Έρικ Ναζαριάν

Γνώ­ρι­σα τον Έ­ρικ Να­ζα­ριάν στην Κων­στα­ντι­νού­πο­λη, κα­τά τη διάρ­κεια των γυ­ρι­σμά­των της μι­κρού μή­κους ταινί­ας του Bolis. Α­μέ­σως μου έ­κα­νε ε­ντύ­πω­ση το πά­θος και η α­φο­σοί­ω­ση που δου­λεύ­ει για να φέ­ρει κο­ντά Αρ­μέ­νιους και Τούρκους, να γε­φυ­ρώ­σει μέ­σα α­πό την τέ­χνη και τη δου­λειά του το χά­σμα, να βρει μια κοι­νή γραμ­μή δια­λό­γου. Χω­ρίς εκ­πτώ­σεις και ψέμ­μα­τα, μό­νο κοι­τώ­ντας τον άλ­λον – και την Ι­στο­ρί­α – στα μά­τια. Γεν­νη­μέ­νος στην Αρ­με­νί­α και με­γα­λω­μέ­νος στο Λος Ά­ντζε­λες, α­πο­φοί­τη­σε από το Πα­νε­πι­στή­μιο της Νό­τιας Κα­λι­φόρ­νια και η πρώ­τη του με­γά­λου μή­κους ται­νί­α, The Blue Hour, έ­κα­νε πρε­μιέ­ρα στο 55ο φε­στι­βάλ του Σαν Σε­μπα­στιάν.

Δεν ή­ταν η φε­τι­νή η πρώ­τη φο­ρά που βρέ­θη­κα στο φε­στι­βάλ του Golden Apricot. Ή­ταν ό­μως η πρώ­τη που ή­μουν ε­κεί με τον Έ­ρικ. Και το να εί­σαι στο Yerevan μα­ζί του εί­ναι μια μο­να­δι­κή ε­μπει­ρί­α που πε­ρι­λαμ­βά­νει συ­ζη­τή­σεις, ται­νί­ες, μου­σι­κή και πο­λύ – πά­ρα πο­λύ – μπύ­ρα! Έ­να α­πό­γευ­μα βρε­θή­κα­με να πί­νου­με πα­ρέ­α μια “kilikia” στο μπαρ του ξε­νο­δο­χεί­ου Ani Plaza.

Η πρώ­τη φο­ρά που συμ­με­τεί­χες στο φε­στι­βάλ του Golden Apricot ή­ταν με την πρώ­τη σου με­γά­λου μή­κους ται­νί­α, The Blue Hour;

Πρώ­τη φο­ρά ναι, το 2008. Η ται­νί­α κέρ­δι­σε το βρα­βεί­ο κα­λύ­τε­ρης ταινί­ας στο «Αρ­με­νι­κό Πα­νό­ρα­μα», το βρα­βεί­ο της Οι­κου­με­νι­κής Ε­πι­τρο­πής, Ειδι­κή Μνεί­α σκη­νο­θε­σί­ας α­πό το Υ­πουρ­γεί­ο Δια­σπο­ράς και το Ει­δι­κό Βρα­βεί­ο που δί­νε­ται α­πό τον Πρω­θυ­πουρ­γό της χώ­ρας.

Και τώ­ρα ε­πι­στρέ­φεις με...

Με το Bolis. Μια ται­νί­α που έ­γρα­ψα με­τά το θά­να­το του Χρα­ντ Ντιν­κ, θέ­λο­ντας να γε­φυ­ρώ­σω την Αρ­με­νι­κή μου ταυ­τό­τη­τα με τη δου­λειά μου ως σκη­νο­θέ­της, και την ί­δια στιγ­μή να ψά­ξω τη μου­σι­κή πα­ρά­δο­ση των Αρ­με­νί­ων που χά­θη­καν στη Γε­νο­κτο­νί­α. Ή­ταν μια ευ­και­ρί­α να κά­νω μί­α ταινί­α στην Τουρ­κί­α για τους Αρ­μέ­νιους της Δια­σπο­ράς που ε­πι­στρέ­φουν στην Κων­στα­ντι­νού­πο­λη με το φορ­τί­ο της Γε­νο­κτο­νί­ας του 1915. Και την ί­δια στιγ­μή να κά­νω μια ται­νί­α στην Τουρ­κί­α και να μι­λή­σω α­νοι­κτά για το τι συνέ­βη στους Αρ­με­νί­ους της Ο­θω­μα­νι­κής Αυ­το­κρα­το­ρί­ας, και το ο­ποί­ο ή­ταν «Γενο­κτο­νί­α». Η ί­δια τρα­γω­δί­α ε­πήλ­θε στους Πό­ντιους και στους Ασ­σύ­ριους. Αυτά τα κε­φά­λαια α­νή­κουν σε μια α­παί­σια πε­ρί­ο­δο της Ι­στο­ρί­ας του 20ού αιώ­να, που α­κό­μα χρειά­ζε­ται να ε­ρευ­νηθεί. Α­κό­μα χρειά­ζε­ται να γί­νουν ται­νί­ες γι αυ­τήν.

