Fatih Akin:«Η απώλεια και η αναζήτηση στοιχεία της φιλμογραφίας μου»

του Χρήστου Σκυλλάκου

Ολόκληρη η συνέντευξη στο Goethe-Institut της Αθήνας του αγαπητού Τούρκο-γερμανού σύγχρονου σκηνοθέτη Fatih Akin στα πλαίσια της προώθησης της νέας του ταινίας «The Cut»

Το “The Cut”, η νέα ταινία του FatihAkin, που κάνει μια μελέτη στο δράμα των ανθρώπων επικά καδραρισμένο στην πραγματική ιστορία της γενοκτονίας των Αρμενίων, μετά την φεστιβαλική του διαδρομή στην Βενετία, στην Θεσσαλονίκη έρχεται στις αίθουσες για διανομή από τις 5 Μάρτη. Ο πολιτικοποιημένος δημιουργός, ήρθε για λίγες ώρες στην Αθήνα, συζήτησε με τους δημοσιογράφους, μίλησε για όλα καταθέτοντας τις απόψεις του πάνω στη νέα του ταινία, τον κινηματογράφο, την πολιτική, τον Καζάν και τους κριτικούς που δεν είδαν με καλό μάτι την τελευταία του δημιουργία.

Το “The Cut” και ο Κινηματογράφος

Με κάθε νέα μου ταινία θέλω μια νέα φόρμα, να πειραματιστώ με διαφορετικούς αφηγηματικούς τρόπους. Δεν έχω συγκεκριμένο στυλ. Δεν είμαι φίλος του ύφους. Δεν μπορώ να υπηρετώ συνέχεια, ένα στυλ. Προσπαθώ να βρω κάτι παραπάνω από το δικό μου ύφος και ναι με κριτικάρουν γι’ αυτό. Για το “The Cut”, παράδειγμα, έκανα πολύ έρευνα, Πολλά βράδια διάβαζα για την ιστορία των Αρμενίων. Κοιμόμουν και ξυπνούσα με αυτό στο μυαλό μου. Και προσπάθησα να έχει ένα ύφος πολύ ρεαλιστικό και πέρα από αυτό. Αγαπώ την αλήθεια αλλά σε ένα νέο είδος φόρμας. Σαν ένα φίλτρο που οι Αρμένιοι θα βλέπουν την ιστορία τους. Με κάποια απόσταση από τον τρόμο. Ήθελα να πακετάρω αυτόν τον τρόμο σε φόρμα και όχι να τον πετάξω στα μούτρα του θεατή.

Το σενάριο

Η εξέλιξη του σεναρίου ήταν μια οδύσσεια. Αρχικά - στα γυρίσματα του “Soul Kitchen” - λέγαμε να γυρίσουμε μια ταινία για πειρατές έλληνες στην αρχαιότητα ή ένα western. Σκεφτήκαμε σκηνές. Σε μια ταβέρνα ένας μουσικός να παίζει και να τρώει ξύλο και κάποιος να του κόβει τις φωνητικές χορδές επειδή δεν του άρεζε τι τραγουδούσε. Μετά θα πήγαινε Ελλάδα. Εκεί θα τον αντιμετώπιζαν ως τουρκόσπορο. Μετά θα πήγαινε στην Αμερική και θα γνώριζε μια Ινδιάνα. Πολλές ιδέες. Πήγαμε Μεξικό - ΗΠΑ, αλλά μας βγήκε η ιδέα πολύ ακριβή. Αυτό το σενάριο έμεινε πάντως. Μετά ταξίδεψα εδώ και εκεί και έπεφτα συνέχεια σε ένα ζήτημα. Στο ζήτημα των Αρμενίων, θέμα ταμπού στην Τουρκία. Άρχισα έρευνα - που ήταν μέρος και της αρχικής ιστορίας - και έτσι όλο μεγάλωνε το σενάριο για την Γενοκτονία. Η απώλεια και η αναζήτηση είναι στοιχεία που συνδέονται με την γενοκτονία. Η διασπορά πάντα υπάρχει στην φιλμογραφία μου.

