Η πρώτη επίπληξη της Αρμενίας στη Ρωσία

του John Drennan

Στις 10 Ιουλίου, η ηγεσία της Αρμενίας επίπληξε για πρώτη φορά δημοσίως τη σύμμαχο και προστάτη της, Ρωσία, σχετικά με την εμπλοκή της στην περιφερειακή ασφάλεια. Ο πρόεδρος Serzh Sargsyan άσκησε κριτική στη ρωσική κυβέρνηση για την απόφασή της να προχωρήσει με την παράδοση όπλων 1 δισ. δολαρίων στο Μπακού, δηλώνοντας: «αυτό είναι ένα πολύ επώδυνο θέμα για μας. Οι πολίτες μας είναι εξαιρετικά ανήσυχοι που ο στρατηγικός μας εταίρος πουλάει όπλα στο Αζερμπαϊτζάν». Μόλις τον Μάιο, Αρμένιοι αξιωματούχοι δήλωσαν πως δεν ανησυχούν για τις φήμες σχετικά με την πώληση. Φαίνεται ότι το Έρεβαν τα υπολόγισε εκ νέου, φοβούμενο ότι το στρατηγικό του πλεονέκτημα στην περιοχή μπορεί να μετατοπιστεί υπέρ του Μπακού.

Η πώληση όπλων ήταν στην πραγματικότητα μια σειρά συμφωνιών που υπογράφθηκαν το 2011 και το 2012, και που είχαν μπει στην αναμονή. Η συμφωνία περιλαμβάνει περίπου 100 τανκς T-90C, Smerch και εκτοξευτές πολλαπλών πυραύλων TOS-1A καθώς και κανόνια του πυροβολικού τύπου Mst-A και Vena. Καθοδηγούμενη από τη ρωσική βιομηχανία όπλων, η πώληση φαινομενικά έρχεται σε αντίθεση με την επίσημη αμυντική πολιτική, η οποία στην περίπτωση της συμμαχίας με την Αρμενία, διαχειρίζεται από το υπουργείο Άμυνας, που έχει μια βάση στη χώρα. Το Reuters, επικαλούμενο πηγή στο ρωσικό υπουργείο Άμυνας, ανέδειξε αυτή τη σύγκρουση των ομάδων συμφερόντων: «η παραγγελία βρισκόταν σε αναμονή για κάποιο διάστημα ώστε να αποφευχθεί η διατάραξη της στρατιωτικής ισορροπίας στο Νότιο Καύκασο, όπου η Ρωσία έχει μια στρατιωτική βάση στην Αρμενία και μια συμφωνία να υπερασπιστεί τη χώρα εάν δεχθεί επίθεση. Αλλά η συμφωνία προωθήθηκε κατ’ εντολήν των ισχυρών της βιομηχανίας όπλων της Ρωσίας». Ως εκ τούτου, τώρα ισχύει μια κατάσταση που τα ρωσικά στρατεύματα θα μπορούσαν να σκοτωθούν από ρωσικά όπλα, εάν η χώρα τους παρενέβη στο πλευρό της Αρμενίας, σε μια υποθετική σύγκρουση.

Η στρατηγική ισορροπία, εδώ και καιρό υπέρ της Αρμενίας, είναι το αποτέλεσμα της εξέλιξης της σύγκρουσης μετά από τη διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης. Εξαιτίας του ότι η σοβιετική στάση στον Καύκασο ευνόησε το Αζερμπαϊτζάν, το Μπακού έμεινε με ένα πλεονέκτημα, τουλάχιστον στην αρχή. Αλλά οι Αρμένιοι ήταν μια πιο ικανή δύναμη πάλης.

