Αρμενικό Σύστημα Υγείας - Ιστορική αναδρομή και πρόοδος

Η Αρ­με­νί­α κή­ρυ­ξε ε­πί­ση­μα την α­νε­ξαρ­τησί­α της από τη Σο­βιε­τι­κή Έ­νω­ση το 1991 και ξε­κί­νη­σε μια στρα­τη­γι­κή γρή­γο­ρης «θε­ρα­πεί­ας-σοκ» για την οι­κο­νο­μι­κή με­ταρ­ρύθ­μι­ση. Ω­στό­σο, η δη­μιουρ­γί­α μιας δη­μο­κρα­τι­κής κοι­νω­νί­ας που βα­σί­ζε­ται στις αρ­χές της οι­κο­νομί­ας της α­γο­ράς πα­ρα­μέ­νει έ­να ο­δυ­νη­ρά δύσκο­λο έρ­γο. Η με­τά­βα­ση εί­χε σο­βα­ρές και μα­κρο­πρό­θε­σμες ε­πι­πτώ­σεις στο ει­σό­δη­μα και την ευ­η­με­ρί­α του πλη­θυ­σμού. Το προσ­δό­κι­μο ζω­ής εί­ναι πο­λύ χα­μη­λό σε σχέ­ση με τις ευ­ρω­πα­ϊ­κές χώ­ρες και τα ε­πί­πε­δα φτώχειας εί­ναι ση­μα­ντι­κά, ε­νώ πα­ράλ­ληλα η παι­δεί­α και το μορ­φω­τι­κό ε­πί­πε­δο των ε­νη­λί­κων έ­χουν πα­ρα­μεί­νει υ­ψη­λά.

Η Αρ­με­νί­α κλη­ρο­νό­μη­σε έ­να σύ­στη­μα υ­γείας ορ­γα­νω­μέ­νο σύμ­φω­να με το πρό­τυ­πο Semashko1  που εγ­γυά­ται την ε­λεύ­θε­ρη ια­τρι­κή βο­ή­θεια και πρό­σβα­ση σε πλή­ρες φά­σμα της πρω­το­βάθ­μιας, δευ­τε­ρο­βάθ­μιας και τρι­το­βάθ­μιας πε­ρί­θαλ­ψης στο σύ­νο­λο του πλη­θυ­σμού. Το Σο­βιε­τι­κό αυ­τό σύ­στη­μα ή­ταν ι­διαί­τε­ρα συγκε­ντρω­τι­κό με κά­θε­τη και κε­ντρι­κή δια­χεί­ρι­ση, το ο­ποί­ο πα­ρέ­λει­ψε να λά­βει υ­πό­ψη της α­νά­γκες υ­γεί­ας του πλη­θυ­σμού της κά­θε Δη­μο­κρα­τί­ας.

Υ­πήρ­χε μια έμ­φα­ση στους διαρ­θρω­τι­κούς και πο­σο­τι­κούς δεί­κτες, με α­πο­τέ­λε­σμα την υ­περ­προ­σφο­ρά του υ­γειο­νο­μι­κού προ­σω­πι­κού και έ­να πλε­ό­να­σμα των νο­σο­κομεια­κών κλι­νών που ο­δη­γού­σε σε μια ά­νι­ση κα­τα­νο­μή των πό­ρων και α­να­πο­τε­λε­σμα­τι­κή ά­σκηση δη­μό­σιας πο­λι­τι­κής υ­γεί­ας.

Κα­τά τη στιγ­μή της κα­τάρ­ρευ­σης της Σο­βιε­τι­κής Έ­νω­σης, το σύ­στημα υ­γεί­ας που κλη­ρο­δο­τή­θη­κε στην Αρ­με­νί­α ή­ταν σε κα­κή κα­τά­στα­ση. Ο ια­τρι­κός ε­ξο­πλισμός και τα συ­να­φή ε­φό­δια ή­ταν πα­ρω­χη­μέ­νης τε­χνο­λο­γί­ας. Υ­πήρ­χε υ­περ­προ­σφο­ρά και στρε­βλή κα­τα­νο­μή των ερ­γα­ζο­μέ­νων στον το­μέ­α της υ­γεί­ας, η τε­χνο­γνω­σί­α του ια­τρι­κού προ­σω­πι­κού ή­ταν κα­τώ­τε­ρη του προσ­δο­κώ­με­νου και υ­πήρ­χαν ση­μα­ντι­κές α­νι­σό­τη­τες με­τα­ξύ των α­στι­κών και των α­γρο­τι­κών υ­πο­δο­μών και πό­ρων. Η κα­κή οι­κο­νο­μι­κή δια­χεί­ρι­ση και η ανυπαρ­ξί­α στε­λε­χών με γνώ­σεις δια­χεί­ρι­σης ια­τρι­κών υ­πη­ρε­σιών ήρ­θε να προ­στε­θεί σε α­να­πο­τε­λε­σμα­τι­κές χρή­σεις των ήδη πε­ριο­ρι­σμέ­νων πό­ρων.

