Menu

Η γέννηση των αρμενικών εκδόσεων - Από το Καθολικάτο του Ετσμιατζίν στα τυπογραφεία της Ευρώπης

Η ι­στο­ρί­α του βι­βλί­ου, κυ­ρί­ως των εκ­δό­σε­ων α­πό το 16ο έ­ως το 18 αιώ­να, εί­ναι στε­νά συν­δε­δε­μέ­νη με την ε­ξέ­λι­ξη της α­να­νέ­ω­σης και του εκ­συγ­χρο­νι­σμού της αρ­με­νι­κής κοι­νω­νί­ας η ο­ποί­α παίρ­νει σάρ­κα και ο­στά κα­τά την πε­ρί­ο­δο αυ­τή σε ο­ρι­σμέ­νους κύ­κλους της Βο­ρειο-α­να­το­λι­κής Αρ­με­νί­ας.

Οι πο­λι­τι­κές α­να­τα­ρα­χές οι ο­ποί­ες ε­πα­κο­λού­θη­σαν α­πό το 13ο αιώ­να ο­δή­γη­σαν πραγ­μα­τι­κά της χώ­ρα στο χεί­λος της α­βύσ­σου. Οι κα­τα­στρο­φές οι ο­ποί­ες προ­κλή­θη­καν α­πό τις λε­η­λα­σί­ες των μογ­γό­λων και των τουρ­κο­μά­νων, η διείσ­δυ­ση των νο­μα­δι­κών φυ­λών, η βί­αι­η «συμ­βί­ω­ση» με τις κουρ­δι­κές φυ­λές, οι διαρ­πα­γές α­πό την πλευ­ρά των djelali, οι ε­κτο­πί­σεις εκ μέ­ρους του σά­χη Α­μπάς και οι τουρ­κο­περ­σι­κοί πό­λε­μοι εί­χαν ως ά­με­σες συ­νέ­πειες ευ­θέ­ως ε­πί των δη­μο­γρα­φι­κών ι­σορ­ρο­πιών της πε­ριο­χής, ε­πί του οι­κο­νο­μι­κού της ε­πι­πέ­δου και ε­πί των πο­λι­τι­στι­κών της πρα­κτι­κών.

Σύμ­φω­να με μαρ­τυ­ρί­ες της ε­πο­χής, με­γά­λος α­ριθ­μός μο­να­στη­ριών τα ο­ποί­α ή­ταν οι πα­ρα­δο­σια­κοί θε­μα­το­φύ­λα­κες της πο­λι­τι­στι­κής κλη­ρο­νο­μιάς, με­τε­τρά­πη­σαν σε ε­ρεί­πια και η γε­νι­κή κα­τά­στα­ση κά­ποιων α­κό­μα εν ε­νερ­γεί­α ι­δρυ­μά­των ή­ταν εν­δει­κτι­κή της πτώ­σης του εκ­παι­δευ­τι­κού ε­πι­πέ­δου των δό­κι­μων ιε­ρέ­ων και της πει­θαρ­χί­ας των μο­να­χών, α­φή­νο­ντας να δια­φα­νεί η α­ξιο­θρή­νη­τη πνευ­μα­τι­κή κα­τά­στα­ση των μη νο­μα­δι­κών πλη­θυ­σμών.

Χω­ρίς μια σθε­να­ρή α­ντί­δρα­ση, η αρ­με­νι­κή κοι­νω­νί­α ή­ταν κα­τα­δι­κα­σμέ­νη βρα­χυ­πρό­θε­σμα, να α­φο­μοιω­θεί α­πό τους ι­σχυ­ρούς και τα­ρα­χο­ποιούς νο­μά­δες οι ο­ποί­οι ε­πέ­βα­λαν τον πο­λι­τι­σμό τους -αυ­τή των στε­πών της Κε­ντρι­κής Α­σί­ας- σε ό­λη τη Μι­κρά Α­σί­α.


Οι στό­χοι για την κυ­ριαρ­χί­α της τέ­χνης της τυ­πο­γρα­φί­ας


Μέ­σα σ’ αυ­τό το πλαί­σιο, την πλέ­ον κρί­σι­μη στιγ­μή και σε μια τε­λευ­ταί­α προ­σπά­θεια συ­γκε­ντρώ­σε­ως δυ­νά­με­ων, τέ­θη­καν οι βά­σεις μιας α­να­νε­ώ­σε­ως. Α­ντλώ­ντας δύ­να­μη α­πό το πα­ρελ­θόν του έ­θνους και α­να­ζω­ο­γο­νώ­ντας το, χά­ρη στη συμ­βο­λή ε­ξω­τε­ρι­κών πα­ρα­γό­ντων, ό­πως σε γε­νι­κές γραμ­μές ή­ταν τα ση­μα­ντικά δια­βή­μα­τα των εκ­κλη­σια­στι­κών κύ­κλων.

