Τα βλέμματα στη «Γη των βιβλίων»

«Μπή­κα­με στη γη των βι­βλί­ων» εί­χαν α­να­φω­νή­σει οι Ά­ρα­βες με έκ­πλη­ξη, κα­τά την πρώ­τη ει­σβο­λή τους στην Αρ­μενί­α. Αυ­τή την ί­δια γη υ­πέ­δει­ξε η UNESCO ως Πα­γκόσμια Πρω­τεύ­ου­σα Βι­βλί­ου για το 2012, έ­πει­τα α­πό συ­νε­δρί­α­ση της ε­πι­τρο­πής επι­λο­γής του Ορ­γα­νι­σμού που πραγ­μα­το­ποι­ή­θη­κε στις 2 Ιου­λί­ου του πε­ρα­σμέ­νου έ­τους.

Σύμ­φω­να με τα μέ­λη της ε­πι­τροπής, η πό­λη του Ε­ρε­βάν ε­πι­λέ­χθη­κε ως Πα­γκό­σμια Πρω­τεύ­ου­σα Βι­βλί­ου για το 2012 για την ποιό­τη­τα αλ­λά και την ποι­κι­λί­α του προ­γράμ­μα­τος που προ­ε­τοί­μα­σε, η ο­ποί­α χα­ρα­κτη­ρί­στη­κε ως «πο­λύ λε­πτο­με­ρής, ρε­α­λι­στι­κή, με ρί­ζες στον κοι­νω­νι­κό ι­στό της πό­λης, με πα­γκό­σμιο ε­πί­κε­ντρο και συμ­με­το­χή ό­λων των εν­δια­φε­ρό­με­νων που ε­μπλέκο­νται στη βιο­μη­χα­νί­α του βι­βλί­ου».
Η Ι­ρί­να Μπο­κό­βα, Γε­νι­κή Διευ­θύ­ντρια της UNESCO, ό­ταν α­να­κοί­νω­σε τη ση­μα­ντι­κή αυ­τή νί­κη του Ε­ρε­βάν, δή­λω­σε χα­ρα­κτη­ρι­στι­κά: «Συγ­χαί­ρω την πό­λη του Ε­ρε­βάν η ο­ποί­α πα­ρου­σί­α­σε έ­να ι­διαί­τε­ρα εν­δια­φέ­ρον πρό­γραμ­μα με πολ­λά δια­φο­ρε­τι­κά θέ­μα­τα, συ­μπερι­λαμ­βα­νο­μέ­νης της ε­λευ­θε­ρί­ας της έκ­φρα­σης, κα­θώς και πολ­λές δρα­στη­ριότη­τες για τα παι­διά, τα ο­ποί­α θα εί­ναι οι α­να­γνώ­στες και οι συγ­γρα­φείς του αύ­ριο».
Α­νέ­κα­θεν, η τυ­πο­γρα­φί­α κα­τεί­χε ση­μα­ντι­κό ρό­λο στη ζω­ή των Αρ­με­νί­ων, ε­νώ μά­λι­στα α­πο­τέ­λε­σε και ση­μεί­ο κα­μπής στην ι­στο­ρί­α του λα­ού. Α­να­τρέ­χο­ντας πί­σω στο χρό­νο, ή­ταν το 1512, ό­ταν μα­κριά α­πό τη «Γη τη βι­βλί­ων», στη Βε­νε­τί­α ο Αγκόπ Με­γα­πάρ­τ λά­τρης των χει­ρο­γρά­φων τύ­πω­νε το πρώ­το αρ­με­νι­κό βι­βλί­ο, σχε­δόν έ­ναν αιώ­να με­τά την ε­φεύ­ρε­ση της τυ­πο­γρα­φί­ας α­πό τον Γου­τεμ­βέρ­γιο.
Η τυ­πο­γρα­φί­α α­να­νέ­ω­σε και έ­δω­σε νέ­ες προ­ο­πτι­κές α­νά­πτυ­ξης, τό­σο στην λογο­τε­χνί­α ό­σο και στις με­τα­φρά­σεις- δυ­ο δια­φο­ρε­τι­κά α­ντι­κεί­με­να, τα ο­ποί­α ω­στό­σο εί­χαν α­να­πτυ­χθεί πα­ράλ­λη­λα για έ­ναν αιώ­να και πλέ­ον. Η Βί­βλος με τα γράμ­μα­τα της αρ­με­νι­κής αλ­φα­βή­του μά­λι­στα, α­πο­τέ­λε­σε λα­μπρό πα­ρά­δειγ­μα για την α­να­γέν­νη­ση της χώ­ρας, ε­νώ τα πρώ­τα έ­ντυ­πα βι­βλί­α ή­ταν δια­κο­σμη­μέ­να ό­πως α­κρι­βώς τα αρ­με­νι­κά χει­ρό­γρα­φα, συ­νε­χί­ζο­ντας με τον τρό­πο αυ­τό την παρά­δο­ση. Η τυ­πο­γρα­φί­α ξε­κί­νη­σε στη Βε­νε­τί­α και συ­νέ­χι­σε την α­διά­κο­πτη πο­ρεί­α της προς το Μα­ντράς, στη συ­νέ­χεια το Λβίβ (ή Λβόφ) το 1616, τη Ρώ­μη το 1623, το Μι­λά­νο το 1624, το Πα­ρί­σι το 1633, τη Νορ Τζούλ­φα (Νέ­α Τζούλ­φα) το 1640, το Άμ­στερ­νταμ το 1655, την Αγί­α Πε­τρού­πο­λη, την Κων­στα­ντι­νού­πο­λη, την Τι­φλί­δα, το Σου­σί (στο Να­γκόρ­νο Κα­ρα­πάχ) και το Ε­ρε­βάν. Πρό­κει­ται για έ­να «τα­ξί­δι» που δι­ήρ­κη­σε πά­νω α­πό τρεις δε­κα­ε­τί­ες, φτά­νο­ντας τε­λι­κά σε ό­λες τις πό­λεις του κό­σμου.
Έ­τσι λοι­πόν, α­πό το 1512 έ­ως το 1920, 11.000 γνω­στά αρ­με­νι­κά βι­βλί­α τυ­πώ­θη­καν ε­κτός Αρμε­νί­ας (2.243 βι­βλί­α στη Βε­νε­τί­α, 5.492 στην Κων­στα­ντι­νού­πο­λη και 3.637 στην Τι­φλί­δα), ε­νώ κα­τά τις δε­κα­ε­τί­ες του ’20, ’30 και ’40, πε­ρί­που τα 18.000 βι­βλί­α εκ­δό­θη­καν στην Αρ­με­νί­α.