Τα γυρίσματα

Χάρηκα τα γυρίσματα. Ήταν τα πιο απολαυστικά. Αλλά κουράστηκα. Είχαμε σκηνές δύσκολες. Στην έρημο και τη σκηνή με το βιασμό. Είχε 50 βαθμούς κελσίου, είχα και διάρροια. Είχαμε και πολλούς κομπάρσους Ιορδανούς, γεροδεμένους, όχι κακομοίρηδες που θα κάνανε τους Αρμένιους. Έλεγα ότι ήθελα πιο λεπτούς και μου λέγανε πως αυτό ήταν αδύνατο. Είπα να πάμε να ψάξουμε στο στρατόπεδο προσφύγων και εκεί ήταν Ιρακινοί πρόσφυγες. Γνώρισα αυτούς τους ανθρώπους. Ο καθένας είχε να πει από μια ιστορία. Αυτό το γεγονός ήταν για μένα μια συνάντηση με την σύγκρουση στην Εγγύς Ανατολή. Στα πλαίσια των νοημάτων που ήθελα να δώσω, παίζουν ισχυρό και σημαντικό ρόλο οι εικόνες. Παράδειγμα, οι σιδηρόδρομοι συμβολίζουν την γερμανική «προσφορά» στην γενοκτονία των Αρμενίων. Για πρακτικούς λόγους, στο “The Cut”, δεν κάναμε γυρίσματα στην Τουρκία. Αλλά σε πέντε χώρες και τέσσερις ηπείρους. Έπρεπε να μείνει κρυφό γενικά το ζήτημα της ταινίας. Και ήμασταν συντελεστές πολλοί άνθρωποι. Ένα ολόκληρο χωριό. Αν μαθαινόταν στην Τουρκία θα θέλανε να σταματήσουν τα γυρίσματα. Εμείς αναφέραμε ότι ήταν άλλο project. Ότι είχε σχέση με το μποξ, για να γυριστεί.

Η θρησκεία

Στην ταινία ο ήρωας χάνει την θρησκευτικότητα του και το αίσθημα αυτό. Γίνεται μια μεταμόρφωση. Ανήκει σε μια πνευματική οργάνωση - λόγω των συμβάντων όμως χάνει το αίσθημα της θρησκείας - δεν χάνει όμως την ελπίδα. Έτσι γίνεται στους πολύ θρήσκους. Έτσι είναι και το δικό μου ταξίδι. Το περιβάλλον ήταν θρησκευτικό και έτσι διατηρώ την πνευματικότητα αλλά την θρησκευτική οργάνωση την ξεπερνώ. Η ταινία - με το πλάνο ο ήρωας να πετά πέτρες στον ουρανό - δεν είναι θρησκευτική αναφορά μα κινηματογραφική. Είναι ταινία αγάπης για τον κινηματογράφο. Οι αναφορές είναι κινηματογραφικές. Σκηνές ταινιών που έχω δει μικρός.

Η τριλογία

Όλες μου οι ταινίες της άτυπης τριλογίας [σ.σ. «Μαζί ποτέ», «Άκρη του Ουρανού» «The Cut»], είναι στο ίδιο status quo. Αλλά σιγά σιγά άρχισα να βλέπω σε μεγαλύτερη κλίμακα τα πολιτικά και κοινωνικά ζητήματα. Στο «Μαζί ποτέ», η ιστορία διαδραματιζόταν σε ένα δωμάτιο ξενοδοχείου της Τουρκίας, στην «Άκρη του Ουρανού», όχι μόνο η Istanbul, μα ολόκληρη η Τουρκία. Μέχρι και ανθρώπους στην φυλακή και γυναίκες φυλακισμένες γνώρισα. Στο «The Cut», όλες οι παθογένειες της τουρκικής κοινωνίας. Μειονότητες, θρησκευτικές μειονότητες, ιστορία της χώρας και επεξεργασία της. Παθογένεια είναι και η γενοκτονία των Αρμενίων. Εγώ όμως, υπερασπίζομαι την δημοκρατία και στην δύση, στην Γερμανία - όχι μόνο στη Τουρκία -. Έχει η Τουρκία διανοούμενους όμως να ασχοληθούν αυτοί με τα πάντα.