Εμφανείς αδυναμίες

Α­πό την α­νε­ξαρ­τη­σί­α της, το σύ­στη­μα υ­γεί­ας στην Αρ­με­νί­α, έ­χει υ­πο­στεί πο­λυά­ριθ­μες αλ­λα­γές που έ­χουν στό­χο να βελ­τιώ­σουν τις εμ­φα­νείς α­δυ­να­μί­ες ε­νός σο­βιε­τι­κού μο­ντέ­λου και να βο­η­θή­σουν την ο­μα­λή με­τά­βα­ση σ’ έ­να μο­ντέρ­νο σύ­στη­μα υ­γεί­ας. Ο πλη­θυ­σμός, ι­διαί­τε­ρα ε­κεί­νος που έ­χει ιδιαί­τε­ρη α­νά­γκη (μη προ­νο­μιού­χοι, α­γρο­τι­κός πλη­θυ­σμός κ.ά), έ­χει πε­ριο­ρι­σμέ­νη πρό­σβα­ση σε υ­πη­ρεσί­ες υ­γεί­ας, ε­νώ οι διαθέσιμες εί­ναι συ­χνά αμ­φί­βο­λης ποιό­τη­τας. Βα­σι­κά φάρ­μα­κα για τα στοι­χειώ­δη δεν εί­ναι γε­νι­κά προ­σι­τά σε ό­σους τα έ­χουν α­νά­γκη. Πολ­λές ε­γκα­τα­στά­σεις, ι­διαί­τε­ρα στις α­γρο­τι­κές πε­ριο­χές, στε­ρού­νται σύγ­χρο­νης ια­τρικής τε­χνο­λογί­ας και αυ­τές που είναι υπάρχουν δεν χρη­σι­μο­ποιού­νται α­πο­τε­λε­σμα­τικά.

Έ­τσι, η δέ­σμευ­ση για δω­ρε­άν ια­τρο­φαρ­μακευ­τι­κή πε­ρί­θαλ­ψη πα­ρα­μέ­νει θε­ω­ρη­τι­κή και συχνά οι ά­τυ­πες πλη­ρω­μές -τα «φα­κε­λά­κια»- εί­ναι πλέ­ον α­πα­ραί­τη­τες. Υ­πολο­γί­ζε­ται ό­τι το 1992, το 90% των ια­τρι­κών δα­πα­νών στην Αρ­με­νί­α α­φο­ρού­σε τέ­τοιες άτυ­πες πλη­ρω­μές α­πό ι­διώ­τες. Πα­ρά τις ση­μαντι­κές ε­πεν­δύ­σεις στην πρω­το­βάθ­μια πε­ρί­θαλ­ψη, έ­να δυ­σα­νά­λο­γο με­ρί­διο των πό­ρων έ­χουν επεν­δυ­θεί στη δευ­τε­ρο­γε­νή και τρι­το­γε­νή φρο­ντίδα.

Παρ’ ό­λα αυ­τά, η Αρ­με­νί­α συμμε­τέ­χει ό­λο και πε­ρισ­σό­τε­ρο σε μια με­ταρρυθ­μι­στι­κή δια­δι­κα­σί­α που σκο­πό έ­χει τη δη­μιουρ­γί­α ε­νός συ­στή­μα­τος που δε δί­νει μόνο έμ­φα­ση στην α­ντι­με­τώ­πι­ση της νό­σου και την α­ντα­πό­κρι­ση στις ε­πι­δη­μί­ες αλ­λά κυ­ρίως στην πρό­λη­ψη, τη φρο­ντί­δα της οι­κο­γέ­νειας και των ευ­πα­θών κοι­νω­νι­κών ο­μά­δων.