Το Bolis λέ­ει την ι­στο­ρί­α ε­νός Αρ­με­νί­ου μου­σι­κού του ού­τι, που ε­πι­στρέ­φει στην Πό­λη για πρώ­τη φο­ρά για να βρει το μα­γα­ζί με ού­τια που εί­χε ο παπ­πούς του στο Kadiköy, και που ε­ξα­φα­νί­στη­κε στη Γε­νο­κτο­νί­α.

Εί­χα­με έ­να ε­ξαι­ρε­τι­κό συ­νερ­γεί­ο, και γνώ­ρι­σα υ­πέ­ρο­χους αν­θρώ­πους, κά­ποιοι από τους ο­ποί­ους σή­με­ρα εί­ναι σαν οι­κο­γέ­νεια για μέ­να, ό­πως ο συγ­γρα­φέ­ας Πέ­τρος Μάρ­κα­ρης.

Απ’ ό­σο ξέ­ρω το Bolis εί­ναι μι­κρού μή­κους ται­νί­α, το σε­νά­ριο ό­μως προ­έρ­χε­ται από έ­να με­γά­λου μή­κους που έ­γρα­ψες πρώ­τα. Πώς ή­ταν η με­τα­φο­ρά της ι­στο­ρί­ας από με­γά­λου μή­κους σε­νά­ριο σε μι­κρού;

Πο­λύ προ­σε­κτι­κή. Νο­μί­ζω οι μι­κρού μή­κους ται­νί­ες εί­ναι μια πο­λύ κα­λή ά­σκη­ση για να “κρα­τιέ­σαι σε φόρ­μα” σαν σκη­νο­θέ­της, α­φού έ­χεις στη διά­θε­σή σου μι­κρό χρο­νι­κό διά­στη­μα, σε α­ντίθε­ση με τις με­γά­λου μή­κους ται­νί­ες ό­που έ­χεις το χρό­νο να α­να­πτύ­ξεις την ιστο­ρί­α και τους χα­ρα­κτή­ρες. Θα πε­ριέ­γρα­φα την ό­λη δια­δι­κα­σί­α σαν να γρά­φεις έ­να μυ­θι­στό­ρη­μα και με­τά ν’ α­πο­φα­σί­σεις να γρά­ψεις έ­να δι­ή­γη­μα που θα βα­σί­ζε­ται στο μυ­θι­στό­ρη­μα. Ή­ταν μια πο­λύ εν­δια­φέ­ρου­σα πρό­κλη­ση, αλ­λά ει­λι­κρι­νά πι­στεύ­ω ό­τι η μι­κρού μή­κους υ­πάρ­χει α­νε­ξάρ­τη­τα α­πό τη με­γά­λου, εί­ναι κά­τι ε­ντε­λώς δια­φο­ρε­τι­κό.