Οι «δάσκαλοι»

Την ταινία του EliaKazan “America, America”, την έχω δει 50 φορές. Είναι η αγαπημένη μου ταινία. Κάθε φορά που την βλέπω ανακαλύπτω κάτι καινούριο. Νιώθω πνευματικό παιδί του Martin Scorcese. Και αυτός μετανάστης ήταν και του μοιάζω και στην φάτσα, χοντρά φρύδια και οι δυο. Πνευματικός πατέρας του Martin ήταν ο Kazan - έχει κάνει και ντοκιμαντέρ. - Άρα ο Kazan είναι ο παππούς μου. Γεννήθηκε στην Istanbul. Υπάρχει άρα μια σχέση με τον Καζάν - μέχρι και τον Guney επισκέφτηκε στην φυλακή. Και αυτό το γεγονός έχει μεγάλη σημασία για μένα. Μετανάστες όλοι είμαστε. Κι αυτός ήταν ένας επαναστάτης του σινεμά. Τον έβγαλε από τα στούντιο και τον έβαλε στους δρόμους.

Η πολιτική

Προέρχομαι από την αριστερά. Η τέχνη όμως πρέπει να ξεπερνά τα όρια, ο κινηματογράφος πρέπει να τα ξεπερνά, να είναι πιο φιλοσοφικός, να ξεπερνά το ζήτημα «θέση - αντίθεση». Είμαι φαν του Yilmaz Guney, μα ήταν μαοϊστής. Θα ήταν ακόμα καλύτερος αν είχε ξεπεράσει τα όρια που ο ίδιος έβαζε στον εαυτό του. Υπάρχει δογματισμός στην τουρκική αριστερά. Γιατί; Γιατί έχει σχέση με το Ισλάμ. Ως εδώ Ισλαμιστής, από εδώ και πέρα αριστερός. Όμως δεν υπάρχει για μένα «-ισμός» σήμερα που μπορώ να ταυτιστώ απόλυτα. Δεν υπάρχει κάτι τέτοιο που να ασπάζομαι. Υπάρχει μια δημοκρατία με πολλές εκφάνσεις. Και ο ρατσισμός είναι μια έκφανση της δημοκρατίας. Υπάρχει ρατσισμός στη Γαλλία, στην Γερμανία, στη Σκανδιναβία, στην Ολλανδία. Εκλεγμένα κόμματα. Αλλά και ο Χίτλερ με εκλογές βγήκε. Και ο Ερντογάν. Για μένα δεν είναι δημοκρατία κάθε 4 χρόνια εκλογές. Πρέπει να την υπερασπιζόμαστε συνεχώς. Η πολιτική είναι σαν τον γάμο και το σεξ. Θέλει συμβιβασμούς. Αυτό που ισχύει στην ζωή μας, ισχύει και στις γεωπολιτικές σχέσεις.

Η Ελλάδα και η Ουκρανία

Σήμερα αισθάνομαι πολύ Έλληνας. Αύριο δεν ξέρω. Τι θα συμβεί και πως θα αισθάνομαι. Αν νιώθω Τούρκος; Η σχέση μου με την Τουρκία μοιάζει με σχέση γάμου - που δεν πάει καλά - με σύζυγο - την αγαπώ αλλά δεν μπορώ να συνεχίσω μαζί της, πρέπει να περάσουν δέκα χρόνια, να πάω με Ελληνίδες, Γερμανίδες, να φλερτάρω μέχρι να γυρίσω πίσω στην γυναίκα μου. Πάντως για την κατάσταση δεν μπορώ να απαντήσω. Δεν είμαι εξπέρ οικονομολόγος. Δεν έχω ιδέα του τι συμβαίνει. Δεν έχω ιδέα ποιος κλέβει. Ξέρω ότι υπάρχουν πιέσεις για ιδιωτικοποιήσεις και να ξεπουλάτε τα πάντα, από το εξωτερικό. Από τα ΜΜΕ έχω εικόνα, μονοσήμαντη και μονόπλευρη, για το ζήτημα Γερμανία και Ελλάδα. Όλες οι φυλλάδες, από τις κίτρινες σαν την Bild ως και τις μεγάλες, διαβάζω δηλαδή εφημερίδες, λένε «να πληρώσουν οι Έλληνες» και αναρωτιέμαι αν είναι έτσι τα πράγματα. Πήγα για παράδειγμα στην Ρωσία και υπάρχει το ζήτημα της Ουκρανίας. Δεν είναι απλά τα πράγματα. Κακός ο Πούτιν, καλοί οι Ουκρανοί. Δεν είναι έτσι. Η Ουκρανία ήταν πρώτη χώρα στην διαφθορά. Αν είναι θέμα ιμπεριαλισμού, ας φέρουμε πίσω το Τσε Γκεβάρα. Αλλά δεν είναι αυτή η λύση. Υπάρχουν 50 αποχρώσεις του Γκρι, στην πολιτική.