Η Αρμενία και το Αζερμπαϊτζάν βρίσκονται επισήμως σε πόλεμο από τα τέλη του 1992, ένα χρόνο αφότου έγιναν και οι δύο ανεξάρτητα κράτη. Η σύγκρουση επικεντρώνεται γύρω από το Ναγκόρνο-Καραμπάχ, ένας θύλακας αρμένικης πλειοψηφίας εντός των διεθνώς αναγνωρισμένων συνόρων του Αζερμπαϊτζάν. Ενώ η Αρμενία δημοσίως αρνήθηκε την παροχή στρατευμάτων για την υποστήριξη του στρατού άμυνας της δημοκρατίας του Ναγκόρνο-Καραμπάχ (NKRDA), παρείχε υλικά και άλλους πόρους. Επιπλέον, η αρμένικη διασπορά παρείχε σημαντική βοήθεια και το lobbying της είχε επιτυχία στο αμερικανικό Κογκρέσο, ώστε να απαγορευθεί η αμερικανική βοήθεια προς το Αζερμπαϊτζάν. Την ίδια στιγμή, οι ένοπλες δυνάμεις του Αζερμπαϊτζάν, ήταν σε γενικές γραμμές σε σύγχυση καθώς το ηθικό τους υπέστη σημαντικό πλήγμα μετά από την απώλεια εδαφών. Μέχρι το 1994, το Μπακού υποχρεώθηκε να υπογράψει κατάπαυση του πυρός και η αυτοανακηρυχθείσα δημοκρατία του Ναγκόρνο-Καραμπάχ κατέλαβε διάφορες στρατηγικά σημαντικές περιοχές έξω από το θύλακα, συνολικά το ένα έκτο του εδάφους του Αζερμπαϊτζάν.

Έκτοτε, αψιμαχίες λαμβάνουν χώρα κατά μήκος της «γραμμής επαφής» μεταξύ των δύο πλευρών, αλλά ένας πλήρης κλίμακας πόλεμος δεν έχει ξεσπάσει εκ νέου. Το ζήτημα του Ναγκόρνο-Καραμπάχ ήταν επίσης κεντρικός μοχλός στην αρμένικη πολιτική, καθώς πολλοί κάτοικοι του Καραμπάχ υπηρετούν στην αρμένικη κυβέρνηση.

Ωστόσο, καθώς η οικονομία του Αζερμπαϊτζάν ενισχυμένη από την αύξηση των εσόδων από τους υδρογονάνθρακες έχει εκτιναχθεί, το ίδιο συνέβη και με τον αμυντικό προϋπολογισμό. Πραγματικά, στις αρχές του 2008 ορισμένοι αναλυτές άρχισαν να υποθέτουν ότι η περιφερειακή ισορροπία μπορεί να άρχιζε να γέρνει υπέρ του Μπακού. Όπως καταγράφεται από το IISS Military Balance, ο αμυντικός προϋπολογισμός του Αζερμπαϊτζάν έχει ξεπεράσει κατά πολύ των αρμένικων. Το 2013, το Μπακού ξόδευε 2 δισ. δολάρια έναντι 447 εκατ. δολάρια που ξόδευε το Έρεβαν. Επιπλέον, οι ένοπλες δυνάμεις του Αζερμπαϊτζάν είχαν 66.950 ενεργούς στρατιώτες έναντι 44.800 της Αρμενίας.

Αυτή η απόκλιση των πόρων έχει εξισορροπηθεί από την συμμαχία της Αρμενίας με τη Ρωσία, η οποία έχει παράσχει βοήθεια με τη μορφή όπλων, αναβαθμισμένης τεχνολογίας και εκπαίδευσης, καθώς και φυσικής παρουσίας ρωσικών στρατευμάτων σε μια στρατιωτική βάση στο Gyumri. Αυτή η βάση φιλοξενεί σχεδόν 3.300 στρατεύματα. Αυτή περιλαμβάνει μία μαχητική μοίρα και SAM battery, που υπερασπίζονται τον εναέριο χώρο της Αρμενίας.

Ωστόσο, είναι ασαφές ακόμη πώς θα αντιδράσει η Ρωσία εάν ξεκινήσει εκ νέου μια πλήρης κλίμακας σύγκρουση μεταξύ των δύο χωρών, καθώς οι νομικές υποχρεώσεις της Collective Security Treaty Organization, της οποίας οι Αρμενία και Ρωσία είναι μέλη, παρουσιάζουν ορισμένες ασάφειες.