Σημάδια εκσυγχρονισμού

Το 1992 το ε­πί­ση­μο Αρ­με­νι­κό Κρά­τος, άρ­χι­σε μια προ­σπά­θεια εκ­συγ­χρο­νι­σμού του συ­στή­μα­τος υ­γεί­ας. Αρ­χι­κά νο­μο­θε­τή­θη­κε έ­να σχέ­διο νό­μου πε­ρί της υ­γιει­νής, ε­πι­δη­μί­ας και της α­σφά­λειας του πλη­θυ­σμού. Ή­ταν μια πρώ­τη προ­σπά­θεια για να θε­σμο­θε­τη­θεί το δικαί­ω­μα κά­θε πο­λί­τη να έ­χει ά­με­ση πρό­σβα­ση στις υ­πη­ρε­σί­ες υ­γεί­ας. Το 1995 υ­ιο­θε­τή­θη­κε το «Πρό­γραμ­μα για την α­νά­πτυ­ξη και τη με­ταρ­ρύθ­μι­ση της υ­γειο­νο­μι­κής πε­ρί­θαλ­ψης στο σύ­στη­μα Υ­γεί­ας της Δη­μο­κρα­τί­ας της Αρ­με­νί­ας 1996-2000». Το πρό­γραμ­μα αυ­τό επιχειρούσε να προσ­διο­ρί­σει έ­να πλαί­σιο με­ταρ­ρύθ­μι­σης στο ό­ποιο θα εκ­συγ­χρο­νί­ζο­νταν οι το­μείς της δια­χεί­ρι­σης, οι υ­πο­δο­μές, η χρη­μα­το­δό­τη­ση και η εκ­παί­δευ­ση του υ­γειο­νο­μι­κού προ­σω­πικού.

Την ί­δια χρο­νιά προ­στέθηκε στο Σύ­νταγμα της Δη­μο­κρα­τί­ας άρ­θρο το ό­ποιο θε­σμο­θε­τεί το δι­καί­ω­μα των πο­λι­τών για δω­ρε­άν πα­ρο­χή υ­πη­ρε­σιών υ­γεί­ας και ε­πι­βεβαιώ­νει ό­τι η οι­κο­γέ­νεια, η μη­τρό­τη­τα και η παι­δι­κή η­λι­κί­α τε­λούν υ­πό την προστα­σί­α της κοι­νω­νί­ας και του κρά­τους. Το 1996 γί­νε­ται η πρώ­τη και πλέ­ον σο­βα­ρή προ­σπά­θεια με­ταρ­ρύθ­μι­σης στον το­μέ­α της υ­γεί­ας. Ψη­φί­ζε­ται ο νό­μος «για την ια­τρι­κή βο­ή­θεια και υ­πη­ρε­σί­ες υ­γεί­ας στον πλη­θυ­σμό».

Ο νό­μος αυ­τός έ­γι­νε έ­να ση­μεί­ο κα­μπής, δε­δο­μέ­νου ό­τι κα­ταρ­γή­θη­κε ου­σια­στι­κά το σο­βιε­τι­κό σύ­στη­μα υ­γεί­ας με την πα­ρου­σί­α­ση ε­νός νο­μι­κού πλαι­σί­ου για την ει­σα­γω­γή ε­ναλ­λα­κτι­κών μέ­σων χρη­μα­το­δό­τη­σης της υ­γειο­νο­μι­κής πε­ρί­θαλ­ψης, συ­μπε­ρι­λαμ­βα­νο­μέ­νων «τε­λών χρή­σης», δη­λα­δή μιας μορ­φής ασφαλι-στικών ει­σφο­ρών και για τη λει­τουρ­γί­α νοση­λευ­τι­κών μο­νά­δων υ­πό την αι­γί­δα ι­δρυ­μά­των του ε­ξω­τε­ρι­κού. Το τε­λευ­ταί­ο α­πο­δεί­χθη­κε ιδιαί­τε­ρα ευερ­γε­τι­κό για τον πλη­θυ­σμό για­τί έ­κτο­τε φι­λαν­θρω­πι­κές ορ­γα­νώ­σεις α­πό τις αρμέ­νι­κες πα­ροι­κί­ες της Δια­σπο­ράς άρ­χι­σαν να συμ­με­τέ­χουν ε­νερ­γά στην υ­λο­ποί­η­ση ε­πεν­δύ­σε­ων στον το­μέ­α της Υ­γεί­ας.

