Δύο πατρίδες ενωμένες σε μια καρδιά

Η εκατοντάχρονη διαδρομή της αρμενικής παροικίας στη Θεσσαλονίκη και τα συναισθήματα των ανθρώπων

Της Γιωτας Μυρτσιωτη

Μιλάει για την Αρμενία και τα μάτια του βουρκώνουν. Διηγείται τη ζωή του στην Ελλάδα, τις περιπέτειές της, τη σημερινή δοκιμασία, το μεγαλείο της ψυχής του ελληνισμού και δεν μπορεί να συγκρατήσει τα δάκρυά του. Ποια πατρίδα έχει βαθιά μέσα του ο Καλφαγιάν Καραμπέτ, γέννημα-θρέμμα της Θεσσαλονίκης, ψυχή μιας δυναμικής κοινότητας που κρατάει πάνω από έναν αιώνα άσβεστη τη φλόγα του αρμενικού πολιτισμού;

«Πατρίδα μου είναι η Ελλάδα, αλλά δεν παύω να αγαπώ την πολυβασανισμένη Αρμενία που η μοίρα της υπήρξε κοινή με την ιστορία του ελληνικού λαού. Εξίσου με συγκινούν οι δύο λαοί, εξίσου με πληγώνουν τα πάθη τους. Και οι δύο πατρίδες έχουν ενωθεί μέσα μου σε μία». Η διφυής μορφή της πατρίδας για τον ίδιο όπως και για μερικές δεκάδες οικογένειες είναι το νήμα που διατήρησε ζωντανή, εξωστρεφή και ενσωματωμένη στην ελληνική κοινωνία την αρμενική παροικία από την ίδρυσή της ώς τις μέρες μας. Στη Θεσσαλονίκη του 21ου αιώνα δύσκολα διαβάζει κανείς τη μακραίωνη πορεία αυτής της μικρής αλλά δυναμικής ψηφίδας της πολυπολιτισμικής πόλης.

Οι πολυκατοικίες της αντιπαροχής στην οδό Διαλέττη και Τσιμισκή έχουν «θάψει» τη θαυμάσια εκκλησία της Παναγίας (σχέδια Βιταλιάνο Ποζέλι) που συσπειρώνει από τα εγκαίνιά της (1903) τους Αρμενίους της διασποράς. Εκεί όμως παραμένει η εστία γύρω από την οποία διαμορφώνεται ώς σήμερα όχι μόνο η κοινωνική τους ζωή αλλά και η εθνική τους συνείδηση. Μόνο αν περάσει κανείς το κατώφλι, περιδιαβεί το αρμενικό νεκροταφείο στην Ευαγγελίστρια και χαθεί στα σωζόμενα από την πυρκαγιά του 1917 αρχεία της κοινότητας, το σκευοφυλάκιο και την πλούσια βιβλιοθήκη της μπορεί να αντιληφθεί τη συνεισφορά των Αρμενίων, που οργανώθηκαν σε κοινότητα στις αρχές της δεκαετίας του 1880, σπούδασαν τα παιδιά τους σε δικά τους σχολεία, στήριξαν και στηρίζουν με δικούς τους πόρους τις νέες γενιές.

Σαράντα οικογένειες ήταν ο αρχικός πυρήνας της παροικίας από τα μέσα του 19ου αιώνα ώς το τέλος του Α΄ Παγκοσμίου Πόλεμου, μας ενημερώνει ο καθηγητής Ιστορίας Ιωάννης Χασιώτης. Εμποροι και βιοτέχνες υπάλληλοι και τεχνίτες της οθωμανικής διοίκησης που παρέμειναν στην πόλη μετά την απελευθέρωσή της αποτελούσαν αξιόλογο τμήμα του επιχειρηματικού κόσμου της μακεδονικής πρωτεύουσας. Η εικόνα άλλαξε τη δεκαετία του ’20 με την εγκατάσταση 11.000 περίπου Αρμενίων προσφύγων στη Θεσσαλονίκη που ανατράπηκε και πάλι το 1947 με τον «επαναπατρισμό» Αρμενίων στη σοβιετική Αρμενία οπότε η Θεσσαλονίκη έχασε τα 5/6 του αρμενικού της πληθυσμού.

Η συρρίκνωση της παροικίας δεν μείωσε, ωστόσο, τη δράση και το όνειρο «να δουν τον ήλιο να δύει στο Αραράτ». Οι ελάχιστοι εναπομείναντες Αρμένιοι της Θεσσαλονίκης (1.200) συσπειρωμένοι όσο ποτέ, μαχητές των αρμενικών ζητημάτων, ήταν εκείνοι που βοήθησαν τον δοκιμαζόμενο λαό της Αρμενίας και αγκάλιασαν ξανά 11.000 από τους 20.000 οικονομικούς και πολιτικούς μετανάστες που κατέφυγαν στην Ελλάδα μετά τη διάλυση της πρώην ΕΣΣΔ.

Το αρμενικό σχολείο στον Πολιτιστικό Αρμενικό Σύλλογο, τα τελευταία χρόνια γέμισε και πάλι φωνές παιδιών. Επτά δασκάλες με διευθύντρια την καθηγήτρια αρμενικής γλώσσας στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας Γιούλα Κασαπιάν, διδάσκουν, εθελοντικά, αρμενική γλώσσα και Ιστορία κάθε Σάββατο στην πρώτη γενιά της «νέας αρμενικής διασποράς». Αρμένιοι της δεύτερης και τρίτης γενιάς που υπηρετούν εξίσου την προγονική τους κληρονομιά και την ελληνική τους πατρίδα γιόρτασαν πρόσφατα με την πόλη τα 100 χρόνια από την απελευθέρωσή της.

H έκθεση

Στον «Μήνα Αρμενικού Πολιτισμού», τα αρχεία της κοινότητας άνοιξαν για μια έκθεση (επιμ. Μελίν Καραογλανιάν) στο Βαφοπούλειο. Μας ξενάγησαν εκκλησιαστικά έργα με αρχαιότερα το βιβλίο Διδαχών (Ναρέγκ) του 1758. Ευαγγέλια, μεταξύ αυτών εκδόσεις του θρησκευτικού τάγματος των μεχιταριστών της Τεργέστης (1807) και αρμενικών τυπογραφείων Ιεροσολύμων (1868, 1873). Κρατικά έγγραφα και φάκελοι αλληλογραφίας. Κατάλογοι προσφύγων του ’22 και «παλιννοστούντων» Αρμενίων στη Σοβιετική Αρμενία το ’47, αρμενόφωνες εφημερίδες, εκδόσεις του δικού τους τυπογραφείου, με κυριότερο δείγμα το μεταφραστικό και ποιητικό του Αγκόπ Κασαπιάν, φωτογραφίες από αρμενικές αθλητικές και φιλανθρωπικές ενώσεις (Γυναικείος Αρμενικός Σταυρός του Ελέους), σχολεία και ιδρύματα (Γκιουλεπιάν), στιγμές από την πολυκύμαντη ιστορία της αρμενικής διασποράς, την ιστορία της ίδιας της Θεσσαλονίκης.

Πηγή: kathimerini.gr