Προλογίζοντας τον σκηνοθέτη Jivan Avetysian
Από τον Αντώνη Μποσκοϊτη
Μεγάλη η χαρά και η τιμή σαν με κάλεσε ο φίλος μουσικός Στέφανος Δεκεριάν να προλογίσω την πρώτη προβολή της ταινίας του Τζιβάν Αβετισιάν στην Αθήνα. Με το σύγχρονο σινεμά της Αρμενίας πρωτοήρθα σε επαφή πριν από ενάμισι χρόνο στη Λεμεσό, κατά τη διεξαγωγή του φεστιβάλ ταινιών μικρού μήκους της Κύπρου. Μία ταινία από τις διαγωνιζόμενες λεγόταν ''Short message'' σε σκηνοθεσία ενός νέου παιδιού, συμπατριώτη του Τζιβάν, με το όνομα Βαρντάν Ντανιελιάν. Το ''Short message'' διαρκούσε μόλις 12 λεπτά και στην ουσία επρόκειτο για ένα ποίημα εν είδει καταγραφής της ιστορικής Μνήμης. Οι Αρμένιοι, βλέπετε, όπως και οι Έλληνες, ανήκουν στους λαούς που τους αρέσει να κρατάνε ανοιχτούς λογαριασμούς με το παρελθόν, με όση οδύνη εμπεριέχεται σ' αυτό.
Οι ήρωες του Αβετισιάν κλαίνε,
αγγίζονται, φιλιούνται,
δεν τσιγγουνεύονται την αγάπη
παρά τις αντιξοότητες που ζούνε.
Κοινός παρανομαστής η εθνική τραγωδία. Για εκείνους, τους Αρμένιους, η Γενοκτονία τους, η Γενοκτονία των Αρμενίων όπως ονομάστηκε και όπως σήμερα, μετά από έναν αιώνα, τη θυμόμαστε. Αναρίθμητοι καλλιτέχνες εμπνεύστηκαν απ' αυτήν και κατέθεσαν έργα σημαντικά στη λογοτεχνία, στη μουσική και κυρίως στον κινηματογράφο.
Για εμάς, πάλι, τους Έλληνες, η Μικρασιατική Καταστροφή του 1922 ήταν ένα επίσης σύνηθες θέμα ταινιών της εγχώριας παραγωγής μας - όχι απαραιτήτως στεγνά ιστορικές ταινίες. Τα φαντάσματα του Εμφυλίου, βέβαια, εξακολουθούν να παραμένουν το υπ'αριθμ. 1 κινηματογραφικό ''ελληνικό'' θέμα. Μπορώ, έτσι, να θυμηθώ τον ''Διωγμό'' του Γρηγόρη Γρηγορίου και φυσικά το ''1922'' του Νίκου Κούνδουρου. Αντίστοιχα, εκτός από το μικρού μήκους ''Short message'' του Ντανιελιάν, ανατρέχω στο θρυλικό ''Αμέρικα - Αμέρικα'' του Ελία Καζάν και στο ''Αραράτ'' του Ατόμ Εγκογιάν, ταινίες που φανέρωσαν μέσα στο πέρασμα του χρόνου πόσο σημαντική είναι η διατήρηση της ιστορικής μνήμης του κάθε λαού.
Ξαφνικά εμφανίζεται ένας νέος σκηνοθέτης από το Ναγκόρνο Καραμπάχ και αποφασίζει να ασχοληθεί με μία νεότερη τραγωδία στον τόπο του. Μια τραγωδία που ταυτίστηκε με την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης και τη διεκδίκηση του Ναγκόρνο Καραμπάχ από την Αρμενία και το Αζερμπαϊτζάν. Αποτέλεσμα: Δεκάδες χιλιάδες άνθρωποι να βρουν το θάνατο ή να διωχτούν από τις εστίες τους σε έναν πόλεμο που διήρκησε ακριβώς έξι χρόνια, δύο μήνες, τρεις εβδομάδες και μία ημέρα.
