Η άγνωστη ιστορία πίσω από το θρυλικό America America του Ελία Καζάν

Εκατόν δεκαοχτώ χρόνια έχουν περάσει από την 26 Αυγούστου 1896 (14 Αυγούστου 1896 με το Γρηγοριανό Ημερολόγιο), ημέρα που 26 Αρμένιοι αγωνιστές κατέλαβαν την Οθωμανική Τράπεζα για να υποχρεώσουν τη διεθνή κοινότητα να ασχοληθεί με το Αρμενικό Ζήτημα και 51 χρόνια από την ημέρα που προβλήθηκε η εμβληματική ταινία του Ελία Καζάν America, America, η οποία βασίστηκε σε αυτό ακριβώς το γεγονός για να περιγράψει τις θηριωδίες των Τούρκων κατά Αρμενίων και Ελλήνων.

Η αφίσα της ταινίας

O Ελληνοαμερικανός σκηνοθέτης, που γεννήθηκε ως Ηλίας Καζαντζόγλου στην Κωνσταντινούπολη  και έγινε ένας από τους σημαντικότερους σκηνοθέτες παγκοσμίως είχε και μια μαύρη σελίδα στη ζωή του. Ήταν η συνεργασία του, την περίοδο του μακαρθισμού, με την Επιτροπή Αντι-αμερικανικών Ενεργειών, το 1952 όταν αποκάλυψε ονόματα Αριστερών φίλων και συνεργατών του. Τα ονόματα που κατέδωσε ήταν ήδη γνωστά στα μέλη της επιτροπής. Αυτό όμως δεν αίρει το γεγονός ότι με τη στάση αυτή φάνηκε πως υποστήριζε τη δράση της.

Στο America America μέσα από τη διήγηση της ιστορίας του θείου, ο Καζάν καταγράφει με ζωντανό τρόπο τις συστηματικές διώξεις και σφαγές των Αρμενίων και την τραγωδία της Μικρασιατικής Καταστροφής.

Η ταινία

Βασισμένη στο αυτοβιογραφικό βιβλίο του Ελία Καζάν, η ταινία που προβλήθηκε στην Ελλάδα με τον τίτλο “Το Χαμόγελο της Ανατολής”, αφηγείται την ιστορία του Έλληνα Σταύρου Τοπούζογλου, στα τέλη του 19ου αιώνα. Ο Σταύρος (τον ενσάρκωσε ο άγνωστος τότε ηθοποιός Στάθης Γιαλελής) παιδί από ένα φτωχό χωριό της Ανατολίας βιώνει τις αγριότητες στις οποίες επιδίδονται οι Τούρκοι με θύματα Έλληνες και Αρμένιους. Όνειρο του Σταύρου είναι να πάει στην Αμερική.

Η εισαγωγή της ταινίας

Μέχρι να τα καταφέρει όμως η ζωή τον οδήγησε στην Κωνσταντινούπολη, στα βάθη της Μικράς Ασίας όπου κόντεψε να πεθάνει και μετά πίσω στην Πόλη και στην αγκαλιά της κόρης ενός πλούσιου εμπόρου, την οποία αναγκάζεται να αρραβωνιαστεί. Μη θέλοντας όμως να την κοροϊδέψει, ομολογεί πως θα την παντρευτεί για να χρησιμοποιήσει την προίκα της ώστε να μεταναστεύσει στην Αμερική. Εκείνη τον εκλιπαρεί να την πάρει μαζί του. Καταλυτικό ρόλο στην εξέλιξη των πραγμάτων θα παίξει ένας Αρμένιος, ο Οβανές, που ο Σταύρος είχε βοηθήσει όταν πρωτοπήγε στην Πόλη. Ο Οβανές έχει βρει χρηματοδότη για να πάει στην Αμερική, ο οποίος θα εγγυηθεί και για τον Σταύρο. Το όνειρο δεν είναι άπιαστο πια… Αν και στην πορεία όλα μπορούν να αλλάξουν…

Το προξενιό του Σταύρου

Εγκαταλείπει την αρραβωνιαστικιά του και μπαρκάρει όμως η ερωτική σχέση που συνάπτει στο πλοίο με τη Σοφία Κεμπαμπιάν είναι μοιραία. Ο σύζυγός το ανακαλύπτει και ο Σταύρος απειλείται με απέλαση, πριν καλά καλά φθάσει στο Νέο Κόσμο. Ο Οβανές όμως, που τον υποδύθηκε ο Γρηγόρης Ροζάκης, είναι πάλι εκεί. Πάσχει από φυματίωση και αφού θεωρεί ότι θα τελειώσει, δίνει τα χαρτιά του στο φίλο του και ο Σταύρος σώζεται με νέο όνομα και μια άδεια εργασίας.