Το Bolis εί­χε ή­δη μί­α ε­πι­τυ­χη­μέ­νη πο­ρεί­α σε διε­θνή φε­στι­βάλ, κέρ­δι­σε βρα­βεί­α και προ­βλή­θη­κε σε διά­φο­ρα μέ­ρη του κό­σμου. Πώς νιώ­θεις ό­μως που προ­βάλ­λε­ται ε­δώ, στο Yerevan;

Πο­λύ, πο­λύ ι­διαί­τε­ρα. Α­πό τη μί­α γιατί το Yerevan εί­ναι η πρω­τεύ­ου­σα ό­λων των Αρ­μενί­ων του κό­σμου, και η Πό­λη ή­ταν η πο­λι­τι­στι­κή πρω­τεύ­ου­σα των Αρ­με­νί­ων. Από την άλ­λη για­τί α­γα­πώ πο­λύ αυ­τή την πό­λη κι αυ­τό το φε­στι­βάλ. Οι άν­θρω­ποι του Golden Apricot εί­ναι σαν οι­κο­γέ­νεια για μέ­να και εί­ναι πο­λύ συ­γκι­νη­τι­κό να βλέ­πεις και ν’ α­κούς τις α­ντι­δρά­σεις, ι­διαί­τε­ρα αυ­τές των παι­διών χθες στο TUMO, ή­ταν πραγ­μα­τι­κά ο­ξυ­δερ­κείς και σίγου­ρα οι κα­λύ­τε­ρες ε­ρω­τή­σεις που μου έ­χουν κά­νει για την ται­νί­α.

Μπο­ρείς να μας πεις λί­γο για το TUMO; Τι α­κρι­βώς εί­ναι;

Το TUMO εί­ναι έ­νας και­νού­ριος ορ­γα­νι­σμός με στό­χο να δι­δά­ξει σε παιδιά διε­πι­στη­μο­νι­κά πε­δί­α της δη­μιουρ­γι­κής τε­χνο­λο­γί­ας. Κι ε­γώ τώ­ρα μα­θαίνω σχε­τι­κά, ο­πό­τε δεν θα ή­θε­λα να δώ­σω λά­θος πλη­ρο­φο­ρί­ες. Βα­σι­κά ό­μως δι­δάσκουν παι­διά διά­φο­ρα θέ­μα­τα, α­πό σε­μι­νά­ρια α­φή­γη­σης, φω­το­γρα­φί­α, Ι,.Τ, υ­πολο­γι­στές, τα πά­ντα. Εί­ναι πραγ­μα­τι­κά μί­α α­πό τις πιο α­ξιο­θαύ­μα­στες ε­κ­παιδευ­τι­κές πρω­το­βου­λί­ες που έ­χω α­κού­σει. Έ­χεις ή­δη πει αρ­κε­τές φο­ρές ό­τι ήταν για σέ­να μο­να­δι­κή ε­μπει­ρί­α να κά­νεις γυ­ρί­σμα­τα στην Πό­λη, να δου­λέ­ψεις με Τούρ­κους και Κούρ­δους. Ή­ταν δύ­σκο­λο να τους ε­μπι­στευ­θείς, να βρεις κοι­νή γλώσ­σα; Νο­μί­ζω ό­τι το σι­νε­μά εί­ναι η κοι­νή μας γλώσ­σα. Σαν Αρ­μέ­νιος φυ­σι­κά μου εί­ναι δύ­σκο­λο να ε­πι­στρέ­ψω στην Πό­λη, στη γεν­νέ­τει­ρα της Γε­νο­κτο­νί­ας. Δεν ή­θε­λα ό­μως η Γε­νο­κτο­νί­α να γί­νει ο λόγος να μην μπο­ρέ­σω να βιώ­σω την Πό­λη «γι αυ­τό που εί­ναι σή­με­ρα», ό­πως λέ­ει και ο ή­ρω­ας στο Bolis. Ό­λοι οι συνερ­γά­τες μου δού­λε­ψαν πο­λύ σκλη­ρά, κι ε­γώ ή­μουν πο­λύ συ­γκε­κρι­μέ­νος για το τι ή­θε­λα. Κα­λύ­τε­ρα φυ­σι­κά να ρω­τή­σε­τε ε­κεί­νους, αλ­λά νο­μί­ζω ό­τι ό­λοι ή­ταν ευ­χα­ρι­στη­μέ­νοι α­πό την ε­μπει­ρί­α, κι ε­γώ εί­μαι ευ­χα­ρι­στη­μέ­νος με το τελι­κό α­πο­τέ­λε­σμα.