Ο Τζιβάν Αβετισιάν χωρίς να είναι ιστορικός, ξαναγράφει την πρόσφατη ιστορία της γενέτειρας του. Ένας Καυκάσιος, εντυπωσιακά περίτεχνος μεσ' στην απλότητα του, που κάνει αυτού του είδους σινεμά, διότι δε μπορεί να κάνει διαφορετικό. Διότι η ευρωπαϊκή κουλτούρα του δεν χαράχθηκε σε καλοστρωμένες λεωφόρους, αλλά σε χωράφια της αγροτικής ζωής. Με εικόνες ανεξάντλητες που αν τις απογυμνώσεις από το δυνατό σεναριακό τους περίβλημα, θα μπορούσαν να δείχνουν ένα κομμάτι γης της Ελλάδας ή της Κάτω Ιταλίας, της Ινδίας ή του Ιράν.
Ούτε πολιτικά στρατευμένος είναι ο Τζιβάν Αβετισιάν. Τα όποια σύμβολα του δε χρειάζονται αποσυμβολοποίηση: Είναι τα βλέμματα των μικρών παιδιών - χοάνες μέσα από τις οποίες μπορεί να διακηρύξει κανείς τα ανθρώπινα δικαιώματα, όπως θα έλεγε και η Λένα Πλάτωνος.
Μέσα από την ιστορία τριών παιδιών, ουσιαστικά μέσα από ένα δράμα σε τρεις πράξεις, ο σκηνοθέτης μας φανερώνει τη βαθύτατη ανθρωπιά του και την απέχθεια του για κάθε τι βίαιο, άσκημο και κακό.
Οι ήρωες του Αβετισιάν κλαίνε, αγγίζονται, φιλιούνται, δεν τσιγγουνεύονται την αγάπη παρά τις αντιξοότητες που ζούνε. Δεν μπορώ να γνωρίζω αν η εξωτερίκευση των συναισθημάτων μετράει για τους Αρμένιους και είναι κάτι συνηθισμένο στην κοινωνία τους ή αν ο δημιουργός τούς έκανε σκόπιμα τόσο εκδηλωτικούς και εξωστρεφείς. Αυτό θα πει, πάντως, ότι αντιμετωπίζει την ειλικρίνεια στις σχέσεις των ανθρώπων δίχως κανένα περιορισμό - προϊόν κοινωνικών συμβάσεων.
Οι τρεις ιστορίες του Αβετισιάν συμβαίνουν παράλληλα και ανεξάρτητα μεταξύ τους για να σηματοδοτήσουν μετά από 90 λεπτά το τέλος ενός κινηματογραφικού ταξιδιού, ικανού να ξυπνήσει τις πιο ξέθωρες αισθήσεις του θεατή. Το ''Tevanik'' αφήνει την ίδια ακριβή αίσθηση με το ''Ποίημα για τον λαό της Αρμενίας'' του συνθέτη Αλεξάντερ Αρουτιουνιάν και του ποιητή Γκεβόργκ Εμίν. Δύο αυθεντικά έργα τέχνης, ένα σύγχρονο κινηματογραφικό και ένα παλαιότερο μουσικό, φτιαγμένα από ανθρώπους με απόλυτη γνώση του κόσμου και της ροής του.
Κρατήστε, φεύγοντας, τα μεγάλα μάτια του Αράμ, της Αστγίκ και του Τεβανίκ, αυτές τις πιο ήρεμες κραυγές απελπισίας ενάντια στη φρίκη και στον παραλογισμό του πολέμου.
Και ας συνειδητοποιήσουμε όλοι μαζί πως ο Τζιβάν Αβετισιάν με την, δικαίως πολυβραβευμένη, ταινία του δικαίωσε αυτό που είχε πει κάποτε ο Νίκος Καζαντζάκης: Βίγλα αψηλή στα φρένα μας η Μνήμη...
* Η προβολή της ταινίας ''Tevanik'' του Αρμένιου Τζιβάν Αβετισιάν γίνεται σήμερα στις 20.30 στον Ιανό της Σταδίου. Την εκδήλωση διοργανώνουν η Αρμενική Εθνική Επιτροπή και ο Πολιτιστικός Οργανισμός του Δήμου Νέας Σμύρνης. Προλογίζουν ο ίδιος ο Τζιβάν Αβετισιάν, ο δημοσιογράφος Βαγγέλης Παναγόπουλος, η ηθοποιός Δήμητρα Χατούπη και ο σκηνοθέτης - δημοσιογράφος Αντώνης Μποσκοΐτης. Είσοδος ελεύθερη.
Πηγή: lifo.gr