Ο Σταύρος ήδη εργάζεται στην Αμερική

Η ταινία ολοκληρώνεται με την εικόνα του Αγάλματος της Ελευθερίας στο λιμάνι της Νέας Υόρκης, τον Σταύρο να δουλεύει ως λουστράκος και να μαζεύει χρήματα μέχρι να φέρει την οικογένειά στην Αμερική, όπου τελικά ρίζωσαν οι απόγονοί του, ανάμεσα τους και ο Ελία Καζάν.

Τα γυρίσματα

Αρχικά τα γυρίσματα έγιναν στην Κωνσταντινούπολη. Ο Καζάν πήγε στον ίδιο τον Αμερικανό πρέσβη για να του πει ότι η ταινία «δεν θα έχει τουριστική ματιά, ούτε θα κολακεύει ιδιαίτερα την Τουρκία».
Σε αντίθεση με τον Αμερικανό πρέσβη, ο πραξικοπηματίας στρατηγός Τζεμάλ Γκιουρσέλ δείχνει ενθουσιασμένος με την ιδέα και τον βοηθά στη αναζήτησή του για το προγονικό σπίτι του στην Καισάρεια. Ωστόσο, όπως φοβόταν ο Καζάν, οι Τούρκοι άρχισαν να του εγείρουν θέματα. Έτσι η ταινία ολοκληρώθηκε τελικά στην Ελλάδα.
Στις οντισιόν πήγαν ηθοποιοί από όλη την Ελλάδα, γνωστοί και άγνωστοι. Ωστόσο ο σκηνοθέτης στάθηκε σε έναν, τον Στάθη Γιαλελή. Κι αυτός ήταν. Ο 22χρονος -τότε- νεαρός παίζει σχεδόν σε κάθε σκηνή της τρίωρης ταινίας.

Ο Καζάν σκηνοθετεί τον Γιαλελή

Η μουσική του Μάνου Χατζιδάκη

Τη χαρακτηριστική μουσική επένδυση έκανε ο Μάνος Χατζιδάκις, ο οποίος είχε μάλιστα δηλώσει  για τον Ηλία Καζάν: «έξυνε τις παλιές πληγές και ανεκάλυπτε την πατρική του γη, την Ανατόλια. Ο ίδιος είχε οικειοποιηθεί τα χαρακτηριστικά του Έλληνα ανατολίτη μαζί με μίαν έκφραση δυνάμεως και υπεροχής που του παρείχε η δεύτερη πατρίδα του, η Αμερική».
Το εξώφυλλο του δίσκου με τη μουσική του Μάνου Χατζιδάκη από την ταινία “Αμέρικα - Αμέρικα”. Ο δίσκος κυκλοφόρησε το 1963, συγχρόνως με την κυκλοφορία της ταινίας.

Τα βραβεία

Η ταινία America, America, προτάθηκε για τέσσερα βραβεία Όσκαρ και κέρδισε εκείνο της Καλλιτεχνικής Διεύθυνσης (Τζιν Κάλαχαν). Ο Ελία Καζάν βραβεύτηκε με τη Χρυσή Σφαίρα Καλύτερης Σκηνοθεσίας και ο Στάθης Γιαλελής με εκείνη του Καλύτερου Πρωτοεμφανιζόμενου Ηθοποιού (έχασε από τον Σίντνεϊ Πουατιέ τη Χρυσή Σφαίρα Καλύτερου Ηθοποιού).

Από την τιμητική βράβευσή του Ελία Καζάν με Όσκαρ για την προσφορά του στον κινηματογράφο, σε ηλικία 90 ετών.

Το 2001, η ταινία επιλέχθηκε από τη Βιβλιοθήκη του Κογκρέσου των ΗΠΑ ως πολιτιστικά, ιστορικά και αισθητικά σημαντική ταινία του αμερικανικού Εθνικού Μητρώου Κινηματογράφου. 

 Πηγή: pontos-news.gr