες ό­που και έ­μει­νε έ­ως το κα­λο­καί­ρι του 1920, πριν α­να­χω­ρή­σει για την Αλ­γε­ρί­α. Έ­λα­βε ά­νω­θεν ε­ντο­λή να πά­ει ως κα­τά­σκο­πος στη Ρω­σί­α των Μπολ­σε­βί­κων.

Τον Αύ­γου­στο του 1920 πή­ρε το πλοί­ο έ­ως τη Μάλ­τα και α­πο­βι­βά­στη­κε στην Α­λε­ξάνδρεια της Αι­γύ­πτου. Η «αρ­με­νι­κή» πε­ρι­πέ­τειά του, άρ­χι­ζε στη γη των Φα­ρα­ώ!!

 

Α­πο­στο­λή στο Ε­ρε­βάν


Στο Σα­βό­ι Παλ­λάς, ένα κομ­ψό ξε­νο­δο­χεί­ο, ήλ­θε σε ε­πα­φή με τον Α­λε­ξά­ντρ Χατι­σιάν, τέ­ως Πρω­θυ­πουρ­γό της Αρ­με­νι­κής Δη­μο­κρα­τί­ας, ο ο­ποί­ος ε­πι­στρέ­φοντας α­πό μια πε­ριο­δεί­α στη Δύ­ση προ­κει­μέ­νου να λά­βει πι­στώ­σεις υ­πέρ της Αρμε­νί­ας, στα­μά­τη­σε στην Αί­γυ­πτο προ­τού ε­πι­στρέ­ψει στην α­να­γεν­νη­μέ­νη Αρμε­νί­α.

Κα­τά την α­να­χώ­ρη­σή του, η ά­νε­ση των τρόπων του νε­α­ρού Μπόλ­ντου­ην τον πά­γω­σαν και τον εξέπληξαν. «Διά­βα­σα στον Τύ­πο ό­τι στην Αρ­με­νί­α γί­νο­νται μά­χες και ό­τι οι Αρ­μέ­νιοι βάλ­λο­νται α­νη­λε­ώς» του α­πευ­θύν­θη­κε στα γαλ­λι­κά ο «αυ­θά­δης» νέ­ος με την προ­σθή­κη: «Θα ή­θε­λα να βρί­σκο­μαι ε­κεί ό­που υ­πάρ­χει πό­λε­μος και πε­ρι­πέ­τεια και να συ­μπα­ρα­στα­θώ στο πλευ­ρό των συ­μπα­τριω­τών σας».

Α­ντι­μέ­τω­πος με τη δυ­σπι­στί­α του Αρ­μέ­νιου η­γέ­τη, ο Ό­λι­βερ ε­πα­νήλ­θε την επο­μέ­νη ε­φο­δια­σμέ­νος αυ­τή τη φο­ρά με έ­να πι­στο­ποι­η­τι­κό υ­πο­γε­γραμ­μέ­νο α­πό το λόρ­δο Α­λεν­μπά­ι, τον υ­ψη­λό­βαθ­μο Βρε­τα­νό Κυ­βερ­νη­τι­κό Ε­πί­τρο­πο στην Αίγυ­πτο. Του α­πέ­δει­ξε, ε­πί­σης, ό­τι εί­ναι ο γιος του Βρε­τα­νού υ­πουρ­γού Οι­κο­νομι­κών, Στάν­λε­ϋ Μπόλ­ντου­ην.

Ο Χα­τι­σιάν άλ­λα­ξε στά­ση και του πρό­τει­νε να τον ξα­να­συ­να­ντή­σει στο ξε­νοδο­χεί­ο «Το­κα­τλιάν» της Κων­στα­ντι­νου­πό­λε­ως με σκο­πό να ει­σέλ­θουν μα­ζί στην Αρ­με­νί­α, τα­ξι­δεύ­ο­ντας με το πλοί­ο έ­ως το λι­μά­νι του Μπα­τούμ της Γε­ωρ­γίας. Φθά­νο­ντας στην Αρ­με­νί­α το Σε­πτέμ­βριο του 1920, ο Μπόλ­ντου­ην α­πο­γο­η­τεύ­θηκε γρή­γο­ρα: χά­ος, πό­λε­μος, λι­μός. Η ει­κό­να της χώ­ρας ή­ταν ε­ξί­σου σκο­τει­νή όπως οι κά­κι­στες συν­θή­κες του Βερ­ντέν2, σαν να μην εί­χε λήξει ο πό­λε­μος ε­δώ στον Καύ­κα­σο. «Ε­πέ­στρε­ψε σπί­τι σου, μην συ­νε­χί­ζεις!!», τον πα­ρό­τρυ­νε μια ε­σω­τε­ρι­κή φω­νή.

Σκέ­φθη­κε ό­μως, ό­τι πι­θα­νώς η συ­νά­ντη­σή του με τον Χα­τι­σιάν να ή­ταν προ­μελε­τη­μέ­νη α­πό το βρε­τα­νι­κό ε­πι­τε­λεί­ο. Ο Ό­λι­βερ έ­χο­ντας ως α­πο­στο­λή να κά­νει τα πά­ντα ώ­στε να έλ­θει σε ε­πα­φή με την αρ­με­νι­κή Κυ­βέρ­νη­ση και να τη βο­η­θήσει, ε­νι­σχύ­ο­ντας την κα­τα­σκό­πευ­ση της α­νό­δου του κομ­μου­νι­σμού στον Καύκα­σο, ό­φει­λε να μεί­νει.

