Η Αρμενική Παροικία της Κεφαλονιάς

Η ιστορία της αρμενικής παροικίας της Κεφαλονιάς ήταν βραχύβια, διήνυσε μια διαδρομή εικοσιπέντε μόλις χρόνων από το 1923, έτος που άρχισαν να συρρέουν οι πρόσφυγες από την Τουρκία, μέχρι το 1948 που αποχώρησαν οι τελευταίοι Αρμένιοι για άλλους τόπους. ΄Ηταν μια παροικία που δεν πρόλαβε ν' αφομοιωθεί κοινωνικά και δεν θέλησε να ενταχθεί εθνικά καθώς οι μεταπολεμικές ανακατατάξεις την ώθησαν έξω από τα ελληνικά σύνορα σε αναζήτηση μιας καινούργιας πατρίδας και ίσως μιας καλύτερης ζωής.
Σύμφωνα με στοιχεία που αντλήσαμε από το έργο του Άγγελου-Διονύση Δεμπόνου «Ξένες παροικίες στην Κεφαλονιά» (έκδοση Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης Κεφαλληνίας και Ιθάκης, Αργοστόλι, 1996), οι πρώτοι πρόσφυγες που αποβιβάστηκαν στο λιμάνι του Αργοστολίου ήταν Αρμένιοι από την Καλλίπολη και έφθασαν στις αρχές Σεπτεμβρίου του 1922, λίγο πριν την κατάρρευση του μικρασιατικού μετώπου.
Το Νοέμβριο του ίδιου έτους με το ατμόπλοιο «Έβρος» καταφθάνουν στο νησί δυο χιλιάδες πρόσφυγες, από τους οποίους οι χίλιοι πεντακόσιοι είναι Αρμένιοι. Μέσα τους υπάρχει η διάχυτη αντίληψη ότι η μετακίνηση αυτή είναι προσωρινή καθώς εκείνες τις ημέρες συνέρ-χεται η διάσκεψη της Λωζάννης στην οποία θα συζητηθούν όλα τα εκκρεμή προβλήματα της ευρύτερης περιοχής (ανταλλαγή περιουσιών, πληθυσμών, ανθρωπιστική βοήθεια, δημιουργία αυτόνομης αρμενικής οντότητας κλπ.).
Όπως αναφέρει χαρακτηριστικά ο συγγραφέας «η άφιξη του πλοίου με τους πρόσφυγες ήταν σημαδιακή διότι άνοιγε μια νέα εποχή για την Κεφαλονιά που την μετέβαλλε , τελείως ανέτοιμη, σε χώρο υποδοχής τεράστιων ανθρώπινων μαζών που είχαν ανάγκη από περίθαλψη και διότι δημιουργούσε μια απότομη εισβολή σε μια κοινωνία κλειστή, επιφυλακτική, συντηρητική και καχύποπτη. Το πρόβλημα επέτεινε η παρουσία των Αρμενίων με την ακατανόητη και ιδιάζουσα γλώσσα, το διαφορετικό δόγμα, το άγνωστο τελετουργικό, αλλά κυρίως με τα αποκλειστικά ήθη και παραδόσεις που ήταν τελείως αρνητικά στοιχεία στην όποια καλοπροαίρετη προσπάθεια ενοφθαλμισμού!»