Στην αρ­χή του 17ου αιώ­να, η ά­φι­ξη των πρώ­των γάλ­λων ιε­ρα­πο­στό­λων στην Ο­θω­μανι­κή Αυ­το­κρα­το­ρί­α και η α­νά­πτυ­ξη των αρ­με­νι­κών ε­μπο­ρι­κών συ­ναλ­λα­γών με την Ευ­ρώ­πη, έ­δω­σαν ή­δη τη δυ­να­τό­τη­τα στην αρ­με­νι­κή ε­λίτ να προ­αι­σθαν­θεί τη δυ­νη­τι­κή συ­νει­σφο­ρά της Α­να­γεν­νή­σε­ως.

Σκε­πτό­με­νοι την α­να­νέ­ω­ση του εκ­παι­δευ­τι­κού συ­στή­μα­τος ε­πι­στρά­τευ­σαν τα α­να­γκαί­α και κυ­ρί­αρ­χα τυ­πο­γρα­φι­κά μέ­σα. Αυ­τό το ερ­γα­λεί­ο της α­να­πα­ρα­γωγής και της ε­ξα­πλώ­σε­ως του βι­βλί­ου, τους φαι­νό­ταν κα­τά συ­νέ­πεια ου­σιώ­δες, προ­κει­μέ­νου να ε­πι­τύ­χουν το σχέ­διό τους, δε­δο­μέ­νου ό­τι τα scriptoria1 τα ο­ποί­α επα­να­λει­τούρ­γη­σαν δεν ε­παρ­κού­σαν για να ι­κα­νο­ποι­ή­σουν τις α­νά­γκες.

Ε­πει­δή ό­μως για σχε­δόν δύ­ο αιώ­νες -α­πό το 1511 έ­ως το 1695- η χρή­ση της τυ­πο­γραφί­ας ή­ταν κα­τα­δι­κα­σμέ­νη μέσα στην Ο­θω­μα­νι­κή Αυ­το­κρα­το­ρί­α οι αρ­μέ­νιοι τυ­πογρά­φοι α­να­γκά­σθη­καν να ε­γκα­τα­στή­σουν τα ερ­γα­στή­ριά τους (τυ­πο­γρα­φεί­α) στην Ευ­ρώ­πη.

 

Τα πρώ­τα τυ­πο­γρα­φεί­α


Οι αρ­με­νι­κές πα­ροι­κί­ες της Ευ­ρώ­πης πα­ρεί­χαν το ι­δα­νι­κό πλαί­σιο για την εγκα­τά­στα­ση των τυ­πο­γρα­φεί­ων. Οι εκ­δό­τες-τυ­πο­γρά­φοι βρή­καν εκεί τους αρ­μένιους με­γα­λε­μπό­ρους πρό­θυ­μους να τους βο­η­θή­σουν οι­κο­νο­μι­κά και να τους δια­θέ­σουν το δο­κι­μα­σμέ­νο κύ­κλω­μα δια­νο­μής το ο­ποί­ο θα τους ε­πέ­τρε­πε να απο­στεί­λουν εύ­κο­λα την έ­ντυ­πη πα­ρα­γω­γή τους στα ε­πί­νεια της Α­να­το­λής, στη Σμύρ­νη και σε κά­θε δυ­να­τό μέ­ρος ό­που οι γυ­ρο­λό­γοι-πραγ­μα­τευ­τές θα α­να­λάμβα­ναν τη δια­νο­μή του βι­βλί­ου σε ό­λη την Αρ­με­νί­α.

Έ­τσι, βλέ­που­με να δη­μιουρ­γού­νται τυ­πο­γρα­φεί­α στη Βε­νε­τί­α, στο Λβώβ, στο Λιβόρ­νο, στη Μασ­σα­λί­α, στο Άμ­στερ­νταμ.

