Αμπέρτ

Το κά­στρο του Α­μπέρτ βρί­σκε­ται στη συμ­βο­λή των πο­τα­μών Α­μπέρ­τ και Αρ­κα­σέν (Αρ­χα­σάν), στις νότιες πλα­γιές του βου­νού Α­ρα­γκάτ­ς και λί­γο χα­μη­λό­τε­ρα α­πό τη λί­μνη Κα­ρί . Α­πο­τε­λεί­ται α­πό το πα­λά­τι, τον ο­χυ­ρω­μα­τι­κό πε­ρί­βο­λο, τα λου­τρά, τον να­ό, τα προ­τει­χί­σμα­τα και τον πλα­κό­στρω­το «κρυ­φό» δρό­μο προς τον πο­τα­μό Αρ­κα­σέν.

Ι­στο­ρί­α

Στη Λί­θι­νη Ε­πο­χή και στην Ε­πο­χή του Ο­ρεί­χαλ­κου στη θέ­ση του κά­στρου α­να­πτύ­χθη­καν προ­ϊ­στο­ρικοί οι­κι­σμοί, ε­νώ αρ­γό­τε­ρα στην Ου­ραρ­τα­ϊ­κή Ε­πο­χή χτί­στη­κε η πρώ­τη πό­λη-κά­στρο, η ο­ποί­α με την πά­ρο­δο του χρό­νου ε­ξε­λί­χθη­κε σε φρού­ριο που προ­στάτευε τους αρ­με­νί­ους άρ­χο­ντες α­πό τους Ρω­μαί­ους και τους Πάρ­θους.

Σύμ­φω­να με α­να­φο­ρές, το πα­λά­τι και έ­να μέ­ρος των τει­χών του ση­με­ρι­νού κάστρου εί­χαν ή­δη χτι­στεί τον 7ο αιώ­να, ό­ταν το Α­μπέρ­τ α­πο­τε­λού­σε θε­ρι­νή κα­τοι­κί­α των αρ­χό­ντων Καμ­σα­ρα­κάν. Έ­κτο­τε το Α­μπέρ­τ α­κο­λού­θη­σε τη μοί­ρα των υπο­λοί­πων κά­στρων και φρου­ρί­ων της ι­στο­ρι­κής Αρ­με­νί­ας.

Το 1050 μ.Χ. ο Γρη­γό­ριος ο Μά­γι­στρος Πα­χλα­βου­νί2  α­να­φέ­ρει ό­τι στο τέ­λος του 10ου αιώ­να μ.Χ. το κά­στρο με τα γύ­ρω κτί­σμα­τα πε­ρι­ήλ­θα­ν στην ι­διο­κτησί­α της αρ­χο­ντι­κής οι­κογε­νείας των Πα­χλα­βου­νί, α­ντα­γω­νι­στών της βα­σιλι­κής οι­κο­γε­νεί­ας των Μπα­γκρα­του­νί. Α­ξί­ζει να ση­μειω­θεί ό­τι πολ­λοί Κα­θο­λι­κοί και Πα­τριάρ­χες της Αρ­με­νι­κής Α­πο­στο­λι­κής Εκ­κλη­σί­ας προ­έρ­χο­νταν α­πό την οι­κο­γέ­νεια αυ­τή. Το Α­μπέρ­τ έ­γι­νε η έ­δρα των Πα­χλα­βού­νί, ε­νώ ο πρί­γκι­πας Βα­χράμ Πα­χλα­βου­νί ε­νί­σχυ­σε τον πε­ρί­βο­λο του κάστρου με πιο παχείς τοί­χους και πρό­σθεσε τρεις ο­χυ­ρώ­σεις στο χείλος του φα­ραγ­γιού του πο­τα­μού Αρ­κα­σέν, ε­νώ έ­χτι­σε και έ­ναν να­ό. Το γε­γο­νός αυ­τό μαρ­τυρεί­ται σε ε­πι­γρα­φή του 1026 μ.Χ. στην ε­σωτε­ρι­κή πλευ­ρά της θύ­ρας του να­ού αυ­τού.