Ακολούθησαν πολλές αφίξεις με νέους πρόσφυγες οι οποίοι χάρις στο προγραμματισμένο σχέδιο της τοπικής νομαρχίας προωθήθηκαν στα χωριά και στεγάστηκαν αμέσως.. Στα τέλη του 1923 με αρχές του 1924 εγκαταστάθηκε στο Αργοστόλι κλιμάκιο του αμερικανικού ορφανοτροφείου για τη συγκέντρωση και την περίθαλψη των προσφυγόπουλων (ως πρώτη προϊσταμένη αυτού του ιδρύματος αναφέρεται η Περκρουή Βογιατζιάν). Η εγκατάσταση των προσφύγων σε κεντρικά σημεία του Αργοστολίου μπορεί να δημιούργησε υγειονολογικά προβλήματα, καθώς η ευλογιά και ο εξανθηματικός τύφος άρχισαν να εξαπλώνονται, απέτρεψε όμως την κοινωνική αποστασιοποίηση και βοήθησε στη γρήγορη ενσωμάτωσή τους. Οι αρμένιοι πρόσφυγες που κατάφεραν να διασώσουν κάποιες οικονομίες θεωρήθηκαν προνομιούχοι σε σύγκριση με την τρομερή ανέχεια των υπολοίπων. Ήταν πιο οργανωμένοι και συνδεδεμένοι μεταξύ τους και μπόρεσαν να ξεπεράσουν σχετικά γρήγορα το επισιτιστικό πρόβλημα καθώς το στεγαστικό ήταν για όλους τους πρόσφυγες αξεπέραστο πρόβλημα και ν' ασχοληθούν με κοινωνικότερα ζητήματα μέσα στον κλειστό εθνικό τους κύκλο. Αυτός ο στενός δεσμός που τον διατηρούσε η γλώσσα και τον συντηρούσε η παράδοση ήταν ο λόγος που σ' όλη τη διαδρομή της , η αρμενική παροικία της Κεφαλονιάς έμεινε περιχαρακωμένη, σαν ένα είδος γκέτο, μέσα σε όρια που η ίδια είχε διαγράψει στο περιθώριο της κοινωνικής και πολιτικής ζωής του νησιού.
Πρώτη ενέργεια των αρμενίων προσφύγων ήταν να δημιουργήσουν κοινότητα γύρω από τον κλήρο τους, τον αιδεσιμότατο αρχιμανδρίτη Διονύσιο Τερζιάν και τον ιερέα Βαρτάν Μπεντροσιάν. Για τις θρησκευτικές τους ανάγκες χρησιμοποίησαν αρχικά τον ιερό ναό της Αγ. Παρασκευής και αργότερα σύστησαν δική τους εκκλησία υπό τον αιδεσιμότατο Στεπάν Παπαζιάν απέναντι από το τελωνείο όπου τελούσαν τα θρησκευτικά τους καθήκοντα εξασφαλίζοντας συγχρόνως και την εθνική τους συνοχή.
Από τον τεράστιο αριθμό αρμενίων προσφύγων που διακινήθηκαν τις πρώτες μέρες της συμφοράς τελικά εγκαταστάθηκαν μόνιμα στην Κεφαλονιά πενήντα περίπου οικογένειες, κυρίως μέσα στο Αργοστόλι και ελάχιστες στην περιοχή της Λιβαθώς. Οι Αρμένιοι στην πλειοψηφία τους ήταν τεχνίτες σιδηρουργοί, εφαρμοστές, τορναδόροι, ταπετσιέρηδες, ράφτες, οικοδόμοι, παπλωματάδες, ωρολογοποιοί, χρυσοχόοι. Με την εργατικότητά τους έγιναν οικονομικά ανεξάρτητοι χωρίς όμως καμιά συμμετοχή στην κοινωνική ή πολιτική ζωή του τόπου. Η αδυναμία γλωσσικής προσαρμογής τους απομόνωνε και τους φαιδροποιούσε. Οι ίδιοι αισθάνονταν την απόσταση και δεν έκαναν καμιά προσπάθεια να την περιορίσουν. Η «ακαθόριστη» υπηκοότητά τους όπως την προσδιόριζε το τμήμα αλλοδαπών, τους κατέτασσε σε πολίτες δεύτερης κατηγορίας. Το όνειρο της χαμένης πατρίδας, της Μεγάλης Αρμενίας που έφεραν μέσα στις αποσκευές της εξορίας τους, τους συγκρατούσε και τους καθιστούσε ανήμπορους να προσαρμοστούν στην καινούργια κατάσταση και να ενσωματωθούν στον κοινωνικό κορμό του νησιού. Ελάχιστοι , κυρίως έμποροι, επεδίωξαν και πέτυχαν την πολιτογράφηση τους. Άλλωστε και το ελληνικό κράτος ήταν πολύ φειδωλό εκείνη την εποχή σε μια τέτοια παραχώρηση. Η έκρηξη του πολέμου τον Οκτώβριο του 1940, βρήκε τους Αρμενίους στην πιο κρίσιμη καμπή της διαδρομής τους. Η ανεργία, η έλλειψη τροφίμων, ο πληθωρισμός, η ασιτία επιτάχυναν διεργασίες που υπό κανονικές συνθήκες θα απαιτούνταν χρόνια γα να ολοκληρωθούν. Οι ιδεολογικές συγκρούσεις που στην ουσία ήταν ταξικές, είχαν ως αποτέλεσμα την πλήρη διάσπαση της αρμενικής παροικίας η οποία δεν λειτουργούσε πλέον ως οργανωμένη ομάδα με κοινές προσδοκίες και όμοιες μνήμες.