Κα­τά την πρώ­τη πε­ρί­ο­δο, ο στό­χος ή­ταν να δη­μο­σιευ­θούν σε με­γά­λο α­ριθ­μό αντι­τύ­πων βι­βλί­α πρώ­της α­νά­γκης κυ­ρί­ως ψαλ­τή­ρια, βί­βλοι, συ­νό­ψεις, λει­τουργι­κά, συ­να­ξά­ρια, θρη­σκευ­τι­κά η­με­ρο­λό­για, αλ­φα­βη­τά­ρια και διά­φο­ρα άλ­λα εκκλη­σια­στι­κά βι­βλί­α, δη­λα­δή το 72% της πα­ρα­γω­γής των 16ου και 17ου αιώ­νων. Τα υ­πόλοι­πα συ­νί­στα­ντο σε εκ­δό­σεις με­σαιω­νι­κών ι­στο­ριο­γρα­φιών τα ο­ποί­α συ­νετέ­λε­σαν στην ε­πα­νά­κτη­ση του ε­θνι­κού πα­ρελ­θό­ντος κα­θώς και σε ε­μπο­ρι­κά εγχει­ρί­δια και γε­ω­γρα­φι­κούς χάρ­τες, α­νοί­γο­ντας έ­τσι το δρό­μο στην αρ­με­νική κοι­νω­νί­α -ι­διαι­τέ­ρως στους με­γα­λο­α­στούς ε­μπό­ρους- προς την ε­ξω­στρέφεια.

Με­τά το 1650, η κά­λυ­ψη της δη­μό­σιας πε­ριου­σί­ας σε έ­ντυ­πα βι­βλί­α αυ­ξή­θη­κε σημα­ντι­κά εις βά­ρος των χει­ρο­γρά­φων βι­βλί­ων, τα ο­ποί­α ω­στό­σο συ­νέ­χι­ζαν να κυ­κλο­φο­ρούν κεί­με­να που φυ­σι­κά ή­ταν προ­ο­ρι­σμέ­να για πιο πε­ριο­ρι­σμένους κύ­κλους.

 

Λο­γο­κρι­σί­α εκ μέ­ρους της Ρω­μαιο­κα­θο­λι­κής εκ­κλη­σί­ας


Πέ­ρα α­πό την ι­διαι­τε­ρό­τη­τα την ο­ποί­α κα­θι­στού­σε η ε­γκα­τά­στα­ση των αρ­μενι­κών τυ­πο­γρα­φεί­ων στην Ευ­ρώ­πη, δια­πι­στώ­νε­ται ό­τι ό­λοι οι εκ­δό­τες-τυ­πο­γρά­φοι ή­σαν εκ­κλη­σια­στι­κοί, διο­ρι­σμέ­νοι στη Δύ­ση α­πό την α­νώ­τε­ρη ιε­ραρ­χί­α του κλή­ρου και πιο συ­χνά προ­σω­πι­κά α­πό τον Κα­θο­λι­κό των Αρ­με­νί­ων. Και ό­μως, την ί­δια πε­ρί­ο­δο, η αρ­με­νι­κή Εκ­κλη­σί­α ε­τοι­μα­ζό­ταν να δια­πραγ­μα­τευ­τεί με τη Ρώ­μη για μια πο­λι­τι­κή και θρη­σκευ­τι­κή προ­σέγ­γι­ση.

Για την α­πο­τε­λε­σμα­τι­κό­τη­τα δε αυ­τής, α­πό το 1564 ο Α­μπγκάρ α­πό την πό­λη Το­κάτ ή­ταν ε­ξου­σιο­δο­τη­μέ­νος να βρί­σκε­ται δί­πλα στον Πο­ντί­φι­κα.

Ή­ταν εξ’ ί­σου ε­πι­φορ­τι­σμέ­νος για την ε­γκα­τά­στα­ση ε­νός τυ­πο­γρα­φεί­ου και για να προ­τεί­νει στη Ρώ­μη την ε­κτύ­πω­ση της Βί­βλου στην αρ­με­νι­κή.

Ου­σια­στι­κά ε­πρό­κει­το για τη δη­μο­σί­ευ­ση εκ­κλη­σια­στι­κών βι­βλί­ων για τα οποί­α η λο­γο­κρι­σί­α εκ μέ­ρους της ρω­μαιο­κα­θο­λι­κής πλευ­ράς δεν μπο­ρού­σε να μεί­νει α­διά­φο­ρη και πο­λύ συ­χνά έ­ψα­χνε τρό­πους για να ε­λέγ­χει την ορ­θο­δο­ξία μέ­σω των αρ­με­νι­κών ε­ντύ­πων, χα­ρα­κτη­ρί­ζο­ντάς τα ως «αι­ρε­τι­κά».

Το 1638, με την προ­τρο­πή του Ρ. Yovhannes Ancyre και του Paolo Piromalli, μια ε­πι­τρο­πή θε­ο­λό­γων η ο­ποί­α σχη­μα­τί­σθη­κε α­πό το συμ­βού­λιο «la Propaganda Fide» και ή­ταν ε­πι­φορ­τι­σμέ­νη να ε­λέγχει τη με­τά­φρα­ση της Βί­βλου στην αρ­με­νι­κή προ­κει­μέ­νου αυ­τή να συ­μπί­πτει, να εί­ναι δη­λα­δή σύμ­φω­νη με την «Vulgate»2 πριν ε­πι­τρέ­ψει τη δη­μο­σί­ευ­σή της. Ε­πίσης, στις τά­ξεις της πε­ριε­λάμ­βα­νε τον ιε­ρα­πό­στο­λο Clement Galano και κατ’ αρ­χήν κατα­πο­λέ­μη­σε την τε­λειο­ποί­η­ση της Και­νής Δια­θή­κης.