Δυ­στυ­χώς, το 1070 μ.Χ. οι Σελτζού­κοι κα­τα­λαμ­βά­νουν το Α­μπέρτ και το χρη­σι­μο­ποιούν ως βά­ση των ε­πι­δρομών τους. Α­πε­λευ­θε­ρώ­νε­ται ω­στό­σο το 1196 α­πό τα αρ­με­νο-γε­ωρ­γιανά στρα­τεύ­μα­τα του στρα­τη­γού Ζα­κα­ρέ Ζα­κα­ριάν, ο ο­ποί­ος βρι­σκό­ταν στην υ­πη­ρε­σί­α της γε­ωρ­για­νής βα­σί­λισ­σας Τα­μάρα (Θά­μαρ). Αρ­γό­τε­ρα, δό­θη­κε στους Ζα­κα­ριάν, βρέ­θη­κε μά­λι­στα κτί­σμα του 1215 μ.Χ. το ο­ποί­ο α­νή­κε στον Βα­τσέ Βα­τσου­τιάν, πρά­κτο­ρα των Ζα­κα­ριάν. Το κά­στρο υ­πήρ­ξε διοι­κη­τι­κό κέ­ντρο της πε­ριο­χής μέ­χρι την ει­σβολή των Μογ­γό­λων το 1236 μ.Χ.

Έ­ως τις αρ­χές του 20ου αιώ­να το Α­μπέρ­τ πα­ρέ­μει­νε ε­γκα­τα­λε­λειμ­μέ­νο. Σή­με­ρα, έ­χει α­να­κα­τα­σκευα­στεί έ­να μέ­ρος του, ό­πως και ο να­ός, ε­νώ συ­νε­χί­ζο­νται οι α­να­σκαφές. Το ι­στο­ρι­κό μνη­μεί­ο του Α­μπέρτ κιν­δυνεύ­ει με κα­τάρ­ρευ­ση ε­άν δεν γί­νουν ά­με­σα τα κα­τάλ­λη­λα έρ­γα.

Το 2006, στο Α­μπέρ­τ γυ­ρί­στη­κε η ται­νί­α «Σβό­λο­τσι» (Οι α­λή­τες), του αρ­με­νι­κής κα­τα­γω­γής ρώ­σου σκη­νο­θέ­τη Α­λέ­ξαν­δρου Α­τα­νε­σιάν, η ο­ποί­α εί­ναι α­φιε­ρω­μέ­νη στη εκ­παί­δευ­ση των παι­διών - κα­τα­δρο­μέ­ων στα χρό­νια του Β΄ Πα­γκο­σμί­ου Πο­λέ­μου α­πό τον Σο­βιε­τι­κό στρα­τό.

Ο­χυ­ρω­μα­τι­κοί τοί­χοι

Τα βα­θιά φα­ράγ­για προ­στά­τευαν το κά­στρο α­πό τις τρεις πλευ­ρές και μό­νο η βό­ρεια πλευ­ρά του ήταν ε­κτε­θει­μέ­νη. Α­πό την πλευ­ρά του πο­τα­μού Α­μπέρ­τ ο­χυ­ρώ­σεις χρειά­ζο­νταν μό­νο στα χα­μη­λό­τε­ρα ση­μεί­α. Ω­στό­σο, α­πό την πλευ­ρά του Αρ­κα­σέν, το φα­ράγ­γι δεν ή­ταν τε­λεί­ως α­προ­σπέ­λα­στο ο­πό­τε υ­πήρ­χαν και ε­κεί τοί­χοι. Οι τοί­χοι εί­ναι χτι­σμέ­νοι α­πό βα­σάλ­τη και έ­χουν κλί­ση, ού­τως ώ­στε να δυ­σκο­λεύ­ουν τον ε­χθρό. Η βό­ρεια πλευ­ρά ή­ταν ε­νι­σχυ­μέ­νη με πύρ­γους, ε­νώ προ­στέ­θη­κε και δεύ­τε­ρη σει­ρά τοί­χων, οι πύρ­γοι των ο­ποί­ων εί­χαν ύ­ψος 12-13 μέ­τρα.

Το πα­λά­τι βρι­σκό­ταν στο πιο ψη­λό βο­ρει­νό ση­μεί­ο του κά­στρου. Υ­πήρ­χαν δύ­ο εί­σο­δοι α­πό την βό­ρεια και βορειο-δυ­τι­κή πλευ­ρά.