Την ε­πο­χή αυ­τή, οι Βρε­τα­νοί -νι­κη­τές του πο­λέ­μου- κυ­ριαρ­χού­σαν λί­γο έ­ως πο­λύ στις τρεις Δη­μο­κρα­τί­ες του Καυ­κά­σου και ο εμ­φύ­λιος πό­λε­μος μαι­νό­ταν πά­ντα στη Ρω­σί­α.

Στο Ε­ρε­βάν βρι­σκό­ταν ο συ­νταγ­μα­τάρ­χης Χά­σκελ, ε­πι­κε­φα­λής της βρε­τα­νι­κής α­πο­στο­λής για λο­γα­ρια­σμό των συμ­μά­χων. Με απόφαση του τό­τε υ­πουρ­γού Α­μύ­νης, Ρου­πέν Ντερ Μι­να­σιάν, ο Ό­λι­βερ διο­ρί­στη­κε εκ­παι­δευ­τής στο πε­ζι­κό με το βαθ­μό του συνταγ­μα­τάρ­χη και συ­νερ­γά­στη­κε με τον Α­σότ Τσαχα­του­νί.

 

Σύν­δε­ση με την Αρ­με­νι­κή Ε­πα­να­στα­τι­κή Ομοσπονδία


Καθ’ ό­λη τη διάρ­κεια του φθι­νο­πώ­ρου, ο Ό­λι­βερ Μπόλ­ντου­ην ή­ταν μάρτυ­ρας των αρ­με­νι­κών ητ­τών έ­να­ντι της κε­μα­λι­κής Τουρ­κί­ας, των ερ­γα­σιών ανοίγ­μα­τος υ­πο­γεί­ων στο­ών των Μπολ­σε­βί­κων για την ε­πι­κοι­νω­νί­α των ο­χυ­ρωμά­των με τον ε­ξα­σθε­νι­σμέ­νο και α­πο­θαρ­ρη­μέ­νο αρ­με­νι­κό στρα­τό, το ξε­κα­θά­ρισμα των αρ­με­νο­-α­ζε­ρι­κών λο­γα­ρια­σμών στην πε­ριο­χή και την ε­γκα­τά­λει­ψη της Αρ­με­νί­ας εκ μέ­ρους των Συμ­μά­χων, πα­ρά το γε­γο­νός ό­τι εί­χαν υ­πο­γρά­ψει τη Συν­θή­κη των Σε­βρών τρεις μή­νες νω­ρί­τε­ρα.

Ε­πί­σης, ό­ταν η Αρ­με­νί­α σο­βιε­το­ποι­ή­θη­κε στις 2 Δε­κεμ­βρί­ου 1920, α­πο­φάσι­σε να πα­ρα­μεί­νει στο Ε­ρε­βάν. Στην Αρ­με­νί­α ε­κεί­νη την πε­ρί­ο­δο είχαν παραμείνει μόνο πέ­ντε ξέ­νοι, α­νά­με­σα στους ο­ποί­ους ο συ­νταγ­μα­τάρ­χης Μπόλ­ντου­ην. Πα­ρά τις δε­σμεύ­σεις της Μό­σχας, οι συλ­λή­ψεις και οι φυ­λα­κί­σεις των α­ντι­φρο­νού­ντων στο σο­βιε­τι­κό κα­θε­στώς άρ­χι­σαν στις 6 Δε­κεμ­βρί­ου. Στις 8 Δε­κεμ­βρί­ου ήρ­θε η σει­ρά του. Βρέ­θη­κε στη φυ­λα­κή α­νά­με­σα σε πολ­λούς μα­χητές τα­σνάκ. Πα­ρα­κο­λου­θού­σε α­δύ­να­μος την ε­φαρ­μο­ζό­με­νη πλή­ρη βα­ναυ­σό­τητα της αρ­με­νι­κής Τσέ­κα3 του αρ­με­νι­κού Κομ­μου­νι­στι­κού Κόμμα­τος, η ο­ποί­α κα­θαί­ρε­σε τους τασ­νάκ ως α­ντί­ποι­να για την εκ­κα­θά­ρι­ση των κομ­μου­νι­στών κα­τά τη διάρ­κεια των α­να­τα­ρα­χών της 1ης Μα­ΐ­ου του 1920, οι ο­ποί­ες κα­τε­στά­λη­σαν α­πό τις μο­νά­δες του τα­κτι­κού στρα­τού των Αρ­με­νί­ων της Τουρ­κί­ας, ο­δη­γού­με­νες α­πό τον στρα­τη­γό Σε­μπούχ.

