Μπογός Αραπιάν: O ιδρυτής της Οθωμανικής τυπογραφιάς
Άννα Αλεξανιάν - Αρεβίκ Αβεντισιάν
Ερευνήτριες του Αρμενικού Μουσείου & Ινστιτούτου Γενοκτονίας
Μετάφραση: Έλεν Καραογλανιάν
Ο Μπογός Αραπιάν (Χοβανεσιάν) γεννήθηκε το 1742 στο χωριό Απουντζέκ κοντά στην πόλη Ακν. Κατά τη διάρκεια της κυριαρχίας του Σουλτάνου Σελίμ Γ΄, ο Μπογός Αραπιάν μετακόμισε στην Κωνσταντινούπολη μαζί με τον πατέρα του, όπου τον πρώτο καιρό ασχολήθηκε με την εκπαίδευση γερακιών. Έπειτα αφοσιώθηκε στην εκμάθηση των σύγχρονων τεχνικών τυπογραφίας δίπλα στον πατέρα του – τυπογράφο Χοβανές Ατσατουριάν. Ο Μπογός Αραπιάν με τον καιρό βελτίωσε και συμπλήρωσε τις γραμματοσειρές που είχε δημιουργήσει ο πατέρας του και ανέπτυξε τις τυπογραφικές τους δυνα-τότητες. Επίσης εγκαινίασε τη δημιουργία πρότυπων γραμμάτων (templates) τα οποία και έγιναν η βάση της γεωργιανής και τουρκικής τυπογραφίας.
Κατά τη δεκαετία του 1760 υπήρχαν διάφοροι οίκοι τυπογραφίας στην Κωνσταντινούπολη που όμως υπολειτουργούσαν. Κάθε οίκος είχε το δικό του χυτήριο, όπου καλουπώνονταν τα πρότυπα γραμμάτων, αλλά δεν πωλούνταν λόγω του μεγάλου ανταγωνισμού. Οι τυπογράφοι έκαναν το παν για να αποτρέψουν την εξάπλωση της εφεύρεσης του Γουτεμβέργιου και για να διατηρήσουν το μονοπώλιο στην περιοχή τους.
Η φήμη του Μπογός Αραπιάν απογειώθηκε τη δεκαετία του 1770 σε τέτοιο βαθμό, που το 1781 ο γεωργιανός βασιλιάς Ηρακλής Β΄ τον προσκάλεσε στην Τιφλίδα, όπου ξεκίνησε τη δημιουργία των τυπωμένων γεωργιανών γραμμάτων και ίδρυσε έναν οίκο τυπογραφίας. Όταν τελείωσε την εργασία του, ο Αραπιάν έλαβε από τον γεωργιανό βασιλιά ως ανταμοιβή το αξιοσημείωτο για εκείνη την εποχή ποσό των 800 ντεχακάν.
Όμως ο Μπογός Αραπιάν παρείχε πολύτιμες υπηρεσίες και στην Οθωμανική Αυτοκρατορία, όταν το 1791 δημιούργησε τα τουρκικά γράμματα «νεσίχ» και «ταλίκ» που αργότερα ονομάστηκαν «Αράπογλου». Μάλιστα, ο Σουλτάνος Μαχμούτ Β΄, μαθαίνοντας για τον τυπογραφικό οίκο Αραπιάν, αποφάσισε να τον επισκεφτεί. Όταν ενημερώθηκε για την τυπογραφική εργασία του Αραπιάν (ο οποίος επονομαζόταν «Αρμένης Γουτεμβέργιος»), με διάταγμα που εκδόθηκε το 1816 τον έχρισε επιθεωρητή του αυτοκρατορικού οίκου τυπογραφίας, ως επιβράβευση για την εφευρετικότητα και τις υπηρεσίες που προσέφερε στη χώρα. Σύμφωνα με το διάταγμα αυτό, ο Μπογός Αραπιάν και οι τέσσερις γιοι του εξαιρούνταν φορολογίας και είχαν ειδικό κοινωνικό κύρος, προνόμια των οποίων μέχρι τότε έχαιραν μόνον τρεις αρμενικίς οικογένειες στην Κωνσταντινούπολη - οι Τουζιάν, οι Παλιάν και οι Τατιάν. Αξίζει να σημειωθεί, ότι η τότε ισχύουσα παράδοση ήθελε τον κάθε τεχνίτη να φοράει στο καπέλο του μια μικρή κονκάρδα που να συμβολίζει την τέχνη του. Ο Αραπιάν ήταν ο πρώτος και ο μοναδικός που φόρεσε την «Κονκάρδα» που απένεμε ο Μαχμούτ Β΄ η οποία απεικόνιζε ένα πιεστήριο τυπογραφίας.