Το πα­λά­τι

Το τριώ­ρο­φο κτί­ριο του πα­λα­τιού έ­χει έ­κτα­ση 1500 τε­τρα­γω­νι­κά μέ­τρα. Οι ό­ρο­φοι στη­ρί­ζο­νταν με δο­κά­ρια.

Βά­σει των α­να­σκα­φών θε­ω­ρεί­ται πως εί­χε πλού­σια ε­σω­τε­ρι­κή δια­κόσμη­ση. Οι δύ­ο πρώ­τοι ό­ρο­φοι εί­χαν πέ­ντε δω­μά­τια.

Τα δω­μά­τια του τρί­του ο­ρόφου προ­ο­ρί­ζο­νταν για την υ­πο­δο­χή των κα­λε­σμέ­νων, α­πό τα πα­ρά­θυ­ρα των ο­ποίων ξε­τυ­λι­γόταν το πα­νό­ρα­μα του Α­ρα­ράτ.

Το πα­λά­τι πυρ­πο­λή­θη­κε κα­τά τις μογ­γο­λι­κές ε­πι­δρο­μές και έ­κτο­τε ε­γκα­ταλεί­φτη­κε.

Η ύ­δρευ­ση

Η πα­ρο­χή πό­σι­μου νερού ή­ταν ζω­τι­κής ση­μα­σί­ας. Το νε­ρό πα­ρο­χε­τευόταν δια­μέ­σου πή­λι­νων σω­λήνων. Ε­πί­σης υ­πήρ­χαν στέρ­νες μέ­σα στο κά­στρο και στο πα­λά­τι.

Το νε­ρό συ­γκεντρω­νό­ταν α­πό τα χιό­νια που έ­λιω­ναν και α­πό τις πη­γές γύ­ρω α­πό το κά­στρο. Αξί­ζει να ση­μειω­θεί πως υ­πήρ­χαν ξε­χω­ρι­στές στέρ­νες για τα ζώ­α και μά­λι­στα έ­χει δια­τη­ρη­θεί μί­α α­πό αυ­τές. Ε­πί­σης υ­πήρ­χε έ­νας πλα­κό­στρω­τος «κρυ­φός» δρό­μος α­πό το κά­στρο προς το πο­τα­μό Αρ­κα­σέν για να μπο­ρούν να με­τα­φέ­ρουν νε­ρό σε πε­ρί­πτω­ση πο­λιορ­κί­ας.

Τα λου­τρά

Τα λου­τρά εί­χαν χτιστεί προ­φα­νώς τον 10ο-11ο αιώ­να. Ή­ταν έ­να σκε­πα­στό πέ­τρι­νο κτί­ριο με μι­κρό προ­θά­λα­μο και σχε­τι­κά με­γά­λη αί­θου­σα. Το κρύ­ο νε­ρό έ­μπαι­νε στο μπά­νιο μέ­σω πή­λι­νων σω­λή­νων, ε­νώ το ζε­στό α­πό σι­δε­ρέ­νιους. Ως σύ­στη­μα θέρ­μαν­σης χρησι­μο­ποι­ή­θη­κε το γνω­στό σύ­στη­μα υ­πό­καυ­στου (ό­πως στα κά­στρα του Γκαρ­νί, Λορί-Περ­τ κ.ά.). Στο κά­τω μέ­ρος των λου­τρών έ­και­γε φω­τιά, με τον α­τμό να περ­νά δια­μέ­σου σω­λή­νων που διέ­τρε­χαν τους τοί­χους, ζε­σταί­νο­ντας έ­τσι την αί­θου­σα.

Το σύ­στη­μα αυ­τό έγι­νε γνω­στό στους Αρ­με­νί­ους α­πό την Αρ­χαί­α Ρώ­μη και χρη­σι­μο­ποιού­ταν συστη­μα­τι­κά στα σπί­τια των πλου­σί­ων και στα κά­στρα.

Η ζω­ή στο κά­στρο 

Η ζω­ή στο κά­στρο δεν διέ­φε­ρε ου­σια­στι­κά α­πό την υ­πό­λοι­πη με­σαιω­νι­κή Αρ­με­νί­α. Στην πραγ­μα­τικό­τη­τα ή­ταν δύ­σκο­λη α­κό­μα και για τον ί­διο τον α­φέ­ντη του κά­στρου. Υ­πήρ­χε μια με­γά­λη ε­στί­α φω­τιάς για τον α­φέ­ντη και την οι­κο­γέ­νειά του. Οι υ­πη­ρέ­τες και οι στρα­τιώ­τες εί­χαν στη διά­θε­σή τους κε­ριά και μι­κρά τζά­κια.