Ε­ντυ­πω­σια­σμέ­νος ο Ό­λι­βερ δη­μο­σί­ευ­σε σε μια ε­φη­με­ρί­δα κεί­με­νο σχετι­κά με τη γεν­ναί­α α­ντί­στα­ση και το κου­ρά­γιο των τα­σνάκ, οι ο­ποί­οι πα­ρά τα βα­σα­νι­στή­ρια δεν ο­μο­λο­γού­σαν και συ­νέ­χι­ζαν να α­ψη­φούν το κα­θε­στώς. Ο Ό­λιβερ μυ­ή­θη­κε στη φυ­λα­κή και προ­σχώ­ρη­σε στο κόμ­μα δί­νο­ντας τον όρ­κο των τασ­νάκ. Αρ­γό­τε­ρα άλ­λω­στε θα α­φιέ­ρω­νε σε αυτό, το βι­βλί­ο του «Konyetz», το ο­ποί­ο δη­μο­σί­ευ­σε το 1924 με το ψευ­δώ­νυ­μο Μάρ­τιν Χού­σιν­γκτρι και υ­πό­τι­τλο: «Στο Τα­σνα­κτσου­τιούν της Δευ­τέ­ρας Διε­θνούς, με με­γά­λο θαυ­μα­σμό και ευ­χα­ρι­στί­ες για τις 18 Φε­βρουα­ρίου 1921».

Πέ­ρα­σε τα Χρι­στού­γεν­να του 1920 στη φυ­λα­κή και α­πο­φυ­λα­κί­σθη­κε στις 12 Ια­νουα­ρί­ου 1921, αλλά πα­ρέ­μει­νε ε­λεύ­θε­ρος υ­πό ό­ρους στο Ε­ρε­βάν, ε­νώ του απα­γό­ρευ­σαν την έ­ξο­δό του α­πό τη χώ­ρα. Έ­τσι, του δό­θη­κε η ευ­και­ρί­α να πλημ­μυρί­σει α­πό χα­ρά για την ε­ξέ­γερ­ση της 18ης Φε­βρουα­ρί­ου 1921. Πα­ντού ά­κου­γε τις κραυ­γές «Αρμενία, Αρμενία» αλ­λά α­κο­λουθώ­ντας τη συμ­βου­λή του Σι­μόν Βρα­τσιάν, του προ­έ­δρου της Ε­πι­τρο­πής Κοι­νής Σω­τη­ρί­ας, ε­γκα­τέ­λει­ψε την Αρ­με­νί­α με κα­τεύ­θυν­ση την Τουρ­κί­α, συ­νο­δευό­μενος α­πό έ­ναν ο­δη­γό τα­σνάκ, ο ο­ποί­ος κα­τα­γό­ταν α­πό την Τουρ­κί­α και ή­ταν ε­φοδια­σμέ­νος με πλα­στά έγ­γρα­φα.

Κα­τά τη δια­φυ­γή του συ­νε­λή­φθη εκ νέ­ου α­πό τους Τούρ­κους κο­ντά στο Καρ­ς. Οι Τούρ­κοι στρα­τιω­τι­κοί τον κα­τη­γό­ρη­σαν ως κα­τά­σκο­πο των Βρε­τα­νών αλ­λά πα­ρά τις σκλη­ρές συν­θή­κες φυ­λα­κί­σε­ώς του δεν εί­πε τί­πο­τα σχε­τι­κά με τις δρα­στη­ριό­τη­τές του.

Με­τά α­πό τε­τρά­μη­νη κά­θειρ­ξη ε­πα­νέ­κτη­σε την ε­λευ­θε­ρί­α του χά­ρη στη με­σολά­βη­ση του εκ­προ­σώ­που της Near East Relief.

Ε­πέ­στρε­ψε στο Λον­δί­νο τον Ιού­νιο του 1921, αλ­λά ε­ξα­κο­λου­θού­σε να βο­η­θά την Αρμε­νί­α. Έ­γι­νε τα­μί­ας της ε­πι­τρο­πής των Τα­σνάκ του Λον­δί­νου και συν­δέ­θη­κε φι­λι­κά με τον Ζι­ρά­ιρ Μι­σα­κιάν, ι­θύ­νο­ντα των τα­σνάκ στην αγ­γλι­κή πρω­τεύ­ου­σα έως την ε­παύ­ριον του Δευ­τέ­ρου Πα­γκο­σμί­ου πο­λέ­μου. Ο Ό­λι­βερ με­τέ­βη στη συν­διά­σκε­ψη της Λο­ζά­νης στο πλευ­ρό της αρ­με­νι­κής α­ντι­προ­σω­πεί­ας. Αυ­τό δεν ά­ρε­σε πο­λύ στους Άγ­γλους. Εί­χαν άλ­λωστε ή­δη μια κα­κή α­νά­μνη­ση α­πό την πα­ρου­σί­α του Λό­ρεν­ς της Α­ρα­βί­ας στην αρα­βι­κή α­ντι­προ­σω­πεί­α υ­πό την η­γε­σί­α του πρί­γκη­πος Φε­ϊ­ζάλ, στη συν­διά­σκεψη ει­ρή­νης στο Πα­ρί­σι το 1919. Αλ­λά ο Ό­λι­βερ τα α­ψή­φη­σε ό­λα, δια­πραγ­μα­τεύ­θη­κε για λο­γα­ρια­σμό των Αρ­με­νί­ων, πη­γαι­νο­ερ­χό­ταν με­τα­ξύ της φι­λο­τουρ­κι­κής βρε­τα­νι­κής α­ντι­προ­σω­πεί­ας -στην ο­ποί­α πά­ντως συ­γκα­τα­λέ­γο­ντο οι φί­λοι του- και της αρ­με­νι­κής α­ντι­προ­σω­πεί­ας, στην ο­ποί­α α­πα­γο­ρεύ­θη­κε η εί­σο­δος στη συν­διά­σκε­ψη εξ’ αι­τί­ας του «ό­χι» των μό­λις α­νερ­χο­μέ­νων στην ε­ξου­σία Κε­μα­λι­στών.