Και το γε­γο­νός ό­τι στην ται­νί­α σου ο ό­ρος «Γε­νο­κτο­νί­α» χρη­σι­μο­ποιεί­ται α­νοι­κτά, δεν σου δη­μιούρ­γη­σε προ­βλή­μα­τα να βρεις αν­θρώ­πους να δου­λέ­ψουν μα­ζί σου;

Το συ­νερ­γεί­ο δού­λε­ψε μα­ζί μου γιατί τους ά­ρε­σε η δια­δι­κα­σί­α, και για­τί ή­ταν μια δου­λειά γι αυ­τούς. Ό­μως κοί­τα, εί­μαι έ­νας Αρ­μέ­νιος της Δια­σπο­ράς που πά­ει στην Πό­λη για να κά­νει μια ταινί­α για έ­ναν Αρ­μέ­νιο της Δια­σπο­ράς που ε­πι­στρέ­φει να βρει τις ρί­ζες του που κό­πη­καν βί­αια ε­ξαι­τί­ας της Γε­νο­κτο­νί­ας. Αυ­τή εί­ναι η α­πο­στο­λή μου ως καλ­λι­τέ­χνης και δεν έ­χει να κά­νει με τί­πο­τα άλ­λο, εί­ναι το ό­ρα­μά μου και κανέ­νας δεν έ­χει το δι­καί­ω­μα να λο­γο­κρί­νει κα­νέ­ναν, πα­ρό­λο που δυ­στυ­χώς σε πολ­λές χώ­ρες καλ­λι­τέ­χνες λο­γο­κρί­νο­νται και φυ­λα­κί­ζο­νται. Προ­σω­πι­κά θε­ωρώ ό­τι η «ε­λευ­θε­ρί­α του λό­γου» εί­ναι α­πό τις βα­σι­κές αρ­χές της δη­μο­κρα­τίας και την παίρ­νω πο­λύ σο­βα­ρά. Α­πό την άλ­λη ό­μως δεν θέ­λω άλ­λοι να έ­χουν προ­βλή­μα­τα, ε­ξαι­τί­ας της ται­νί­ας. Εί­ναι ση­μα­ντι­κό για μέ­να να κά­νω αυ­τό που θεω­ρώ σω­στό, και σω­στό για μέ­να εί­ναι να α­κο­λου­θώ την καρ­διά μου. Δε λο­γο­κρί­νω κα­νέ­ναν, ού­τε φυ­σι­κά τον ε­αυ­τό μου.

Προ­σπα­θείς σκλη­ρά να γε­φυ­ρώ­σεις μέ­σα α­πό το σι­νε­μά, μέ­σα α­πό την τέ­χνη σου, τους Αρ­μέ­νιους και τους Τούρ­κους. Έ­να μέ­ρος της προ­σπά­θειας αυ­τής εί­ναι και η συμ­με­το­χή σου στην «Αρ­μενική-Τουρ­κι­κή Κι­νη­μα­το­γρα­φι­κή Πλατ­φόρ­μα» (ATCP). Μπο­ρείς να μας μι­λή­σεις γι αυ­τή την πρω­το­βου­λί­α;