Α­πό το πρω­ί οι υ­πη­ρέ­τες ε­τοί­μα­ζαν το φα­γη­τό, ο δε­σπό­της του κά­στρου πή­γαι­νε με την οι­κο­γέ­νειά του και τους συμ­βού­λους του στην εκ­κλη­σί­α, ε­νώ με­τά α­κο­λουθού­σε το κυ­νή­γι.

Οι εκ­κλη­σια­στι­κοί προ­σεύ­χο­νταν και α­σχο­λού­νταν με το διδα­κτι­κό έρ­γο, οι σι­δη­ρουρ­γοί σφυ­ρη­λα­τού­σαν τα ό­πλα και τις πα­νο­πλί­ες και πε­τά­λω­ναν τα ά­λο­γα, τα παι­διά έ­παι­ζαν, οι στρα­τιώ­τες α­σκού­νταν…

 1 Κα­ρί λι­τζ («η λί­μνη της πέ­τρας») βρί­σκε­ται στο βου­νό Α­ρα­γκάτ­ς στο υ­ψό­με­τρο 3207 μέ­τρων. Έ­χει βά­θος 9 μέ­τρα και έ­κτα­ση 0,12 τ.χμ. Η λα­ϊ­κή πα­ρά­δο­ση θε­ω­ρεί πως η λί­μνη τρέ­φε­ται με «πέ­τρι­να πο­τά­μια», ε­ξού και η ο­νο­μα­σί­α της. Η λί­μνη τρο­φο­δο­τεί­ται α­πό τα χιό­νια και τους πα­γε­τώνες γι’ αυ­τό και το νε­ρό εί­ναι πα­γω­μέ­νο. Α­πό τη λί­μνη πηγά­ζει ο πο­τα­μός Αρ­κα­σέν. Στις ό­χθες της βρί­σκε­ται ο σταθ­μός κα­τα­γρα­φής και έ­ρευ­νας κο­σμι­κής α­κτι­νο­βο­λί­ας, ο ο­ποί­ος θε­με­λιώ­θη­κε το 1942 α­πό τους α­δελ­φούς Αρ­τέμ Α­λι­χα­νιάν και τον Α­πρα­χάμ Α­λι­χά­νοβ.

 2 Ο Γρηγό­ριος ο Μά­γι­στρος Πα­χλα­βου­νί (990 - 1058/59 μ.Χ.), Αρ­μέ­νιος πρί­γκι­πας και Αρχι­μανδρί­της της πό­λης Α­νί, ε­πι­στή­μο­νας, συγ­γρα­φέ­ας, με­τα­φραστής της «Γε­ω­με­τρί­ας» του Ευ­κλείδη (1051 μ.Χ.), σχο­λια­στής του Πλά­τω­να, παι­δα­γω­γός, κα­θη­γη­τής της Α­κα­δη­μί­ας του μο­ναστηρίου του Σα­να­χίν, αλ­λά και στρα­τιω­τι­κός, ο ο­ποί­ος υπηρέ­τησε στο στρα­τό του βυ­ζα­ντι­νού αυτο­κρά­το­ρα Κων­στα­ντί­νου Θ΄ Μο­νο­μά­χου. Στρα­τη­γός του βυ­ζα­ντι­νού στρα­τού κατά τις εκ­στρα­τεί­ες ε­να­ντί­ον του αι­ρε­τι­κού κι­νή­μα­τος Το­ντρα­κιάν, το ο­ποί­ο κα­τέ­στει­λε ο Δού­κας του Τα­ρόν, του Βα­σπου­ρα­κάν και της Με­σο­πο­τα­μί­ας, ο ο­ποίος το 1049 μ.Χ. α­ντι­με­τώ­πι­σε νι­κη­φό­ρα ε­πι­δρο­μή των Σελ­τζού­κων στα ε­δά­φη του.

Αρ­μέν Γκρι­γκο­ριάν

Πηγή: armenika.gr