Οι δι­πλω­μα­τι­κές διερ­γα­σί­ες τε­λεί­ω­σαν την ά­νοι­ξη του 1923 και με­ρι­κές η­μέ­ρες με­τά την υ­πο­γρα­φή της Συν­θή­κης της Λο­ζά­νης (24 Ιου­λί­ου 1923), ο Στάν­λε­ϋ Μπόλ­ντου­ην ε­χρί­σθη Πρω­θυ­πουρ­γός της Αγ­γλί­ας.

Ή­ταν πο­λύ αρ­γά για την Αρ­με­νί­α, ο κύ­βος εί­χε πλέ­ον ρι­φθεί!!

Α­πο­γο­η­τευ­μέ­νος ο Ό­λι­βερ κα­τέ­γρα­ψε και δι­η­γή­θη­κε την πε­ρι­πέ­τειά του στην Αρ­με­νί­α στο τι­τλο­φο­ρού­με­νο βι­βλί­ο του: «Έ­ξι φυ­λα­κές και δύ­ο Ε­πα­να­στά­σεις - 1925».

Κα­τό­πιν ε­ξε­λέ­γη βου­λευ­τής των Ερ­γα­τι­κών στη Βου­λή των Κοι­νο­τή­των το 1929. Ε­γκα­τα­στά­θη­κε με το φί­λο του Τζώ­νυ Μπόιλ στην Οξ­φορ­ντσά­ιρ και δού­λευε ως δη­μο­σιο­γρά­φος στην Ντέ­ι­λι Τέ­λε­γκραφ. Δρα­στη­ριο­ποι­ή­θη­κε προς ό­φε­λος των λο­γο­τε­χνι­κών και κοι­νω­νι­κών έρ­γων, αγω­νί­σθη­κε ε­να­ντί­ον του φα­σι­σμού και υ­πο­στή­ρι­ξε τα δι­καιώ­μα­τα των γυ­ναικών. Ε­πει­δή ο κίν­δυ­νος του φα­σι­σμού αυ­ξα­νό­ταν στην Ευ­ρώ­πη ε­τέ­θη εκ νέ­ου στην υ­πη­ρε­σί­α του βρε­τα­νι­κού στρα­τού, ό­ταν ξέ­σπα­σε ο Δεύ­τε­ρος Πα­γκό­σμιος Πό­λε­μος.

Α­πε­σπά­σθη στην Αί­γυ­πτο και την Αι­θιο­πί­α, α­νέ­λα­βε τα πε­ρι­φε­ρεια­κά σχέ­δια των Συμ­μά­χων έ­να­ντι του Βε­ρο­λί­νου και της Μό­σχας -τους συ­νυ­πο­γρά­ψα­ντες το γερ­μα­νο­-σο­βιε­τι­κό σύμ­φω­νο- βά­σει των ο­ποί­ων θα χτυ­πού­σαν τις πε­τρε­λαιο­πη­γές του Μπα­κού για να ε­μπο­δί­σουν τους Γερ­μα­νούς να εκ­με­ταλ­λευ­τούν το πε­τρέ­λαιο της Κα­σπί­ας των σο­βιε­τι­κών συμ­μά­χων τους.

Τότε ήρ­θε σε ε­πα­φή με τον Ζι­ρά­ιρ Μι­σα­κιάν για να προ­τεί­νει στην Αρ­με­νι­κή Ε­πα­να­στα­τι­κή Ο­μο­σπον­δί­α να συμ­με­τά­σχει στη στρα­τιω­τι­κή ε­πι­χεί­ρη­ση, αλ­λά αυ­τό α­παι­τού­σε τη συ­νερ­γα­σί­α των τα­σνάκ με την Τουρ­κί­α -α­ναμ­φί­βο­λα κομ­βι­κή χώ­ρα για τις ε­πί­γειες ε­πι­θε­τι­κές επι­χει­ρή­σεις- πράγ­μα το ο­ποί­ο θα ε­πέ­τρε­πε στους Συμ­μά­χους να βγά­λουν την Τουρ­κί­α α­πό την ου­δε­τε­ρό­τη­τά της.

Ό­ταν ε­λέ­χθη το «ό­χι» της Α.Ε.Ο. α­πό το στό­μα του Ζι­ρά­ιρ Μι­σα­κιάν, οι σύμ­μα­χοι εί­χαν προ πολ­λού τακτο­ποι­ή­σει αυ­τά τα πε­ρι­φε­ρεια­κά σχέ­δια. Με­τά τον πό­λε­μο, ο Ό­λι­βερ δεν ασχολήθηκε πλέον με το Αρ­με­νι­κό Ζή­τη­μα. Α­νέ­λα­βε γε­νι­κός κυ­βερ­νή­της των νή­σων Λί­γουορ­ντ το 1948, α­φού ε­πα­να­κα­τέ­βα­λε τη θέ­ση του στη Βου­λή των Κοι­νο­τή­των και με το θά­να­το του πα­τέ­ρα του ε­ντά­χθη­κε στη Βου­λή των Λόρ­δων.

