Η μελέτη της περιοχής Αγντάμ που βρίσκεται εκτός του σοβιετικού Ναγκόρνο Καραμπάχ, αλλά σίγουρα εντός του πραγματικού Αρτσάχ, είναι ουσιαστική σε επίπεδο τακτικής. Πρώτα απ’ όλα, πρέπει να αντιληφθούμε ότι αυτή η περιοχή αντιπροσωπεύει μια ενδιάμεση ζώνη ως προς τα σύνορα με το Αζερμπαϊτζάν. Το πρόβλημα είναι ότι αυτό το ενδιάμεσο δεν αποτελεί εμπόδιο τακτικής. Το ανάγλυφο του εδάφους είναι υπερβολικά επίπεδο και δεν επιτρέπει να κρατηθούν σταθερές θέσεις. Διότι ακόμα και η πόλη Tigranakert μπορεί να περικυκλωθεί. Και αυτό είναι ακόμη χειρότερο για τις πόλεις Shkhlar, Bash Karvend, Chemenli, Gharadaghli, Kengenli. Για να κρατηθούν σ’ αυτή την περιοχή, είναι απαραίτητο να υπάρχει χωμένη και εμφυτευμένη άμυνα που να υποστηρίζεται από αεροπορική ενίσχυση. Όσον αφορά στο επιθετικό επίπεδο, δεν μπορεί να αρκείται σε ναρκοπέδιο. Σ’ αυτόν το σχηματισμό η εγκαταλειμμένη πόλη Αγντάμ είναι ένα κεντρικό σημείο, διότι ελέγχει μια κομβική διασταύρωση έξι δρόμων. Επιπλέον, η ίδια η δομή της πόλης προσφέρει δυνατότητες εσωτερικής άμυνας. Τα πέτρινα σπίτια δημιουργούν πολλά σημεία αγκίστρωσης με ένα σύστημα αυτοαποκλεισμού. Μ’ αυτόν τον τρόπο, η περιοχή Αγντάμ ως στοιχείο τακτικής, μας επιτρέπει να αντικρούσουμε μια μετωπική επίθεση χάρις στο βάθος της στρατηγικής. Έστω και αν δεν αποτελεί αδιαπέραστη γραμμή, επιτρέπει την καθυστέρηση μιας διείσδυσης, με τέτοιο τρόπο έτσι ώστε να προστατεύει τον άξονα Askeran–Stepanakert. Διότι ο άξονας αυτός, ως λωρίδα που ακολουθεί τον ποταμό Karkar, προσφέρει μια δυνατότητα εμβάθυνσης των γραμμών άμυνας καθώς και τον έλεγχο της πρωτεύουσας. Είναι, λοιπόν, απαραίτητο να υπάρχουν αντίμετρα με σύστημα ψαροκόκκαλων για να αντικρουστεί ένα ενδεχόμενο χτύπημα. Μόνο που πρέπει να αξιοποιηθεί η τακτική του ενδιάμεσου που προσφέρει η περιοχή Αγντάμ. Είναι, λοιπόν, εντελώς αδιανόητο να παραχωρηθεί αυτή η περιοχή χωρίς να διακινδυνεύει η καρδιά του Αρτσάχ. Μ’ αυτή την έννοια, είναι απαραίτητο να κρατηθούν αυτές οι θέσεις παρά την επιθυμία ορισμένων για διαπραγμάτευση. Έστω και αν θεωρητικά είναι δυνατόν να προβούμε σε συνοριακές διαπραγματεύσεις, αυτό δεν μπορεί να ισχύει για μια ενδιάμεση ζώνη αυτού του τύπου. Πρέπει να καταλάβουμε ότι πρόκειται για ένα κριτικό σημείο για την αμυντική δομή του Αρτσάχ στο σύνολό της και επιπλέον είναι απαραίτητο να αντισταθούμε σε κάθε διπλωματική προσπάθεια προς την αντίθετη κατεύθυνση. Τα στοιχεία τακτικής της περιοχής Αγντάμ είναι ξεκάθαρα. Οποιαδήποτε άλλη ανάλυση είναι μεροληπτική προς όφελος των Αζέρων. Έτσι, πέραν των ιστορικών μας διεκδικήσεων, η πολύπλευρη στρατηγική επιβάλλει να κρατήσουμε τις θέσεις μας έναντι των ύπουλων διπλωματικών επιχειρημάτων. Ακόμα και όσοι από εμάς δεν είναι βέβαιοι για τα δικαιώματά μας, οφείλουν να κατανοήσουν ότι ένα ιστορικό λάθος μπορεί να είναι στρατηγικό, όπως και ένα στρατηγικό λάθος γίνεται αναγκαστικά ιστορικό. Οι διαπραγματεύσεις δεν έχουν νόημα εκτός αν διέπονται από το πνεύμα του διεθνούς δικαίου και αυτό δεν μπορεί να θέσει σε αμφισβήτηση την πραγματικότητα της αρμενικότητας. Ο αρμενικός λαός υπάρχει παρ’ όλα αυτά, όμως κινδυνεύει εάν οι δικοί του είναι πεπεισμένοι από εξωγενείς παράγοντες ότι πρέπει να προβούν σε αντιπαραχωρήσεις απελευθερωμένων εδαφών. Η ελευθερία έχει κόστος. Οι αγωνιστές του Αρτσάχ το έχουν αποδείξει. Τώρα εναπόκειται σε μας να τους δείξουμε την αξία της ελευθερίας.