Την 11η Νοεμβρίου 1831, ο Αραπιάν δημοσίευσε την πρώτη επίσημη εφημερίδα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, το «Τακβιμ- ι Βεκαγί» και την αρμενική έκδοσή της σε 500 αντίτυπα. Ο μεταφραστής της αρμενικής έκδοσης ήταν ο νεωκόρος Χουσίκ, γραμματέας του Αρμενικού Πατριαρχείου στην Κωνσταντινούπολη. Η αμοιβή του Αραπιάν για την εκτύπωση αυτών των δύο εφημερίδων ήταν ο μηνιαίος μισθός των 2.000 γιουρουσιών από την κυβέρνηση. Η εφημερίδα διανεμήθηκε σε όλους τους περιφερειακούς κυβερνήτες δωρεάν, ενώ το περιεχόμενο του πρώτου καθώς και των επόμενων τευχών αφορούσε κυβερνητικά ζητήματα.
Τα τουρκικά γράμματα που δημιουργήθηκαν για τον αυτοκρατορικό οίκο απαγορευόταν να βγουν από το τυπογραφείο και να πουληθούν χωρίς ειδική άδεια από τον Σουλτάνο, ενώ τα καλούπια τους φτιάχτηκαν στο τυπογραφείο του Αραπιάν.
Οι υπηρεσίες που παρείχε ο Μπογός Αραπιάν στην αρμενική τυπογραφία είναι ανεκτίμητες. Κατάφερε να βελτιώσει και να τελειοποιήσει τα αρμενικά τυπωμένα γράμματα. Πολύτιμα έργα, όπως το «Ζαμακίρκ» που εκδόθηκε το 1799, τα «Ναρέκ», «Τσασότς», «Τονατσούιτς», «Σαρακάν» (1802), «Αβεταράν» (1805), «Αράκ Σογομονί» (1806), «Αγκατανγκεγότς» (1824), «Κερακανουτιούν Χαγιότς Λεσβί» κ.ά. τυπώθηκαν με την αιγίδα του.
Ο Μπογός Αραπιάν πέθανε το 1835 σε ηλικία 95 ετών και ενταφιάστηκε στο αρμενικό Κοιμητήριο Ορτακουί.
Το 1912, ο Τεοντί στον τόμο της εγκυκλοπαίδειάς του «Τιπ ου Ταρ» που είναι αφιερωμένο στην 400ή επέτειο της αρμενικής τυπογραφίας, έγραψε για τον χώρο ταφής του Μπογός Αραπιάν. Μάταια έψαχνε για την ταφόπλακα του διάσημου Αρμένη που υποστήριξε την πνευματική ανάπτυξη των Αρμενίων και Μουσουλμάνων επί 75 χρόνια στο υπό εξαφάνιση νεκροταφείο του Αμιράς. Όταν επισκέφθηκε το εγκαταλελειμμένο και κατεστραμμένο κοιμητήριο, είδε ότι η βόρεια πλευρά του ήταν κατεστραμμένη, η ταφόπλακα είχε απομακρυνθεί και το νεκροταφείο είχε μετατραπεί σε γήπεδο.
Ο Μπογός Αραπιάν (Αράπογλου) είναι ένας από τους πιο διάσημους Οθωμανούς Αρμένιους, ο οποίος με τη μακροχρόνια, σκληρή και αφοσιωμένη εργασία του μετέτρεψε την τυπογραφία σε μια τέχνη στην Οθωμανική αυτοκρατορία. Η παράδοση της τυπογραφίας που εκτόξευσε ο «Αρμένης Γουτεμβέργιος» συνεχίστηκε από τους γιους του και τα εγγόνια του.
Πηγή: armenika.gr