Οι πρώτες μέρες μετά την απελευθέρωση ήταν για όλους δύσκολες στα θέματα προσαρμογής, ανασύνταξης δυνάμεων και κοινωνικής εξισορρόπησης, αλλά ακόμη δυσκολότερες για τα μέλη της αρμενικής παροικίας που δεν είχαν αποκτήσει την ελληνική υπηκοότητα. Καθώς το μεγαλύτερο μέρος από τους Αρμενίους των χαμηλών εισοδημάτων είχαν αναμιχθεί στην εθνικοαπελευθερωτική οργάνωση, μίασμα για τις επίσημες αρχές λόγω των πολιτικών αριστερών της αποκλίσεων που ενοχλούσαν το μεταπολεμικό κράτος, οι άνθρωποι της Ασφάλειας τους αντιμετώπιζαν με αντιπάθεια, αποστροφή και προκατάληψη! Την ίδια περίοδο ο λαός, φανατισμένος από τα κηρύγματα της εποχής, είχε την τάση να τους γελοιοποιεί με ανέκδοτα και σατιρικά λόγια. Ο ιδεολογικός στιγματισμός για όσους Αρμενίους είχαν δραστηριοποιηθεί μέσα στις γραμμές του Ε.Α.Μ. απέβη φορτίο αβάσταχτο καθώς αναγκάζονταν να επωμισθούν την κατακραυγή και τη μομφή διότι ενώ ήταν φιλοξενούμενοι προσπάθησαν υποτίθεται να ξεπουλήσουν τα ιερά και όσια του ελληνισμού, με αποτέλεσμα να χαρακτηρίζονται ανεπιθύμητοι και εξοβελιστέοι. Ακόμη δυσκολότερη από την κοινωνική και την πολιτική αναγνώριση ήταν η επαγγελματική αποκατάσταση! Τα περισσότερα εργαστήρια ήταν λεηλατημένα ή με φθαρμένο τον εξοπλισμό τους. Όλα χωρίς πρώτες ύλες και αποθέματα. Τα εμπορικά καταστήματα άδεια και πολλά κατεστραμμένα από τους βομβαρδισμούς, ενδεικτικό πως η προσπάθεια έπρεπε ν' αρχίσει από το μηδέν.
Μέσα σ' ένα τέτοιο κλίμα οι Αρμένιοι επηρεασμένοι από τα αριστερά κηρύγματα και με κάποια καλλιέργεια από το ελληνικό μεταπολεμικό κράτος που βρήκε την ευκαιρία «να τους ξεφορτωθεί» διότι η ιδεολογική τους τοποθέτηση το ενοχλούσε και το δυσκόλευε, έκριναν ως λύση σωτηρίας την εγκατάστασή τους στη σοβιετική Αρμενία. Άλλοι πάλι προτίμησαν ως καινούργια πατρίδα τους την Αργεντινή, μια χώρα με μεγάλες προοπτικές εκείνη την εποχή η οποία μπορούσε να προσφέρει εκτός από εργασία και εξασφάλιση του επιούσιου και εθνική συγκέντρωση πολύ ισχυρή, στοιχείο απαραίτητο για τους εθνικιστές. Έτσι άδειασε η Κεφαλονιά από το αρμενικό στοιχείο της. Μια ζωντανή και ενεργητική παροικία που την φιλοξένησε δυόμισι δεκαετίες χωρίς να μπορέσει να τη διασπάσει, ούτε να την αφομοιώσει. Η εξαφάνιση αυτή δεν προήλθε ούτε από πολεμικά ούτε από βιολογικά αίτια, αλλά από εθελούσιες μετακινήσεις, στα όρια της φυγής, ομαδικές και προγραμματισμένες και σε σύντομο χρονικό διάστημα. Σήμερα από την ευάριθμη αυτή παροικία σώζονται δυο-τρία επώνυμα ορθοδόξων Ελλήνων υπηκόων με τη χαρακτηριστική αρμενική κατάληξη και μερικοί τάφοι στα νεκροταφεία του Δραπάνου.

Πηγή: armenika.gr