Δέ­κα χρό­νια αρ­γό­τε­ρα, την 1η Αυ­γού­στου του 1958, ο Ό­λι­βερ Μπόλ­ντου­ην έ­σβη­σε στο νο­σο­κο­μεί­ο Μάιλ Ε­ντ στο Στέ­πνε­ϊ σε η­λι­κί­α 59 ε­τών, λό­γω χρό­νιας γα­στρί­τι­δας.

 

1899-2012. Πέ­ρα­σαν 113 χρό­νια α­πό τό­τε που ο μι­κρός Ό­λι­βερ ήρ­θε στον κό­σμο α­νί­κα­νος να φα­ντα­σθεί ό­τι το πε­πρω­μέ­νο του θα δια­σταυ­ρω­νό­ταν με αυ­τό των Αρ­με­νί­ων, στους ο­ποί­ους α­πο­μέ­νει πλέ­ον να δια­τη­ρή­σουν τη μνή­μη του ...«Λό­ρεν­ς της Αρ­με­νί­ας».

 

Ση­μειώ­σεις:

1) Κο­λέ­γιο Ε­ΤΟΝ: Α­νε­ξάρ­τη­το βρε­τα­νι­κό σχο­λεί­ο αρ­ρέ­νων η­λι­κί­ας 13 έ­ως 18 ε­τών. Ι­δρύ­θη­κε το 1440 α­πό το βα­σι­λιά Ερ­ρί­κο τον VI.

2) Βέρ­ντεν: πό­λη της Γαλ­λί­ας, θέ­α­τρο πο­λύ­νε­κρων μα­χών το 1916 με­τα­ξύ Γάλλων και Γερ­μα­νών.

3) ΤΣΕ­ΚΑ: εί­ναι η πο­λι­τι­κή α­στυ­νο­μί­α η ο­ποί­α δη­μιουρ­γή­θη­κε στις 7 Δε­κεμ­βρί­ου 1917 υ­πό την αρ­χη­γί­α του Felix Dzerjinski για να κα­τα­πο­λε­μή­σει τους ε­χθρούς του νέ­ου κα­θε­στώ­τος των μπολ­σε­βί­κων. Η ορ­γά­νω­σή του ε­πι­κε­ντρώ­θη­κε και ό­φει­λε να βο­η­θά τα το­πικά σο­βιέτ. Το Φε­βρουά­ριο του 1922 α­ντι­κα­τα­στά­θη­κε α­πό την Guepeou.

Πη­γή: Nouvelles d’ Armenie. armenika.gr

Διαβάστε περισσότερα...

Η μεσαιωνική εκκλησία της Παναγίας στην τουρκοκρατούμενη Λευκωσία

Α­λέ­ξαν­δρος-Μι­χα­ήλ Χα­τζη­λύ­ρας

Η πα­νέ­μορ­φη εκ­κλη­σί­α της Παρ­θέ­νου Μα­ρίας βρί­σκε­ται στο τουρ­κο­κρα­τού­με­νο σή­με­ρα αρ­με­νι­κό σύ­μπλεγ­μα στην πα­λιά Λευ­κω­σί­α, στη γω­νιά των ο­δών Βι­κτω­ρί­ας και Notre Dame de Tyre.

Η μο­νό­κλι­τη γοτ­θι­κή εκ­κλη­σί­α με η­μι-ο­κτα­γω­νι­κή α­ψί­δα και α­ψι­δω­τούς θό­λους α­πο­τε­λού­σε τμή­μα του Αβ­βα­εί­ου της Πα­να­γί­ας της Τύ­ρου ή της Τορ­τό­ζας. Γνω­ρί­ζου­με αρ­κε­τά για το λα­τι­νι­κό της πα­ρελ­θόν, χά­ρη στα λα­τι­νι­κά αρ­χεί­α και τις σκα­λι­στές ε­πι­τύμ­βιες πλά­κες μο­να­χών, ευ­γε­νών και ιπ­πο­τών, που μέ­χρι το 1960 κά­λυπταν το πά­τωμά της. Α­πό αυ­τά τα τε­χνουρ­γή­μα­τα, το σημα­ντι­κό­τε­ρο ή­ταν η σαρ­κο­φά­γος της Η­γου­μέ­νης Eschive de Dampierre, στη βό­ρεια βε­ρά­ντα, στο­λι­σμέ­νη με τον οι­κο­γε­νεια­κό της θυ­ρε­ό (δύ­ο ψά­ρια) και τη χρο­νο­λο­γί­α M CCC XXXX (1340).

