Οι Αρμένιοι της Ρόδου όπως τους θυμάται ο κ. Βασίλης Βασιλείου

Τη συνέντευξη αυτή μας παραχώρησε ο κ. Βασίλης Βασιλείου, που γεννήθηκε και εξακολουθεί να ζει μέχρι σήμερα στη Ρόδο. Την οικογένεια Βασιλείου τη γνώρισα πριν από αρκετά χρόνια, όταν σε ένα ταξίδι μου στη Ρόδο διανυκτέρευα στο ξενοδοχείο «Semiramis», του οποίου οι ιδιοκτήτες είχαν αρμενική καταγωγή. Ο κ. Βασιλείου έδειξε από την αρχή ιδιαίτερο και ζωηρό ενδιαφέρον για την αρμενική ιστορία και τέχνη, μιλώντας με μεγάλη νοσταλγία για τα παιδικά του χρόνια, αναφερόμενος στις θείες του που μιλούσαν σ’ αυτόν και στα αδέλφια του στην αρμενική γλώσσα. Όσοι από την παροικία μας ασχολήθηκαν με τη φιλοξενία των 100 παιδιών από τις σεισμόπληκτες περιοχές της Αρμενίας - το καλοκαίρι του 1989 στη Ρόδο - θυμούνται μέχρι σήμερα τη μεγάλη αγάπη και στοργή που είχε δείξει η οικογένεια Βασιλείου γι’ αυτά τα παιδιά και ιδιαίτερα ο κ. Βασίλης! Νωρίτερα, ο ίδιος είχε προσπαθήσει να διοργανώσει, μαζί με την Αρμενική Νεολαία Ελλάδας και τον δήμο Ρόδου, αρμενική εβδομάδα. Δυστυχώς, αυτή η προσπάθεια δεν υλοποιήθηκε και ευχόμαστε στο μέλλον να δοθεί μια άλλη ευκαιρία για την ευόδωσή της.

Πότε εγκαταστάθηκαν οι γονείς και παππούδες σας στη Ρόδο; Από πού κατάγονταν;

Ήρθαν πριν από το 1912 από το Εζινέ, την αρχαία Νεάνδρεια στα Δαρδανέλλια, αφού σκότωσαν τον παππού μου οι Τούρκοι σε μια λίμνη.

Ποιες είναι οι αναμνήσεις σας από τους αρμένιους παππούδες σας;

Όταν ήμασταν μικρά παιδιά, μας τραγουδούσαν πάντα τραγούδια που δεν καταλαβαίναμε και μιλούσαν μια περίεργη για μας γλώσσα. Μας έλεγαν, απ’ ό,τι θυμάμαι τώρα, παραμύθια και εκείνο που άρεσε ήταν για κάποιον Αντρανίκ. Επίσης, μας μιλούσαν για την εκκλησία όπου ο θείος Οβαννές ήταν παπαδάκι. Τα απογεύματα έρχονταν για καφέ πολλές φίλες, θυμάμαι κάποια Τακουή, τη Βασιλική Ασσουριάν, τις αδελφές Εμινιάν, που ήταν και γειτόνισσές μας. Είναι λίγο δύσκολο να θυμηθεί κανείς γεγονότα μετά από 60 χρόνια.

Έχετε πλούσιες ιστορικές γνώσεις για το νησί σας. Πείτε μας, πότε πρωτοεμφανίζεται εδώ το αρμενικό στοιχείο;

Το αρχαιότερο εύρημα που έχω υπόψη μου είναι μια χάλκινη ζώνη των Ουραρτού που χρονολογείται στα τέλη του 8ου αιώνα και εκτίθεται στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Ρόδου. Τη βυζαντινή περίοδο θα πρέπει να υπηρετούσαν εδώ αρμένιοι στρατιωτικοί, οι οποίοι συνήθως καταλάμβαναν μεγάλα αξιώματα στο βυζαντινό στρατό. Ο Bossio γράφει πως επί σουλτάνου Μουράτ του Α΄(1366) και με την άδεια του Μ. Μαγίστρου Ραϋμόνδου Berenge (1365-1374) έγινε ομαδική εγκατάσταση Αρμενίων στην Κω (Κέφαλος) και στη ΝΔ Ρόδο (Λαχανιά).

Θυμάστε εσείς ή αναφέρουν οι γονείς σας την ύπαρξη αρμενικής εκκλησίας στη Ρόδο;

Εκεί που βρίσκεται σήμερα το ξενοδοχείο «Belvedere» ήταν το αρμενικό νεκροταφείο. Ακριβώς δίπλα βρίσκεται μια παλιά μονόχωρη εκκλησία (όπου έψελνε ο θείος μου, Οβαννές) κατεστραμμένη, μάλλον αρμενική, όπως έλεγαν οι παλαιότεροι. Δυστυχώς, η Αρχαιολογική Υπηρεσία δεν διαθέτει πολλά στοιχεία.