Η αναζήτηση φυσικών συνόρων είναι ένα βασικό στοιχείο στη γεωστρατηγική. Το πρόβλημα έγκειται στο ό,τι αυτή η αναζήτηση δεν είναι κατ’ ανάγκη συμβατή με την ιστορία ή τις πολιτικές ανησυχίες μιας χώρας. Σ’ αυτή την περίπτωση, πρέπει να ξεπεράσουμε τα νοητικά εμπόδια και να προωθήσουμε τα στρατηγικά πλεονεκτήματα ενός φυσικού συνόρου. Πρώτα, πρέπει να αποσυνδέσουμε το προτεινόμενο πλαίσιο για να αναδείξουμε τα εσωτερικά ή ακόμα τα ενδογενή χαρακτηριστικά.

Η εξέταση του βορείου τμήματος των συνόρων του Ναγκόρνο Καραμπάχ ανταποκρίνεται απόλυτα σ’ αυτή τη στρατηγικής φύσεως ανησυχία. Όντως, δεν ταυτίζεται με τα ιστορικά σύνορα του Ναγκόρνο Καραμπάχ. Αυτή η έλλειψη συσχέτισης είναι βασικά διπλή. Στην πραγματικότητα, στην περιοχή της οροσειράς Mets Hinal (3367μ.), προχωρούν πιο πέρα. Ενώ στην περιοχή των οροσειρών Gomshasar (3721μ.) και Mrov (3340μ.), εισχωρούν πιο μέσα. Έτσι δεν επιτρέπουν τον έλεγχο της περιοχής Shahumian. Ο προβληματισμός, λοιπόν, είναι απλός, αν και η λύση δεν είναι. Από τη δική μας άποψη, σ’ ένα σχηματισμό όπου η επιθετική αεροπορία δεν επεμβαίνει, η περιοχή είναι καταδικασμένη. Μια αρμενική θέση σ’ αυτόν το χώρο θα μπορούσε να κρατηθεί με την υποστήριξη ειδικών δυνάμεων, όμως μόνο για σύντομο χρονικό διάστημα. Επιπλέον, ο στρατός ή ο πληθυσμός εύκολα θα συλλαμβάνονταν ως όμηροι. Σε αυστηρά στρατηγικό επίπεδο, βέβαια, γνωρίζουμε ότι εάν μπορούμε να θυσιάσουμε τους ομήρους, τότε ο εχθρός έχει υποστεί μία ήττα. Όμως είναι δύσκολο να αγνοήσουμε τον ανθρώπινο παράγοντα.. Έτσι είναι προτιμότερο να θεωρήσουμε αυτή την περιοχή ως μία ενδιάμεση ζώνη στο πλαίσιο της εδαφικής ακεραιότητας του Ναγκόρνο Καραμπάχ. Με τον ίδιο τρόπο, εάν στην περιοχή της οροσειράς Mets Hinal τα σύνορα είναι πολύ πέραν των ιστορικών συνόρων, πρέπει να καταλάβουμε πόσο σημαντικό είναι να τα κρατήσουμε. Στην πραγματικότητα, τα βουνά μας, μας επιτρέπουν να μπλοκάρουμε το παλιό πέρασμα που υπήρχε μεταξύ της Αρμενίας και του Ναγκόρνο Καραμπάχ και το οποίο μεγάλωνε σημαντικά την αμυντική κάλυψη. Μία παρείσδυση σ’ αυτή τη ζώνη δεν θα μπορούσε να αποκρουστεί παρά μόνο στο πλαίσιο μίας αμφίπλευρης και συγχρονισμένης δράσης που απαιτεί πιο αναπτυγμένη εφοδιαστική αλυσίδα και μέσα τακτικής. Ενώ η θέση πίσω από τα βουνά μας, επιτρέπει την ύπαρξη μίας φυσικής συμμαχίας μεταξύ των δύο χωρών χάρις στην τοπική γεωγραφία. Η διείσδυση σ’ αυτό το φυσικό εμπόδιο είναι πολύ δύσκολη χωρίς αεροπορική στήριξη ακόμα κι αν η τελευταία δεν επιτρέπει μία θέση διαρκούς σταθερότητας. Αυτό βοηθά επίσης την άμυνα του άξονα Karvatchar-Dadivank ο οποίος στηρίζεται στον Τάρταρο. Διότι έστω κι αν αποτελεί μία λύση υποχώρησης, είναι προτιμότερο να τη χρησιμοποιήσουμε ως υποστήριξη των βουνών παρά ως αγκυροβόλιο των αρμάτων.

Εν κατακλείδι, μπορούμε να αμφισβητήσουμε ότι αυτά τα βουνά αποτελούν έναν ελκυστή σε επίπεδο δυνητικής στρατηγικής και ότι δεν είναι τυχαίο που η σύγκρουση σταθεροποιείται πάνω στα βουνά μέσω της δράσης της στρατηγικής δεξαμενής έλξης. Πρόκειται, λοιπόν, για μία σταθερή και θετική ισορροπία για το Ναγκόρνο Καραμπάχ.