Εί­ναι έ­να υ­πέ­ρο­χο πρό­γραμ­μα υ­πό τη σκέ­πη του φε­στι­βάλ του Golden Apricot και του τουρ­κι­κού ι­δρύ­μα­τος “Anadolu Kultur”, με στό­χο να χτί­σει έ­να διά­λο­γο, μί­α δί­ο­δο ε­πι­κοι­νω­νί­ας α­νά­με­σα σε νε­α­ρούς Αρ­μέ­νιους, Τούρ­κους και Κούρ­δους σκη­νο­θέ­τες. Να δη­μιουρ­γή­σουν μα­ζί ι­στορί­ες ντο­κυ­μα­ντέρ ή ται­νί­ες μι­κρού και με­γά­λου μή­κους, που θί­γουν θέ­μα­τα δια­πο­λι­τι­σμι­κής ε­πι­κοι­νω­νί­ας. Νο­μί­ζω εί­ναι έ­να ε­ξαι­ρε­τι­κό πρό­γραμ­μα που κά­θε χρό­νο γί­νε­ται κα­λύ­τε­ρο. Βλέ­πω ό­τι το θέ­μα του δια­λό­γου και της α­ποκά­λυ­ψης του Πα­ρελ­θό­ντος και της Ι­στο­ρί­ας εί­ναι κοι­νό σε πολ­λούς νέ­ους σκη­νο­θέ­τες που θέ­λουν να πά­νε στο Yerevan ή στην Τουρ­κί­α και να δου­λέ­ψουν. Εί­ναι α­κρι­βώς αυ­τό που θα έ­πρε­πε να κα­τα­λά­βουν οι πο­λι­τι­κοί, για­τί ε­πί της ου­σί­ας αυ­τό εί­ναι πο­λι­τι­σμι­κή δι­πλω­μα­τί­α, και ό­χι να κά­θε­σαι σ’ έ­να δω­μά­τιο, να δί­νεις τα χέ­ρια και να μι­λάς για πράγ­μα­τα που πο­τέ δε γί­νο­νται πραγ­μα­τι­κό­τη­τα. Αυ­τά τα παι­διά κά­νουν ται­νί­ες μα­ζί, κά­νουν τη συ­νερ­γα­σί­α πραγ­μα­τι­κό­τη­τα, κά­νουν ό,τι κα­λύ­τε­ρο μπο­ρούν και πραγ­μα­τι­κά πρέ­πει ό­λοι να τους βο­η­θή­σου­με. Και πι­στεύ­εις ό­τι μπο­ρεί να υ­πάρ­ξει μια α­νοι­χτή και ει­λι­κρι­νής συ­νερ­γα­σί­α α­νά­με­σα σε Αρ­μέ­νιους και Τούρ­κους; Υ­πάρ­χει μια με­ρί­δα αν­θρώ­πων που δεν το πι­στεύ­ουν. Α­ντι­θέ­τως, υ­πο­στηρί­ζουν ό­τι εί­ναι πολ­λά α­κό­μα αυ­τά που πρέ­πει να ξε­πε­ρα­στούν για να μπο­ρέσουν οι δύ­ο λα­οί, να συ­νερ­γα­στού­με χω­ρίς το «πτώ­μα» α­νά­με­σά μας.