Οι υποχρεώσεις αυτές φαίνεται να εκτείνονται μόνο στη διεθνώς αναγνωρισμένη περιοχή της Αρμενίας, η οποία θα αποκλείει το Ναγκόρνο-Καραμπάχ. Το Άρθρο 4 της συνθήκης ορίζει ότι «η επίθεση εναντίον ενός από τα κράτη-μέρη… θα θεωρείται ως επίθεση εναντίον όλων» των άλλων μελών. Επιπλέον, όλα τα άλλα μέλη της CSTO απαιτείται να υπερασπιστούν συλλογικά όποιο μέλος υπόκειται σε επίθεση. Εάν μια πιθανή μελλοντική σύγκρουση λάβει χώρα εντός των αναγνωρισμένων συνόρων του Αζερμπαϊτζάν, τα άλλα μέλη της CSTO δεν θα είναι τυπικά υποχρεωμένα να παρέμβουν.

Βάζοντας στην άκρη τις νομικές διατυπώσεις, είναι ασαφές πώς θα αντιδρούσε η Ρωσία δεδομένων των ισχυρών δεσμών της με τον αρμενικό στρατό και του συμφέροντός της να αποφύγει μια ραγδαία αλλαγή στην περιφερειακή ισορροπία.

Προσφάτως, έλαβαν χώρα κάποια από τα περισσότερα βίαια γεγονότα που έχουν συμβεί στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ από τις αρχές της δεκαετίας του ’90, πιθανώς σηματοδοτώντας μια στροφή της σύγκρουσης από «παγωμένη» σε μια πιο ενεργή κατάσταση. Σε αυτό το πλαίσιο, ο πρόεδρος του Αζερμπαϊτζάν Ilham Aliyev, μέσω ενός ευρέως φάσματος πολεμοχαρής ρητορικής, σε ένα tweet του ανέφερε ότι «ο πόλεμος δεν τελείωσε. Μόνο το πρώτο στάδιο αυτού. Αλλά το δεύτερο στάδιο μπορεί να ξεκινήσει επίσης». Ως εκ τούτου, το Έρεβαν έχει αναγκαστεί να αντιμετωπίσει τον πολύ πραγματικό κίνδυνο για την εκ νέου έναρξη της βίας στο πλαίσιο μιας νέας πραγματικότητας στην οποία μπορεί να μην είναι πλέον σε θέση να κερδίσει εύκολα –ή τουλάχιστον να διατηρήσει τα δύσκολα αποκτηθέντα κέρδη- εναντίον του Αζερμπαϊτζάν.

Αυτοί οι φόβοι έχουν επιδεινωθεί από τη συνειδητοποίηση ότι οι ρωσικοί δεσμοί με το Αζερμπαϊτζάν αυξάνονται σημαντικά, παρά τις μεγάλες παραχωρήσεις της Αρμενίας στη Μόσχα. Το φθινόπωρο του 2013, μετά από αίτημα της Μόσχας το Έρεβαν αντίστρεψε απότομα την πορεία του σε μια συμφωνία ενοποίησης και εμπορίου με την ΕΕ, υπέρ της Ευρασιατικής Οικονομικής Ένωσης.

Αλλά η πίστη δεν φαίνεται να αγοράζει στην Αρμενία τις ευκαιρίες στη ρωσική πολιτική που επιδιώκει. Η φύση της συνεργασίας είναι τέτοια που η ασύμμετρη εξάρτηση του Έρεβαν από τη Μόσχα δημιουργεί μια κατάσταση που ο κίνδυνος της εγκατάλειψης είναι μεγαλύτερος από τον κίνδυνο της ρωσικής παγίδευσης. Αυτή η εξάρτηση έχει επιδεινωθεί περαιτέρω από τον ανταγωνιστικό, πανίσχυρο όμιλο συμφερόντων (την βιομηχανία όπλων) που οδήγησε την απόφαση της Μόσχας να πουλήσει όπλα στο Αζερμπαϊτζάν. Ως ο μικρός εταίρος, και πολύ πιο αδύναμη χώρα, η μόνη επιλογή της Αρμενίας είναι να ακολουθήσει τη ρωσική πολιτική. Αν και είναι άνευ προηγουμένου, η κριτική της Αρμενίας είναι περισσότερο μια πράξη απελπισίας παρά μια στρατηγική στροφή και είναι απίθανο να αλλάξει την πολιτική της Μόσχας με οποιονδήποτε τρόπο.