Το 2000 ε­γκρί­θη­κε α­πό την κυ­βέρ­νη­ση το σχέ­διο νό­μου για τη «Στρα­τη­γι­κή α­νά­πτυ­ξης του συ­στή­μα­τος υ­γεί­ας στην Αρ­με­νί­α 2000-2003» πε­ρι­γρά­φο­ντας τους μα­κρο­πρό­θε­σμους στό­χους και την κα­τεύ­θυν­ση της πε­ραι­τέ­ρω α­νά­πτυ­ξης του συ­στή­μα­τος υ­γειο­νο­μι­κής πε­ρί­θαλ­ψης με σκο­πό την ενίσχυση της πρό­σβα­σης των πο­λι­τών στις υ­πη­ρε­σί­ες υ­γεί­ας, τη βελ­τί­ω­ση της ορ­γά­νω­σης, της δια­χεί­ρι­σης και της ποιό­τη­τας της πε­ρί­θαλ­ψης αλλά και την προ­ώ­θη­ση της πρω­το­βάθ­μιας φρο­ντί­δας υ­γεί­ας.

Πρώτοι «καρποί»

Η πα­ρού­σα κα­τά­στα­ση πα­ρα­μέ­νει δύσκο­λη για την πλειο­νό­τη­τα των πο­λι­τών της Αρ­μενι­κής Δη­μο­κρα­τί­ας. Έ­χουν βε­βαί­ως γί­νει σπου­δαία βή­μα­τα προς τη σω­στή κα­τεύ­θυν­ση, αλ­λά η πραγ­μα­τι­κό­τη­τα, ι­δί­ως στις πα­ρα­με­λη­μέ­νες ε­παρ­χί­ες της Δη­μο­κρα­τί­ας, πα­ρα­μέ­νει ζο­φε­ρή. Η ποιό­τη­τα των υ­πη­ρε­σιών υ­γεί­ας έ­χει βελ­τιω­θεί αι­σθη­τά. Οι ε­πεν­δύ­σεις σε τε­χνο­λο­γι­κό υ­λι­κό και αν­θρώ­πι­νο δυ­να­μι­κό έ­χουν αρ­χί­σει να α­πο­δί­δουν καρ­πούς. Το πο­σο­στό των ι­διω­τι­κών δα­πα­νών σε υ­πη­ρε­σί­ες υ­γεί­ας έ­χει υ­πο­χω­ρή­σει μέ­σα σε μια δε­κα­πε­ντα­ετί­α α­πό 90% σε 75%.

Νε­α­ροί αρ­μέ­νιοι ια­τροί με έ­ξο­δα του κρά­τους με­τεκ­παι­δεύ­ο­νται και ει­δι­κεύ­ο­νται σε α­να­γνω­ρι­σμέ­να ι­δρύ­μα­τα του ε­ξω­τε­ρι­κού, αν και έ­να με­γά­λο πο­σο­στό α­πό αυ­τούς δι­στά­ζουν να γυ­ρί­σουν πί­σω στην Αρ­με­νί­α. Στην πρω­τεύ­ου­σα Ε­ρε­βάν, έ­χουν χτι­στεί και­νούρ­για νοσο­κο­μεί­α και υ­γειο­νο­μι­κές μο­νά­δες που προ­σφέ­ρουν υ­ψη­λού ε­πί­πε­δου υ­πη­ρε­σί­ες στο λα­ό.

Το πρό­βλη­μα πα­ρα­μέ­νει ό­μως με­γά­λο στις υ­πό­λοι­πες πό­λεις και τα χω­ριά της περι­φέ­ρειας. Η προ­σο­χή της πο­λι­τι­κής η­γε­σί­ας έ­χει ε­στια­στεί στην πρω­τεύ­ου­σα και η επαρ­χί­α έ­χει πα­ραμε­λη­θεί. Σε αυ­τό το ε­πί­πε­δο η βο­ή­θεια των πα­ροι­κιών της Δια­σπο­ράς έ­χει προ­σφέ­ρει λύ­σεις και υ­πάρ­χουν τε­ρά­στιες προ­ο­πτι­κές για α­ρω­γή στο μέλ­λον.