Η εκ­κλη­σί­α πρω­τοκτί­στη­κε το 1116 α­πό το Βα­σι­λιά της Ιε­ρου­σα­λήμ Baldwin de Buillon, ε­νώ με­τά την Πτώ­ση της Ιε­ρου­σα­λήμ (1187) χρη­σι­μο­ποι­ή­θη­κε για να στε­γά­ζει τη διοί­κη­ση δια­φό­ρων θρη­σκευ­τι­κών ταγ­μά­των. Με­ρι­κά χρό­νια με­τά την έ­ναρ­ξη της Φρα­γκο­κρα­τί­ας (1192), έ­γι­νε αβ­βα­εί­ο της γυ­ναι­κεί­ας α­δελ­φό­τη­τας των Καρ­θου­σια­νών. Με την κα­τά­λη­ψη της Ά­κρας (1291), στην Κύ­προ κα­τέ­φθα­σαν διά­φο­ρα λα­τι­νι­κά μο­να­χι­κά τάγ­μα­τα κι έ­τσι ε­δώ στε­γά­στη­καν Βε­νε­δι­κτί­νες μο­να­χές. Ο σει­σμός του 1303 κα­τά­στρε­ψε το μο­να­στήρι, που ξα­να­κτί­στη­κε με­τα­ξύ 1308-1310 με δα­πά­νες του Βα­σι­λιά της Κύ­πρου Ερ­ρί­κου Β’.

Δεν εί­ναι σα­φές πό­τε και πώς πε­ρι­ήλ­θε στα χέ­ρια της Αρ­με­νι­κής Εκ­κλη­σί­ας, η ο­ποί­α κα­τεί­χε τη μο­νή του­λά­χι­στον α­πό το 1504. Πι­θα­νό­τα­τα αυ­τό συ­νέ­βη­κε κα­τά το 15ο αιώ­να, α­φού οι χρο­νι­κο­γρά­φοι Λε­ό­ντιος Μα­χαι­ράς (1369-1458) και Γε­ώρ­γιος Βουστρώ­νιος (1430-1501) μας πλη­ρο­φο­ρούν ό­τι η Αρ­με­νο­γει­το­νιά της Λευ­κωσί­ας βρι­σκό­ταν πα­ρά την Πύ­λη του Α­γί­ου Δο­μή­νι­κου (γνω­στή και ως Πύ­λη των Αρ­με­νί­ων, ση­με­ρι­νή Πύ­λη Πά­φου) και γειτ­νί­α­ζε με το Ρο­γιά­τικο, το δεύ­τε­ρο πα­λά­τι των Λου­ζι­νια­νών. Το γε­γο­νός αυ­τό δεν θα πρέπει να μας εκ­πλήσ­σει, α­φού αρ­κε­τά μέ­λη του Τάγ­μα­τος των Βε­νε­δι­κτί­νων προ­έρ­χο­νταν α­πό αρ­μέ­νι­κες οικο­γέ­νειες του Βα­σι­λεί­ου της Κι­λι­κί­ας, ό­πως για πα­ρά­δειγ­μα η πρι­γκή­πισ­σα Φη­μή, κό­ρη του Βα­σι­λιά Χε­τούμ Α’.

Μυ­στή­ριο α­πο­τε­λεί και η λα­τι­νι­κή ο­νο­μα­σί­α του αβ­βα­εί­ου. Πα­λαιό­τερα, οι με­λε­τη­τές την ταύ­τι­ζαν με την Πα­να­γί­ας της Τύ­ρου. Ωστό­σο, με βά­ση νέ­α ευ­ρή­μα­τα, με­ρί­δα ε­ρευ­νητών θε­ω­ρεί ό­τι ή­ταν στην πραγ­μα­τι­κό­τη­τα η Πα­ναγί­ας της Τορ­τό­ζας/Ταρ­τού­ζας και ό­τι η Πα­ναγί­ας της Τύ­ρου βρι­σκό­ταν κο­ντά στην εκ­κλη­σί­α του Α­γί­ου Α­ντω­νί­ου. Υ­πάρ­χει, ε­πί­σης, η ά­πο­ψη ό­τι αρ­χι­κά φι­λο­ξε­νού­σε το Τάγ­μα της Τύ­ρου και αρ­γό­τε­ρα το Τάγ­μα της Τορ­τό­ζας, το ο­ποί­ο τε­λι­κά α­πορ­ρό­φη­σε το πρώ­το Τάγ­μα.

Με­τά την ο­σμα­νι­κή κα­τά­λη­ψη της πό­λης, στις 9 Σε­πτεμ­βρί­ου 1570, οι Ο­θω­μανοί χρη­σι­μο­ποί­η­σαν αρ­χι­κά το να­ό ως α­πο­θή­κη ά­λα­τος. Ω­στό­σο, με­τά α­πό αί­τηση στον Κα­δή της Λευ­κω­σί­ας, η­με­ρο­μη­νί­ας 15 Μα­ΐ­ου 1571, η εκ­κλη­σί­α ε­πι­στρά­φη­κε με φιρ­μά­νι στους Αρ­με­νίους, στους ο­ποί­ους δό­θη­κε και η φύ­λα­ξη της Πύ­λης Πάφου (λό­γω του με­γά­λου κό­στους, ε­ξά­σκη­σαν αυ­τό το προ­νό­μιο για με­ρι­κά μό­νο χρό­νια). Έ­να δεύ­τε­ρο φιρ­μά­νι, του 1614, ε­πι­ση­μο­ποί­η­σε την αρ­με­νι­κή ι­διο­κτη­σία της εκ­κλη­σί­ας.