Ω­στό­σο, αυ­τή η ε­πι­τρο­πή δεν κα­τόρ­θω­σε να ε­πι­τύ­χει τε­λι­κώς το στό­χο της.

Η α­που­σί­α α­πο­τε­λέ­σμα­τος προ­έ­τρε­ψε τον Κα­θο­λι­κό της Αρ­με­νί­ας Ιά­κω­βο τον 4ο να ο­ρί­σει ως α­ντι­πρό­σω­πο στην Ευ­ρώ­πη το δό­κι­μο κλη­ρι­κό Μα­τε­ός, προ­κειμέ­νου να δη­μο­σιεύ­σει την πρώ­τη έκ­δο­ση της με­τα­φρα­σμέ­νης στην αρ­με­νι­κή, Βίβλου.

Έ­τσι, το Μά­ιο του 1656, ε­πι­βι­βά­σθη­κε σε πλοί­ο στη Σμύρ­νη με προ­ο­ρι­σμό τη Βε­νετί­α ό­που κατ’ αρ­χήν ε­ξέ­τα­σε τρό­πους και χώ­ρους για να ε­γκα­τα­στή­σει το τυπο­γρα­φεί­ο του με τη βο­ή­θεια των αρ­με­νί­ων με­γα­λε­μπό­ρων οι ο­ποί­οι δρα­στηριο­ποιού­νταν στο λι­μά­νι της Βε­νε­τί­ας. Ό­μως οι και­ροί εί­χαν αλ­λά­ξει. Η κα­θολι­κή Ιε­ρά Ε­ξέ­τα­ση ε­ξου­σί­α­ζε τις βε­νε­τι­κές τυ­πο­γρα­φι­κές δρα­στη­ριό­τη­τες. Έ­πει­τα α­πό α­να­γκα­στι­κή α­δρά­νεια δε­κα­τεσ­σά­ρων μη­νών, ο αρ­μέ­νιος κλη­ρι­κός πή­γε στη Ρώ­μη για να λά­βει την ά­δεια προ­κει­μέ­νου να φέ­ρει εις πέ­ρας την απο­στο­λή του.

Η δυ­σπι­στί­α εκ μέ­ρους του Συμ­βου­λί­ου των καρ­δι­να­λί­ων ως προς αυ­τή την επι­χεί­ρη­ση έ­λη­ξε εν τού­τοις με το να τον πεί­σουν να ε­γκα­τα­στή­σει το τυ­πογρα­φεί­ο του στις Κά­τω Χώ­ρες (Ολ­λαν­δί­α), ό­που με­ρι­κά χρό­νια αρ­γό­τε­ρα πραγ­ματο­ποι­ή­θη­κε η πρώ­τη πλή­ρης έκ­δο­ση της αρ­με­νι­κής με­τα­φρά­σε­ως της Βί­βλου.

 

Πη­γή: πε­ριο­δι­κό Nouvelles d’ Armenie

Ση­μειώ­σεις: 1) Scriptoria: τα ερ­γα­στή­ρια α­ντι­γρα­φής χει­ρο­γρά­φων

2) Vulgate: - η Βουλ­γά­τα- δη­λα­δή η λα­τι­νι­κή με­τά­φρα­ση της Βί­βλου.Με­τα­φρά­στη­κε α­πό την ε­βρα­ϊ­κή και την α­ρα­μα­ϊ­κή με­τα­ξύ των ε­τών 382 και 405 μ.Χ. α­πό τον Jerome.

 

Νουνιά Γεραμιάν

Πηγή: armenika.gr

Προσθήκη σχολίου

Βεβαιωθείτε ότι εισάγετε τις (*) απαιτούμενες πληροφορίες, όπου ενδείκνυται. Ο κώδικας HTML δεν επιτρέπεται.

επιστροφή στην κορυφή

Στον διαδικτυακό τόπο μας χρησιμοποιούμε Cookies με σκοπό τη βελτίωση της online εμπειρίας σας. Επιλέγοντας να συνεχίσετε την περιήγησή σας σε αυτόν, αποδέχεστε αυτομάτως τη χρήση των cookies. Περισσότερα...

Πολιτική Απορρήτου - Όροι Χρήσης - Περιορισμός Ευθύνης - Επικοινωνία Σχετικά με Προσωπικά Δεδομένα
Αποδέχομαι