Γκαμπρ: ο αρμενικός ποιμενικός

Η Αρμενία φιλοξενεί δεκάδες χιλιάδες ενδημικών ζώων, κάποια από τα οποία έχουν μεγάλο ενδιαφέρον επειδή έχουν διαδραματίσει σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση της ιστορίας, της μυθολογίας και του πολιτισμού της χώρας.
Ανάμεσα σ'αυτά ανήκει και ο αρμενικός ποιμενικός, ο ονμαζόμενος Γκαμπρ.
Ο Γκαμπρ είναι ράτσα ενδημικού σκύλου που ζει στα υψίπεδα της Αρμενίας και που οι πρόγονοί του ανιχνεύονται σε προϊστορικούς οικισμούς της χώρας ενώ συγχρόνως υπάρχουν απεικονίσεις τους στην εσωτερική επιφάνεια σπηλαίων της ευρύτερης περιοχής.

Καταγωγή

Η καταγωγή του Γκάμπρ είναι τα οροπέδια της Αρμενίας. Αρχαιολογικές ανασκαφές στην κοιλάδα του Χραζντάν έφεραν στο φως ανθρώπινους σκελετούς δυο εκατομμυρίων ετών. Οι ανακαλυφθέντες πρώτοι οικισμοί ανάγονται στο 500.000 π.Χ. ενώ ενδείξεις ανάπτυξης της αγροκαλλιέργειας και της κτηνοτροφίας υπάρχουν ήδη από το 25.000 π.Χ.. Αντίθετα με την εξημέρωση των άλλων ζώων, η εξημέρωση του σκύλου ήταν μια περίπλοκη διαδικασία η οποία είχε όμως σαν αποτέλεσμα ν΄ αποκτήσει αυτός ιδιαίτερη θέση στη ζωή του ανθρώπου καθώς ήταν ο σύντροφος του στο σπίτι, στο χωράφι και στη μάχη.

Πρώτες αναφορές και εξέλιξη

Κανείς δεν ξέρει πότε ακριβώς εξημερώθηκε ο Γκάμπρ. Είναι όμως εξακριβωμένο ότι ο πρόγονος του σύγχρονου Γκάμπρ έχει ιστορία τουλάχιστον τριών χιλιάδων ετών. Βραχογραφίες που βρέθηκαν στην Αρμενία και που τοποθετούνται χρονικά στο 15.000 έως το 12.000 π.Χ. αναπαριστούν μια μεγάλη ποικιλία σκύλων και αποτελούν σήμερα την αδιαμφισβήτητη απόδειξη της παρουσίας και εξέλιξης του Γκάμπρ στην Αρμενία.
Σε μια μονογραφία του Σ. Νταλ περιγράφονται τα ευρήματα μιας ανασκαφής που έλαβε χώρα στη λίμνη Σεβάν το 1954. Η ανασκαφή έφερε στο φως, μεταξύ άλλων κι ένα καλοδιατηρημένο σκελετό σκύλου μέσα σε τύμβο, χρονολογημένο από το 800 έως το 1000 π.Χ. Ο σκελετός αυτός ήταν ενός Γκάμπρ της εποχής εκείνης και παρά τις μικρές διαφορές που έχει επιφέρει στο είδος η εξέλιξη, ο Νταλ συμπεραίνει ότι ο Γκάμπρ είχε ήδη εξημερωθεί την πρώτη χιλιετία π.Χ. στην Αρμενία.
Παρά τους ισχυρισμούς άλλων λαών ότι ο Γκάμπρ κατάγεται από χώρες της ΄Απω Ανατολής, ενδεχομένως το Θιβέτ, υπάρχει σίγουρα ένα είδος σκύλου που έχει αποδειχθεί ότι ζούσε στο αρμενικό οροπέδιο ήδη από το 12.000 π.Χ.

Μυθολογία και ιστορικές αναφορές

Η ύπαρξη του μυθικού θεού της Αρμενίας Αραλέζ ο οποίος είχε τη μορφή σκύλου, γύρω στο 5.000 έως το 2.000 π.Χ., αποδεικνύει το στενό δεσμό ανάμεσα στους αρχαίους σκύλους και τ΄ αφεντικά τους. Ο θεός αυτός ονομαζόταν θεός της Ίασης επειδή είχε την ικανότητα να θεραπεύει ή ακόμη και να ανασταίνει πολεμιστές που λαβώνονταν στα πεδία των μαχών γλείφοντας τις πληγές τους. Σύμφωνα μ΄ ένα δημοφιλή αρμενικό μύθο ο θεός Αραλέζ ανέστησε τον Αρά Κεγετσίκ «Όμορφο», πρίγκιπα της Αρμενίας. Ο Αρά προτιμά να πεθάνει πολεμώντας παρά να παντρευτεί τη βασίλισσα της Ασσυρίας, Σαμιράμ και κατά συνέπεια να ενωθούν τα δυο βασίλεια της Αρμενίας και της Ασσυρίας. Η Σαμιράμ κλαίγοντας απαρηγόρητα για το χαμό του και νιώθοντας υπεύθυνη για το θάνατό του παρακαλά το θεό Αραλέζ να τον αναστήσει.
Σύμφωνα με τον ιστορικό Μοβσές Χορενατσί, ο πρώτος αρμένιος βασιλιάς Σανατρούκ σώθηκε από ένα Γκάμπρ όταν ο τελευταίος τον ανακάλυψε θαμμένο κάτω από χιόνια σε ηλικία μερικών μηνών.
Αλλά και στα νεότερα χρόνια υπάρχουν πολυάριθμες αναφορές στην υψηλή εκτίμηση του σκύλου ως κατοικίδιο ζώο στην Αρμενία. Σ΄ ένα βιβλίο αφιερωμένο στην περιοχή Ντερσίμ της ιστορικής Αρμενίας αναφέρονται τα παρακάτω: «Στο οροπέδιο του Μντζούρ ένας καλοθρεμμένος κατοικίδιος σκύλος κοστίζει όσο 640 κιλά καλαμπόκι ή ένα άλογο ή δυο αγελάδες. Αν ένας χωρικός από το Μντζούρ ήθελε να αγοράσει έναν Γκάμπρ αλλά δεν είχε τίποτε να δώσει προς αντάλλαγμα έπρεπε να δουλεύει ογδόντα μέρες συνεχόμενα στον ιδιοκτήτη του σκύλου χωρίς πληρωμή. Το να σκοτώσεις ένα σκύλο θεωρούνταν δολοφονία!»