Στα 400 τό­σα χρό­νια που υ­πη­ρε­τού­σε τη μι­κρή αλ­λά εύ­πο­ρη αρ­με­νι­κή πα­ροι­κί­α της Λευ­κω­σί­ας, δέ­χθη­κε διά­φο­ρες προ­σθή­κες: το 1688 α­να­και­νί­στη­κε, το 1788 κα­τα­σκευά­στη­κε το βα­πτι­στή­ριο, το 1858 κτί­στη­καν οι κα­μά­ρες της βό­ρειας βε­ράντας, το 1860 κα­τα­σκευά­στη­κε το κα­μπανα­ριό - α­πό τα πρώ­τα στην ο­θωμα­νι­κή Κύ­προ, δω­ρε­ά του Κων­στα­ντι­νου­πο­λί­τη Χα­πε­τίκ Νε­βρου­ζιάν -, το 1884 α­να­στη­λώ­θη­κε, το 1904 ξα­να­κτί­στη­κε η στέ­γη και έ­γι­νε α­να­καίνι­ση, το 1945 κα­τα­σκευά­στη­κε το ά­νω διά­ζω­μα για τη χο­ρω­δί­α (βερ­να­ντούν, δω­ρε­ά του Α­ράμ Ου­ζου­νιάν), το 1950 συ­ντη­ρή­θη­κε το κα­μπα­να­ριό, ενώ το 1960-1961 το Τμή­μα Αρ­χαιο­τή­των το­πο­θέ­τη­σε και­νούρ­γιο πά­τω­μα.

Ε­σω­τε­ρι­κά εί­χε βι­τρώ πα­ρά­θυ­ρα και με­ρικές ει­κό­νες. Πά­νω α­πό το νό­τιο πα­ρά­θυ­ρο υ­πήρ­χε η ε­λαιο­γρα­φί­α του Α­γί­ου Γεωρ­γί­ου, στον ο­ποί­ο διά­φο­ροι πι­στοί - Αρ­μέ­νιοι και μη - ά­να­βαν κε­ριά και προσεύ­χο­νταν να στα­μα­τή­σουν τα κα­κά τους, ε­νώ δί­πλα ά­φη­ναν πα­πού­τσια των μωρών, θε­ω­ρώ­ντας ό­τι ο Ά­γιος θα τα βο­η­θού­σε να με­γα­λώ­σουν σω­στά. Η ει­κό­να του Α­γί­ου Γε­ωρ­γί­ου βρί­σκε­ται σή­με­ρα στην εί­σο­δο ό­λων των αρ­με­νι­κών εκ­κλη­σιών της Κύ­πρου, ε­πει­δή η πα­ρά­δο­ση αυ­τή πέ­ρα­σε α­πό τους Έλ­λη­νες στους Λα­τίνους και αρ­γό­τε­ρα στους Αρμενί-ους. Η εκ­κλη­σί­α εί­χε δύ­ο ει­σό­δους, ε­νώ στα δεξιά του ιε­ρού βή­μα­τος κά­θο­νταν οι άν­δρες και στα α­ρι­στε­ρά οι γυ­ναί­κες. Μέχρι δε το 1963, λει­τουρ­γού­σε κα­θη­με­ρι­νά, με έ­να σύ­ντο­μο όρ­θρο το πρω­ι­νό και ένα λι­τό ε­σπε­ρι­νό το α­πό­γευ­μα, ε­νώ η κα­μπά­να σή­μαι­νε γλυ­κά το πρω­ι­νό ξύ­πνημα.

Με­τά τις τρο­με­ρές σφα­γές, τις μα­ζι­κές α­πε­λά­σεις και τη Γε­νο­κτο­νί­α που διέ­πρα­ξαν οι Ο­θω­μα­νοί και οι Νε­ό­τουρ­κοι, στην Κύ­προ κα­τέ­φθα­σαν πε­ρί­που 10.000 κα­τα­τρεγ­μέ­νοι Αρ­μέ­νιοι πρό­σφυ­γες, με­ρι­κοί α­πό αυ­τούς διέ­μει­ναν, προ­σωρι­νά, στον πε­ρί­βο­λο της εκ­κλη­σί­ας. Η ί­δια η ύ­παρ­ξή της α­πο­τέ­λε­σε πό­λο έλ­ξης για την ε­γκα­τά­στα­ση ε­κα­το­ντά­δων Αρ­με­νί­ων γύ­ρω α­πό αυ­τήν, ε­ξού και η ο­νο­μα­σί­α Αρ­με­νο­μα­χαλ­λάς.