Πι­στεύ­ω ό­τι σ’ αυ­τές τις συν­θή­κες πρέ­πει να εί­σαι πο­λύ συ­γκε­κρι­μέ­νος, δεν μπο­ρείς να γε­νι­κο­ποιείς. Ναι σίγου­ρα, έ­χει χυ­θεί πο­λύ αί­μα στο αυ­λά­κι, πά­ρα πο­λύ. 1,5 εκ. Αρ­μέ­νιοι χά­θη­καν κατά τη διάρ­κεια της Γε­νο­κτο­νί­ας και η Τουρ­κί­α α­κό­μα δεν το α­να­γνω­ρί­ζει. Το αν θα το κά­νει τε­λι­κά, μέ­νει να το α­πα­ντή­σει η Ι­στο­ρί­α. Το τι κά­νουν οι πο­λιτι­κοί, α­φο­ρά αυ­τούς. Έ­τσι κι αλ­λιώς ξέ­ρου­με πο­λύ λί­γα για το τι πραγ­μα­τι­κά συμ­βαί­νει πί­σω α­πό τις κλει­στές πόρ­τες, ό­ταν οι φω­το­γρα­φί­ες και τα χα­μό­γελα τε­λειώ­σουν κι αρ­χί­σει η πραγ­μα­τι­κή πο­λι­τι­κή. Εί­ναι ά­σκο­πο να το συ­ζητά­με κι ε­γώ δεν εί­μαι πο­λι­τι­κός, αλ­λά πι­στεύ­ω σαν καλ­λι­τέ­χνες ο­φεί­λου­με να χτί­σου­με γέ­φυ­ρες με τις γεί­το­νες χώ­ρες αλ­λά και καλ­λι­τέ­χνες πα­γκο­σμί­ως μέ­σα α­πό τις ται­νί­ες μας. Εί­μαι αι­σιό­δο­ξος. Για μέ­να ή­ταν πο­λύ ση­μα­ντι­κό να ε­ξαν­θρω­πί­σω το Αρ­μενι­κό θέ­μα στην Τουρ­κί­α μέ­σα α­πό μια ι­στο­ρί­α για τη Γε­νο­κτο­νί­α. Το μέ­γε­θος των αρ­μενι­κών, ελ­λη­νι­κών και ανα­το­λί­τι­κων πο­λι­τισμών που χά­θη­καν κα­τά τη διάρ­κεια του Α’ Πα­γκο­σμί­ου Πο­λέ­μου εί­ναι τε­ράστιο. Πρέ­πει να υ­πάρ­χει κά­ποιος τρό­πος τώ­ρα, σχε­δόν 100 χρό­νια αρ­γό­τε­ρα, οι λαοί να μπο­ρούν να δου­λεύ­ουν μα­ζί, να α­κού­νε ο έ­νας των άλ­λο, να μπο­ρούν να μαθαί­νουν αυ­τά που δεν έ­χουν δι­δα­χθεί. Κι αν τα κα­τα­φέ­ρουν τα κα­τά­φε­ραν, αν όχι προ­χω­ρά­με. Κα­τα­λα­βαί­νω το σκε­πτι­κι­σμό, αλ­λά εν τέ­λει πι­στεύ­ω ό­τι πρέπει να α­κο­λου­θείς την καρ­διά σου. Για να μπο­ρέ­σεις να ε­πι­κοι­νω­νή­σεις το όρα­μά σου με τρό­πο ευ­πρόσ­δε­κτο ό­χι μό­νο στους δι­κούς σου αν­θρώ­πους, αλ­λά και σ’ αυ­τούς της α­ντί­πε­ρα ό­χθης. Και αν μπο­ρείς να το κά­νεις αυ­τό με μια ται­νί­α, δου­λεύο­ντας με 40 αν­θρώ­πους και να έ­χεις έ­να δέ­σι­μο έ­στω για μι­κρό χρο­νι­κό διά­στη­μα, τό­τε αυ­τό εί­ναι η αρ­χή μια αλ­λα­γής. Δεν πι­στεύ­ω ό­τι η αλ­λαγή μπο­ρεί να υ­πάρ­ξει λέ­γο­ντας: “Ελ­λά­δα, Τουρ­κί­α, Αρ­με­νί­α, α­πό ‘δω και μπρος εί­στε φί­λοι!” Τι ση­μαί­νει αυ­τό; Είναι πα­ρά­λο­γο! Οι λα­οί κου­βα­λούν έ­να τε­ρά­στιο φορ­τί­ο α­πό τα τραύ­μα­τα της Ι­στο­ρί­ας και ο­φεί­λεις να το σε­βα­στείς.

Βλέ­πεις ό­μως δια­φο­ρά στη νε­ό­τε­ρη γε­νιά; Και μέ­σα α­πό το ATCP;

Δεν εί­μαι τό­σο έ­μπει­ρος, α­φού δεν ζω ε­δώ. Ζω στην Α­με­ρι­κή και η Α­με­ρι­κή εί­ναι άλ­λος κό­σμος. Ε­δώ αι­σθά­νο­μαι αισιό­δο­ξος για­τί βλέ­πω Αρ­μέ­νιους, Κούρ­δους, Τούρ­κους σκη­νο­θέ­τες να δια­σκεδά­ζουν μα­ζί στο φε­στι­βάλ, να συ­ζη­τά­νε, να σχε­διά­ζουν συ­νερ­γα­σί­ες, να κρατούν ε­πα­φή. Αυ­τό εί­ναι πο­λύ αι­σό­δο­ξο.

Σχέ­δια για το μέλ­λον; Ί­σως άλ­λο project στην Κων­στα­ντι­νού­πο­λη;

Κα­λώς ε­χό­ντων των πραγ­μά­των, ναι. Τη με­γά­λου μή­κους βέρ­σιον του Bolis, και έ­να που έ­γρα­ψα και θα σκη­νο­θε­τή­σω σχε­τι­κά με τη νέ­α γε­νιά με­τα­να­στών του 21ου αιώ­να, με τον τί­τλο «Μου­σι­κή για Ξέ­νους». Πρό­κει­ται για μια ι­στο­ρί­α πά­θους, έ­να road movie που ξε­κι­νά­ει α­πό το Yerevan για να κα­τα­λή­ξει στο Van.

Ζοζεφίνα Μαρκαριάν

Πηγή: armenika.gr