Εξωτερικά γνωρίσματα

Τα εξωτερικά χαρακτηριστικά του Γκάμπρ, το σχήμα του, το μέγεθός του και το χρώμα του διαφέρουν από τόπο σε τόπο, όπως άλλωστε είναι φυσικό, αντίθετα από πολλές σύγχρονες ράτσες που εξελίσσονται προσπαθώντας να διατηρήσουν μια εξωτερική ομοιομορφία. Είναι ογκώδη, μυώδη και δυναμικά σκυλιά με δυνατό κεφάλι.
Αυτά που ζουν σε μεγάλο υψόμετρο είναι πιο σκουρόχρωμα και έχουν μακρύ τρίχωμα για να προστατεύονται από το κρύο, το τραχύ έδαφος και τα άλλα ζώα. Αποφεύγουν τις άσκοπες κινήσεις προκειμένου να εξοικονομούν ενέργεια και τρώνε ελάχιστα. Δύο αξιοσημείωτα χαρακτηριστικά των σκύλων αυτών είναι το σταθερό νευρικό τους σύστημα και το γεγονός ότι έχουν τα άμεσα αντανακλαστικά ενός άγριου ζώου.

Ιστορία του Γκάμπρ τον 20ό αιώνα

Για πρώτη φορά ο Γκάμπρ έγινε γνωστός στη δύση το 1930, σε μια έκθεση σκύλων που έγινε στη Νυρεμβέργη. Ο γερμανικός τύπος προσέδωσε στους τρεις σκύλους που εκτέθηκαν το όνομα «Κόκκινοι Γίγαντες» αναμφίβολα επηρεασμένος από τις ετικέτες πάνω στα κλουβιά τους με την επιγραφή «θάνατος στον καπιταλισμό»!
Κατά τη σοβιετική περίοδο η εκτροφή των σκύλων μεταφέρθηκε κατά ένα μεγάλο μέρος από την Αρμενία στη Μόσχα, την Ουκρανία και τη Γεωργία. Στην Αρμενία ο αριθμός των εκτροφείων μειώθηκε δραματικά ενώ έγιναν πολλές διασταυρώσεις του Γκάμπρ με άλλες ράτσες σκύλων στις οποίες προσδόθηκαν ρωσικά ονόματα.
Αγνοημένος μόνιμα από τους Τούρκους, μόνον τα τελευταία είκοσι χρόνια ο Γκάμπρ άρχισε ν΄ αναγνωρίζεται επίσημα στους τουρκικούς κύκλους με διαφορετικά ονόματα. Θέλοντας ν΄ αποφύγουν κάθε αναφορά στην Αρμενία, οι Τούρκοι προώθησαν νέες ράτσες σκύλων προερχόμενες από τον Γκάμπρ και ανέπτυξαν πολυάριθμα σύμβολα, γραμματόσημα κ.λ.π. με τη φωτογραφία του Γκάμπρ πλαισιωμένη από την ημισέληνο.
Πραγματικά η πολιτική διαδραματίζει σημαντικό ρόλο σ΄ αυτήν την περιοχή, ακόμη και στον κόσμο των σκύλων. Τα τελευταία χρόνια οι Τούρκοι αποφεύγουν ακόμη και τη χρήση του όρου «ανατολικός» για τη ράτσα αυτή, προκειμένου να μην υπάρχει καμία υπόνοια ότι οι περιοχές αυτές ανήκαν παλαιοτέρα σε άλλους λαούς.
Η Δύση χωρίς να επιβεβαιώσει τον τόπο καταγωγής των σκύλων που παρουσιάστηκαν ως «καινούργιες» ράτσες, ενώ στην πραγματικότητα δεν ήταν, υιοθέτησε απευθείας τα ονόματα με τα οποία εισήχθησαν αυτά από τη Σοβιετική Ένωση και την Τουρκία. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα να διαγραφεί από τα αρχεία, μέσα σε λίγα χρόνια, το 80% των σκύλων με καταγωγή την Αρμενία. Επιπρόσθετα πολλές από τις διασταυρώσεις του Γκάμπρ είχαν ως αποτέλεσμα οι σκύλοι που γεννιόνταν να υποφέρουν από γενετικές ανωμαλίες. Εκτροφεία διασταυρώσεων του Γκάμπρ υπάρχουν σήμερα στη Ρωσία, την Πολωνία, τον Καναδά και την Αρμενία. Ο Γκάμπρ είναι απόλυτα προσαρμοσμένος στη σκληρή ζωή του αρμενικού υψιπέδου, ένα στοιχείο ακόμη που επιβεβαιώνει ότι αυτός ο χώρος υπήρξε και εξακολουθεί να είναι ο μόνος και αυθεντικός τόπος καταγωγής του.