Οι Κούρδοι

Οι Κούρδοι είναι μια μειονότητα στην Τουρκία. Και εγώ ανήκω σε μια μειονότητα, ως γεννηθείς στην Γερμανία. Αυτό μου δημιουργεί συμπάθεια για κάθε μειονότητα. Αν γίνεται στις ΗΠΑ σύγκρουση με τους Αφροαμερικάνους, είμαι με αυτούς. Στο Μεξικό με τους Τσιάπας. Στην Ελλάδα, αν υπάρχει σύγκρουση με τους Πακιστανούς, τότε με αυτούς. Άρα και με τους Κούρδους. Και υπάρχει ένοπλη αντίσταση. Είμαι ειρηνιστής. Η χρήση όπλων δεν θεωρώ πως είναι η ενδεδειγμένη. Αλλά από την άλλη πλευρά η αντίσταση μέσω μαζικού yoga ή καθιστικής διαμαρτυρίας, δεν είναι επίσης κάτι.

Ο δημοσιογράφος Χράντ Ντινκ

Η δολοφονία του Τούρκου δημοσιογράφου Χράντ Ντινκ με επηρέασε και για την ταινία. Είχα διαβάσει άρθρα του μετά τον θάνατο του - μέχρι τότε δεν είχα παρακολουθήσει την δουλειά του. Δεν διαβάζω τούρκικη δημοσιογραφία. Όμως έγινε μάρτυρας, όσο και αν δεν μου αρέσει αυτή η λέξη. Έτσι, μετέπειτα, διάβασα τα άρθρα του, όταν έγινε ήρωας. Εν ζωή, δεν ήταν δημοφιλής γιατί δεν ήταν ταυτισμένος με συγκεκριμένες απόψεις. Κανείς δεν τον έπαιρνε με το μέρος του. Γι’ αυτό και δολοφονήθηκε. Μέσα από την νέα μου ταινία - που αγγίζει συναισθηματικά τους ανθρώπους, όντως η πιο συναισθηματική μου ταινία - ήθελα να δείξω ότι κανείς δεν πρέπει, ούτε η ταινία, να γίνει αντικείμενο χειραγώγησης. Όπως και ο ίδιος ο Ντίνκ.  Στις άλλες ταινίες μου, υπάρχει πολιτική χειραγώγηση. Έριχνα μια κριτική ματιά στην αριστερά της Τουρκίας και οι δεξιοί θέλανε να το εκμεταλλευτούν. Παράδειγμα, ότι η Τουρκία είναι έτοιμη για την ΕΕ. Εγώ όμως δεν θέλω να χειραγωγηθώ. Έτσι αν ζούσε ο δημοσιογράφος, θα του άρεζε η ταινία μου. Ακολουθεί το πνεύμα του.

Το μέλλον

Θέλω να κάνω τέχνη. Αυτό θα κάνω και στο μέλλον. Μπορώ να αφηγηθώ πολλά για το σήμερα και το τώρα. Με λίγους πόρους - γιατί σινεμά σημαίνει χρήματα -. Οι ταινίες μου θέλω να μην είναι δαπανηρές. Ταινίες που ικανοποιούν τα μαζικά ένστικτα και το μαζικό γούστο δεν μπορώ να κάνω. Δεν θέλω να έχει το μαζικό στοιχείο η τέχνη που κάνω στο μέλλον. Και αν αξίζει να πεθάνω για την τέχνη μου; Αυτό που είχα πει, μοιάζει και είναι ρομαντικό και ναρκισσιστικό. Το είπα έτσι όμως. Όχι δεν έχω σκοπό να τα τινάξω. Θα συνεχίσω να κάνω ταινίες. Και ντοκιμαντέρ και μυθοπλασίας. Έχω κάνει τρία ντοκιμαντέρ. Χρειάζομαι ως αντιστάθμισμα το ντοκιμαντέρ. Κάποια πράγματα μπορούν να εκφραστούν καλύτερα μέσω αυτού του μέσου. Αλλά έχω πάρει διαζύγιο από την Τουρκία και δεν θα κάνω ταινία για τον Yilmaz Guney, όπως ρωτήθηκε, ούτε για την Σμύρνη και το 1922. Θα ήταν δαπανηρή. Πλοία, φωτιές. Μετά την τελευταία μου ταινία, δεν θα μπορώ να κάνω και βόλτες στην Τουρκία. Δεν μπορώ να κυκλοφορώ με bodyguards.