Ακόμη και σήμερα συναντάμε αρκετά τοπωνύμια, ο μύλος του Αρμένη, εκεί που βρίσκεται το ξενοδοχείο «Κάκτους», το πηγαδάκι του Αρμένιου στην Αρχάγγελο, της Αρμένισσας στην Έμπωνα. Επίσης, σε διάφορους ιταλικούς καταλόγους μεταξύ ελληνικών, ιταλικών, τουρκικών και εβραϊκών ονομάτων συναντώνται ονόματα όπως: Αλεξανιάν Ντιαράν, Μερκουριάν Τζιανκάμο, Βερβεριάν Μαρία, Ασσουριάν Βασιλική, Μπαρντιζμπανιάν Οβαννές, κ.λ.π..

Γνωρίζετε αν υπήρχε κάποια συγκεκριμένη περιοχή στη Ρόδο, όπου ζούσαν οικογένειες Αρμενίων;

Γενικά, νομίζω ότι την εποχή των Ιπποτών κατοικούσαν αρμονικά με τους ομόδοξούς τους Έλληνες έξω από τα τείχη της παλαιάς πόλης της Ρόδου. Μέχρι την απελευθέρωση από τους Ιταλούς πολλές οικογένειες Αρμενίων είχαν σπίτια στην περιοχή που ήταν το νεκροταφείο και στην εκκλησία που αναφέραμε παραπάνω. Μετά την απελευθέρωση πολλές οικογένειες έφυγαν από τη Ρόδο. Αρκετοί βρέθηκαν στην Ιταλία, άλλοι σε διάφορες ευρωπαϊκες χώρες, στην Αφρική καθώς και την Αμερική.

Τυχαία, στον τόπο βαπτίσεων της Ενορίας Εισοδίων της Θεοτόκου Ρόδου είχα συναντήσει το όνομα Μιράν Παρτισπανιάν του Σαχάκ Παρτισπανιάν και της Ακριβής Ι. Παπαδοπούλου που γεννήθηκε στις 22/12/1885 βαπτίσθηκε στις 06/01/1896 και ανάδοχος ήταν ο Καραμπέτ Παρτισπανιάν. Σήμερα ζουν περίπου δέκα οικογένειες και με αρκετούς μικτούς γάμους.

Πριν πολλά χρόνια είχα επισκεφθεί μια βιοτεχνία χαλιών στην Αρχάγγελο. Τα μοτίβα των χαλιών είχαν κεντρίσει το ενδιαφέρον μου, γιατί είχαν αρμενικά στοιχεία. Ρώτησα την ηλικιωμένη γυναίκα που τα δούλευε αν ήταν Μικρασιάτισσα και πώς είχε μάθει την τέχνη.

«Παιδί μου είμαι γεννημένη εδώ. Την τέχνη αυτή μας την έμαθε ένας Αρμένης. Ο Θεός μας τον έφερε εδώ, να είναι καλά που μας έμαθε την τέχνη και βγάζουμε το ψωμί μας», μου είχε απαντήσει. Ο Αρμένης δεν ζούσε πια εκεί, είχε φύγει για την Αμερική.

Πράγματι το 1922 ήρθαν πολλοί Αρμένιοι πρόσφυγες στη Ρόδο και δίδαξαν την τέχνη της ταπητουργίας, παράλληλα επηρέασαν και την κεραμική που έχει πολλά μοτίβα από την κεραμική της Κιουτάχειας ή του Ιζνίκ.

Στην περιοχή Ακαντιά λειτουργούσε πρακτική Γεωπονική Σχολή με εσωτερικούς οικότροφους και παιδιά αρμενίων προσφύγων. Επί Ιταλών ιδρύθηκε η εταιρία SAITR (Stabilemento Arte Italiana Tappeti Rodi S.A.) με το υπ’ αριθμ. 25 διάταγμα του Μάριο Λάγκο (τοπική κυβέρνηση) την 23η/12/1935 με σκοπό την επεξεργασία και εμπορία ταπήτων.

Οι εταίροι είναι οι Λορέντζο Τόμιτς του Λουδοβίκου, οι αδελφοί Αγκόπ και Μεκιτρίχ Αλεξανιάν του Αλεξανιάν, 53 και 44 χρόνων αντίστοιχα, Αρμένιοι στην καταγωγή. Τα στοιχεία αυτά αναφέρει ο Κ. Τσαλαχούρης στο βιβλίο του «Η οικονομική πολιτική της Ιταλίας στα Δωδεκάνησα».

Επίσης, η Αναστασία Μιχαλαριά αφηγήθηκε στο γιο της ότι, όταν νέα εργαζόταν σε ταπητουργείο, ήρθε ένας Αρμένιος, γύρισε όλο το νησί για να κάνει κάποια δουλειά και κατέληξε στο συμπέρασμα ότι αυτό που έλειπε ήταν ένα ταπητουργείο. Συνεταιρίστηκε και άρχισε την παραγωγή με εκλεκτά κομμάτια που έστελνε στην Ιταλία και την Αμερική.

Όταν επισκέφθηκε τη Ρόδο ο διάδοχος του ιταλικού θρόνου, είδε την καλή δουλειά που έκαναν και του ανέθεσε την επισκευή ενός σπάνιου μεταξωτού χαλιού. Η αφήγηση αυτή πιθανώς ν’ αναφέρεται στην εταιρία SAITR.

Μέχρι σήμερα στην Αρχάγγελο και στ’ Αφάντου λειτουργούν ταπητουργεία. Στην Αρχάγγελο ανθεί και η κεραμική.

Βίκυ Χατσαντουριάν

Πηγή: armenika.gr