Μέ­σα στο σύ­μπλεγ­μα βρί­σκο­νταν ε­πί­σης η Αρ­με­νι­κή Μη­τρό­πο­λη Κύ­πρου, το Σχο­λεί­ο Με­λι­κιάν-Ου­ζου­νιάν, το Μνη­μεί­ο της Αρ­με­νι­κής Γε­νο­κτο­νί­ας (το δεύ­τε­ρο αρ­χαιό­τε­ρο στον κό­σμο, που κα­τά ει­ρω­νεί­α της τύ­χης κα­τέ­στη το ί­διο θύ­μα των Τούρ­κων), το προ­σκο­πεί­ο, το σπί­τι του κα­ντη­λα­νά­φτη και η προ­δη­μο­τι­κή. Πί­σω βρι­σκό­ταν το αρ­χο­ντι­κό της ντό­πιας αρ­με­νο­κυ­πριακής οι­κο­γέ­νειας Με­λι­κιάν, κα­θώς και έ­να μι­κρό δω­μά­τιο α­φιε­ρω­μέ­νο στον Ά­γιο Φώ­τιο. Α­πέ­να­ντι α­πό το σύ­μπλεγ­μα βρι­σκό­ταν το οί­κη­μα του AGBU και η Αρ­με­νι­κή Λέ­σχη. Γύ­ρω-γύ­ρω υ­πήρ­χαν αρ­μενι­κά σπί­τια και κα­τα­στή­μα­τα, ε­νώ σε μι­κρή α­πό­στα­ση βρι­σκό­ταν το οί­κη­μα της AYMA.

Με την εκ­δή­λω­ση της τουρ­κο­κυ­πρια­κής ανταρ­σί­ας στις 21 Δε­κεμ­βρί­ου 1963, στα­δια­κά οι στα­σια­στές άρ­χι­σαν να κα­τα­λαμ­βάνουν και τον Αρ­με­νο­μα­χαλ­λά. Με­ρι­κές οι­κο­γέ­νειες κα­τέ­φυ­γαν για 2-3 μέ­ρες στο χώ­ρο του σχο­λεί­ου και της εκ­κλη­σί­ας, τα ο­ποί­α στη συ­νέ­χεια κα­τα­λή­φθη­καν (19/01/1964). Λί­γο αρ­γό­τε­ρα, οι Αρ­μέ­νιοι κα­τά­φε­ραν να ξα­να­μπούν στην εκ­κλη­σί­α, μέχρι που στις 29/01/1964 οι Τουρ­κο­κύ­πριοι στα­σια­στές λε­η­λά­τη­σαν την εκ­κλησί­α και κρά­τη­σαν για με­ρι­κές ώ­ρες ό­μη­ρους το Μη­τρο­πο­λί­τη Γερ­βά­ντ Α­πε­λιάν, τον ιε­ρέ­α ντερ Βαζ­κέν Σα­ντρου­νί, τον Πρό­ε­δρο του Ε­κτε­λεστι­κού Συμ­βου­λί­ου της Αρ­με­νι­κής Ε­θναρ­χί­ας Βα­χράμ Του­ντζιάν και το διά­κονο Χρα­ντ Μα­μι­κο­νιάν. Στις 4 Μαρ­τί­ου 1964 οι Τουρ­κο­κύ­πριοι έ­διω­ξαν και τους τελευ­ταί­ους Αρ­μέ­νιους της πε­ριο­χής.

Α­φού ε­γκα­τα­λεί­φθη­κε για δέ­κα χρό­νια, το σύ­μπλεγ­μα κα­τα­λή­φθη­κε α­πό τον τουρ­κι­κό στρα­τό τον Ιού­λιο του 1974, ο ο­ποί­ος το χρη­σι­μο­ποιού­σε μέ­χρι το 1998. Στη συ­νέ­χεια, ε­γκα­τα­στά­θη­καν ε­κεί οι­κο­γέ­νειες πα­ρά­νο­μων Τούρ­κων ε­ποίκων, που διέ­με­ναν μέ­χρι τα τέ­λη του 2006. Με πρω­το­βου­λί­α της Αρ­με­νι­κής Εθναρ­χί­ας, του Εκ­προ­σώ­που Βαρ­τκές Μα­χτε­σιάν και με χρη­μα­το­δό­τη­ση του UNDP, στις αρ­χές του 2007 διε­ξή­χθη τε­χνι­κο­οι­κο­νομι­κή με­λέ­τη, ε­νώ α­πό τον Ο­κτώ­βριο του 2009 διε­ξά­γο­νται έρ­γα πλή­ρους α­πο­κα­τάστα­σης, τα ο­ποί­α α­να­μέ­νε­ται να ο­λο­κλη­ρω­θούν το Μά­ιο 2012.

Η ευ­χή ό­λων μας εί­ναι να δια­τη­ρη­θεί η εκ­κλη­σί­α α­νά τους αιώ­νες, με την ελ­πί­δα ί­σως μί­α μέ­ρα ξα­ναλει­τουρ­γή­σει…

 

Πηγή: armenika.gr

Διαβάστε περισσότερα...
Συνδρομή σε αυτήν την τροφοδοσία RSS

Στον διαδικτυακό τόπο μας χρησιμοποιούμε Cookies με σκοπό τη βελτίωση της online εμπειρίας σας. Επιλέγοντας να συνεχίσετε την περιήγησή σας σε αυτόν, αποδέχεστε αυτομάτως τη χρήση των cookies. Περισσότερα...

Πολιτική Απορρήτου - Όροι Χρήσης - Περιορισμός Ευθύνης - Επικοινωνία Σχετικά με Προσωπικά Δεδομένα
Αποδέχομαι