Σωτήριες επενδύσεις

Το 2005 υ­λο­ποι­ή­θη­κε μια με­γά­λη επέν­δυ­ση α­πό τον Αρ­με­νι­κό Κυα­νού Σταυ­ρό (ΑΚΣ) στην πε­ριο­χή Α­χου­ριάν, έ­να μι­κρό χω­ριό πέντε χι­λιό­με­τρα νό­τια του Γκιουμ­ρί. Ε­γκαι­νιά­στηκε έ­να Μαιευ­τή­ριο και Παι­δια­τρι­κό κέ­ντρο που ε­ξυ­πη­ρε­τεί α­πο­κλει­στι­κά τους φτω­χούς α­γροτι­κούς πλη­θυ­σμούς της πε­ριο­χής. Α­πό το 2005 έχουν πραγ­μα­το­ποι­η­θεί πά­νω α­πό 2.500 το­κε­τοί, με τε­ράστι­α μεί­ω­ση πα­ράλ­λη­λα στη μητρι­κή και νε­ο­γνι­κή θνη­σι­μό­τη­τα.

Η κλι­νι­κή αυ­τή εξακολουθεί να χρη­μα­το­δο­τείται α­κό­μη και σή­με­ρα α­πό τον ΑΚ­Σ. Έ­να α­κό­μη σπου­δαί­ο έρ­γο, η δη­μιουρ­γί­α και ο ε­ξο­πλι­σμός αι­μα­το­λο­γι­κής και παι­δια­τρι­κής ο­γκο­λο­γι­κής κλι­νι­κής, στο Παι­δια­τρι­κό Νο­σο­κο­μείο του Ε­ρε­βάν, έ­γι­νε πραγ­μα­τι­κό­τη­τα το 2007, α­πό πό­ρους του ALL ARMENIA FUND (HIMNATRAM) και χο­ρη­γί­α α­πό τον Αρ­γε­ντι­νο­αρ­μέ­νιο Έ­ντυ Σα­ριάν.

Συ­μπε­ρα­σμα­τι­κά, θα μπο­ρού­σα­με να πού­με ό­τι πα­ρά τις δυ­σκο­λί­ες, η κα­τά­στα­ση στον το­μέ­α της υ­γεί­ας έ­χει βελ­τιω­θεί αι­σθητά την τε­λευ­ταί­α δε­κα­πε­ντα­ε­τί­α. Ζω­τι­κής φύ­σε­ως προ­βλή­μα­τα, ό­πως η α­νι­σο­κα­τα­νο­μή των δια­θέ­σι­μων πό­ρων και η ελ­λι­πής τε­χνο­γνωσί­α του προ­σω­πι­κού υ­γεί­ας, συ­νε­χί­ζουν να είναι υ­παρ­κτά.

Υ­πάρ­χει αι­σιο­δο­ξί­α ό­τι στο μέλ­λον η πο­λι­τι­κή ε­λίτ της Αρ­με­νί­ας θα μπο­ρέσει να α­ντα­πε­ξέλ­θει στις δυ­σκο­λί­ες και θα πα­ρά­σχει υ­ψη­λού ε­πί­πε­δου υ­πη­ρε­σί­ες σε ό­λους τους πο­λί­τες της Δη­μο­κρα­τί­ας.

1) Ο Nikolai Aleksandrovich Semashko (Никола­й А­ле­ксан­дрович Се­маш­ко, 1874 -1949), ή­ταν Ρώ­σος πο­λιτι­κός που έ­γι­νε ο πρώ­τος κο­μι­σά­ριος Δη­μόσιας Υ­γεί­ας της ΕΣ­ΣΔ το 1918 και υ­πη­ρέτη­σε σε αυ­τόν το πόστο μέ­χρι το 1930. Ή­ταν έ­νας α­πό τους ορ­γα­νω­τές του συ­στή­μα­τος υ­γεί­ας στην ΕΣ­ΣΔ και μέ­λος της Σο­βιε­τικής Α­κα­δη­μί­ας Ια­τρι­κών Ε­πι­στη­μών (1944) και του RSFSR (1945).

Πη­γές:1) European Observatory on Health Systems And Policies: “Armenia: Health system on review”. April 2006.

2) World Health Organization : “Armenia health system performance assessment”.

3) HEALTH CARE SYSTEM IN ARMENIA: PAST, PRESENT AND PROSPECTS. Tamara Tonoyan, National Institute of Health RA, Yerevan, Armenia, Chair of Health Care Financing and Economics Visiting professor at Technical University of Berlin, Institute of Public Finance and Health Economics. Berlin August 2004.

Αγκόπ Αβακιάν

*Ο Α­γκόπ Α­βα­κιάν είναι Γα­στρε­ντε­ρολό­γος Ηπα­τολόγος τ. Διευ­θυ­ντής της Βρε­τα­νικής Γα­στρ/κης Κλι­νικής Ysbyty Gwynedd.

Πηγή: armenika.gr