Η αρμενική νομισματολογία

Η νομισματολογία, κλάδος της αρχαιολογίας, είναι η επιστήμη που ασχολείται με τη μελέτη νομισμάτων και μεταλλίων προγενέστερων εποχών από άποψη ιστορική, πολιτική, κοινωνική, οικονομική, γλωσσική, καλλιτεχνική, γεωγραφική, συμβάλλοντας σημαντικά στην κατανόηση της δομής και της λειτουργίας των αρχαίων κοινωνιών. Είναι επίσης η μαρτυρία της παρουσίας του πολιτισμού ενός έθνους.

Η αρμενική νομισματολογία εξελίχθηκε παράλληλα με αυτήν των γειτονικών προς τους Αρμενίους λαών: Αχαιμενιδών (περσική προϊσλαμική δυναστεία, 550-330 π.Χ.), Πάρθων, Σασσανιδών (περσική δυναστεία, 226-650 μ.Χ.), Ελλήνων, Ρωμαίων, Αράβων και Τούρκων.

Τα νομίσματα εισήχθησαν στην Αρμενία ανάμεσα στον 6ο και 5ο αιώνα π.Χ. Το αρχαιότερο νόμισμα που κυκλοφόρησε στην Αρμενία είναι αυτό του Ταρέχ Α΄ (524-484 π.Χ.). Η μια όψη του απεικόνιζε το πρόσωπο των βασιλέων χωρίς επιγραφές. Η πίσω πλευρά είχε την εικόνα των παγανιστικών θεών. Οι Αχαιμενίδες κυβερνήτες ή σατράπες είχαν κόψει επίσης νομίσματα. Τα πιο γνωστά είναι αυτά του σατράπη Ορόντη (στ’ αρμενικά Γετβάρτ), σε χρυσό, ασήμι και χαλκό γύρω στο 352 π.Χ. Στα τέλη του 4ου αιώνα π.Χ., η Αρμενία βρέθηκε υπό την επιρροή του ελληνικού νομισματικού συστήματος. Τα χρυσά νομίσματα ονομάστηκαν στατήρες, ενώ τα ασημένια δραχμές (1 στατήρας ισοδυναμούσε με 20 δραχμές). Θα κυκλοφορήσουν επίσης νομισματικές μονάδες όπως ο οβολός, το δίδραχμο, τετράδραχμο κλπ. Μετά τη νίκη του Μέγα Αλέξανδρου το 331 π.Χ. επί του Αχαιμενίδη βασιλιά Δαρείου Γ΄, θα κυκλοφορήσουν τα μακεδονικά νομίσματα, καθώς και τα παρθικά με ελληνικές επιγραφές.

Τα πρώτα αρμενικά νομίσματα

Από τον 3ο ως το 2ο αιώνα π.Χ. θα κάνουν την εμφάνισή τους τα εθνικά αρμενικά νομίσματα σε χαλκό σηματοδοτώντας τη χειραφέτηση του έθνους. Ο Αρμένιος ηγεμόνας Αρσάμης έκοψε το πρώτο αρμενικό νόμισμα το 230 π.Χ. και η αρμενική νομισματολογία θα γνωρίσει μεγάλη ανάπτυξη με τη δυναστεία των Αρταξιδών (Αρτασεσιάν στ’ αρμενικά).

Δεν γνωρίζουμε παρά τα νομίσματα της εποχής του βασιλιά Αρτάβασδου Β΄ (123-95 π.Χ.). Στη μια όψη απεικονιζόταν το προφίλ του βασιλιά, ενώ στη πίσω πλευρά ο Πατέρας των παγανιστικών θεών της αρμενικής μυθολογίας, δηλαδή ο Αραμάστ ή η θεά-μητέρα προστάτιδα της χώρας Αναχίτ με ελληνικές επιγραφές. Τα νομίσματα του Τιγράνη Β΄ του Μέγα (95–56 π.Χ.) με το ομοίωμά του έγραφαν στα ελληνικά: «Τιγράνης, Βασιλιάς των Βασιλέων».

Ο Τιγράνης Β΄ ο Μέγας, από τους λαμπρότερους βασιλείς αυτής της δυναστείας, έκοψε νομίσματα που θεωρούνταν τα καλύτερα της ελληνικής νομισματικής τέχνης της Ασίας. Θυμίζουμε ότι ο Τιγράνης άφησε διάδοχό του τον ελληνομαθέστατο γιο του Αρτάβασδο Γ΄ (56-30 π.Χ.), ο οποίος αιχμαλωτίστηκε με δόλο από τον Μάρκο Αντώνιο και θανατώθηκε από την Κλεοπάτρα μαζί με τη βασίλισσα και τα δυο παιδιά τους στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου. Από το βασιλιά Αρτάβασδο Δ΄ (4-6 μ.Χ.) και μετέπειτα, τα νομίσματα θεωρούνται αρμενο-ρωμαϊκά. Στη μια πλευρά απεικονίζεται το προφίλ του βασιλιά της Αρμενίας, ενώ στην πίσω η κεφαλή του Ρωμαίου αυτοκράτορα. Το ρωμαϊκό νομισματικό σύστημα θα εφαρμοστεί από την Ευρώπη ως την Αρμενία περνώντας από τη Μικρά Ασία. Το χρυσό νόμισμα ονομαζόταν αουρέους (aureus), το ασημένιο δηνάριο(denarius) και το χάλκινο σηστέρτιος (sesterce).