Η κριτική

Θα σας πω κάτι για το αντίκτυπο της ταινίας. Οι θεατές γενικά βγήκαν συγκλονισμένοι από το «The Cut». Ένα δεύτερο, ο πατέρας μου ήταν φασίστας και άνηκε στους «Γκρίζους Λύκους». Μεγάλωσα σε τέτοιους κύκλους, επαφή με τους φασίστες. Και τέτοια άτομα μέσω της ταινίας - για τους διανοούμενος μπορεί να μοιάζει χαμηλών απαιτήσεων η ταινία - αλλά οι φασίστες προβληματίστηκαν. Λέγανε «Τα κάναμε εμείς αυτά;». Αυτή η δύναμη του σινεμά είναι ότι καλύτερο έχει συμβεί. Αν ήξερα όμως τι θα έλεγε η κριτική, όπως ρωτάτε, θα ήμουν σοφός. Κάνω ταινίες με όσο το δυνατόν μεγαλύτερη ειλικρίνεια και δεν θέλω να ντρέπομαι για αυτές. Είμαι περήφανος για όλες. Έχω λάθη και σφάλματα όπως σε κάθε ταινία μου. Είναι όμως δυνατή ταινία με έντονες από τις πιο έντονες εικόνες και σκηνές που έχω κάνει. Και κάτι άλλο. Την ταινία τη γύρισα στα Αγγλικά, τα αρμένικα είναι ντουμπλάζ. Μου έκανε εντύπωση ότι το κριτικάρανε αυτό. Λέγανε πως δεν το περιμένανε από εμένα. Μου φάνηκε φτηνή κριτική. Και ο Καζάν στο «America America» είχε ένα Έλληνα να μιλάει Αγγλικά. Αλλά ο καθένας έχει προσωπική κοσμοθεώρηση και γι αυτό υπήρχε ίσως απόρριψη από την κριτική. Ένας γερμανός κριτικός γελούσε, ένας αρμένιος έκλαιγε. Εγώ προσπάθησα να έρθω κοντά, να αγγίξω τον Αρμένιο. Κατάλαβα ξανά πόσο χαραγμένη στην μνήμη είναι η ιστορία της γενοκτονίας. Οι άνθρωποι γελάνε για την δική τους άγνοια. Αν έχεις άγνοια των πραγμάτων δεν μπορείς να λες απλά πως η ταινία είναι υπεραισθητική. Παρόλα αυτά ο Cassavetes είχε πει: «Όταν κάνει κανείς τέχνη, θα πρέπει να έχει επίγνωση ότι μπορεί και να αποτύχει.»

***

Βιογραφία

O Φατίχ Ακίν γεννήθηκε στις 25 Αυγούστου του 1973.  Γερμανός δημιουργός με τούρκικη καταγωγή. Το 2004 κέρδισε τη Χρυσή Άρκτο στο Φεστιβάλ του Βερολίνου για την ταινία του «Μαζί Ποτέ» καθώς και το βραβείο καλύτερης ταινίας από την Ευρωπαϊκή Ακαδήμια Κινηματογράφου. Το 2007 με την ταινία «Στην Άκρη Του Ουρανού» κέρδισε το βραβείο καλύτερου σεναρίου στο Φεστιβάλ των Καννών και το αντίστοιχο από την Ευρωπαϊκή Ακαδημία Κινηματογράφου καθώς επίσης το βραβείο καλύτερης ευρωπαϊκής ταινίας από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο (Βραβεία LUX).  Με το «Soul Kitchen”, το 2009 τιμήθηκε με το ειδικό βραβείο της επιτροπής στο Φεστιβάλ της Βενετίας.

[Από το Δελτίο Τύπου της ταινίας “The Cut”]

Πηγή: exostispress.gr