Η πολιτική σημασία

Το νόμισμα που είχε κόψει ο Μάρκος Αντώνιος έγραφε «Armenia devicta» (ηττημένη Αρμενία), αυτό που είχε κόψει ο Οκτάβιος «Armenia capta» (κατακτημένη Αρμενία) με την αρμενική τιάρα των Αρταξιδών.

Το έτος 17 μ.Χ., ο Ρωμαίος αυτοκράτορας Τιβέριος έστειλε τον Ύπατο Γερμάνικους για να εγκαταστήσει στο θρόνο της Αρμενίας το βασιλιά Αρταξία Γ΄ (17-34 μ.Χ.). Με την ευκαιρία αυτή, η Ρώμη έκοψε ασημένια νομίσματα στα οποία απεικονιζόταν ο βασιλιάς της Αρμενίας Αρταξίας Γ΄ και ο Ρωμαίος Ύπατος Γερμάνικους με την επιγραφή Αρταξίας στα λατινικά (Αρτασές στ’ αρμενικά). Ασφαλώς, οι επιγραφές αυτές είχαν την πολιτική τους σημασία : την παρουσία της Ρώμης, «προστάτιδας» της Αρμενίας.

Το 53 μ.Χ. θα εμφανιστεί η δυναστεία των Αρσακιδών (Αρσαγκουνί στ’ αρμενικά) με την άνοδο στο θρόνο της Αρμενίας του Τιριδάτη Α΄. Δεν βρέθηκαν νομίσματα αυτής της δυναστείας καθώς ήταν μια άσχημη περίοδος για τη χώρα που βρισκόταν ρημαγμένη από την αντιπαλότητα ανάμεσα στη Ρώμη και την Περσία. Ωστόσο, ο Αντώνιος ο Ευσεβής (138-161 μ.Χ.) θα κόψει ένα νόμισμα με την επιγραφή : «Βασιλιάς δοθείς στους Αρμενίους», όταν εγκαθιστά στο θρόνο της Αρμενίας τον βασιλιά Σαμός.

Εκείνη την εποχή, οι μεγάλες μητροπόλεις είχαν το προνόμιο να κόβουν νομίσματα οπότε γνωρίζουμε αυτά που κόπηκαν στα Αρτάξατα. Στα μπρούτζινα αυτά νομίσματα που κόπηκαν το 183 μ.Χ. έγραφε στην πίσω όψη με ελληνικούς χαρακτήρες, «Μητρόπολη Αρτάξατα», ενώ μπροστά απεικονιζόταν το προφίλ μιας γυναίκας. Γύρω στο πρώτο μισό του 3ου αιώνα, η σημασία της ρωμαϊκής νομισματικής δραστηριότητας επιβραδύνεται προς όφελος νέων νομισμάτων που ήρθαν από την Περσία των Σασσανιδών και θα κυκλοφορήσουν μέχρι τα τέλη του 7ου αιώνα.

Είναι γεγονός ότι από την εποχή της περσικής κυριαρχίας, οι Αρμένιοι λάμβαναν συχνά περσικά ονόματα. Γενικά όμως εκείνη την εποχή επικρατούσε η ελληνική επιρροή. Τα νομίσματα που κυκλοφόρησαν ήταν αυτά των Σελευκιδών και των ελληνικών αποικιών του Ευξείνου Πόντου που διαδέχθηκαν τους δαρεικούς και τα αργυρά νομίσματα των Περσών βασιλέων και σατραπών. Ο Μωησής ο Χωρηνός αναφέρει ότι ο Αρταξίας έκοψε δικό του νόμισμα αλλά κάτι τέτοιο δεν έχει διασωθεί. Βρέθηκαν νομίσματα των Χαράσπη (άγνωστης χρονολογίας), Αρσάμη (περί το 230 π.Χ.), Αβδισάρη (περί το 200 π.Χ.) και Ξέρξη (περί το 170 π.Χ.) των οποίων τα ονόματα δεν αναφέρονται στους αρμενικούς καταλόγους των βασιλέων, καθώς και των Τιγράνη Β΄, Αρτάβασδου Β΄, Τιγράνη Γ΄, Τιγράνη Δ΄ και της συζύγου του Ερατούς. Όλα τα νομίσματα φέρουν ελληνικές επιγραφές, καθώς επίσημη γλώσσα θεωρείτο η ελληνική. Ο ελληνικός πολιτισμός διαδόθηκε από τον 3ο αιώνα π.Χ. και ξαπλώθηκε τα μετέπειτα χρόνια.

Το 387 μ.Χ., η Αρμενία μοιράστηκε ανάμεσα στους Πέρσες και τους Ρωμαίους, αν και διατήρησε τους βασιλείς της. Την περίοδο αυτή, γύρω στο 406, θα επινοηθεί το αρμενικό αλφάβητο από τον μοναχό Μεσρόπ Μαστότς. Το 451, στο Αβαραΐρ, σε μια μάχη με μεγάλη πολιτικο-θρησκευτική σημασία εναντίον των πυρολατρών Περσών, οι Αρμένιοι υπό τον Βαρτάν Μαμιγκονιάν θα ηττηθούν, αλλά θα διαφυλάξουν τη χριστιανική τους πίστη. Γύρω στα 652 με 653 μ.Χ, οι Σασσανίδες θα συντριβούν από τους Άραβες και η Αρμενία θα περιέλθει στην κυριαρχία του χαλιφάτου της Δαμασκού και στη συνέχεια της Βαγδάτης για μια περίοδο δυο περίπου αιώνων.

Σαρκίς Αγαμπατιάν

Πηγή: armenika.gr