Ξε­χω­ρι­στές εκ­δη­λώ­σεις

Φέ­τος, η ι­στο­ρί­α του αρ­με­νι­κού βι­βλί­ου θα γί­νει προ­σβά­σι­μη και ο­ρα­τή ό­σο πο­τέ, α­φού έ­χει προ­γραμ­μα­τι­στεί πλη­θώ­ρα εκ­δη­λώ­σε­ων.
Μο­να­δι­κές πα­ρου­σιά­σεις θα δώ­σουν την ευ­και­ρί­α να θαυ­μά­σου­με αρ­μενι­κά βι­βλί­α -αρχέτυπα και παλαίτυπα-, τα ο­ποί­α δια­τη­ρού­νται σε βι­βλιο­θή­κες και μου­σεί­α ξέ­νων χω­ρών. Έ­τσι λοι­πόν, με την έκ­θε­ση 1.106 πα­λαιών βι­βλί­ων, η αρ­με­νι­κή τυ­πο­γρα­φί­α, η γε­ω­γρα­φία της κα­θώς και οι θε­με­λιώ­δεις ι­δέ­ες της θα κα­τα­στούν πλέ­ον εμ­φα­νείς στο ευ­ρύ κοι­νό. Το τρέ­χον έ­τος πρό­κει­ται να πα­ρου­σια­στούν σε πα­γκό­σμιες εκ­θέ­σεις, αρ­μενι­κά βι­βλί­α α­πό τις βι­βλιο­θή­κες του Κο­γκρέ­σου των Η­ΠΑ, τη βι­βλιο­θή­κη του Αγί­ου Μάρ­κου της Ι­τα­λί­ας, α­πό τη Γαλ­λί­α, τη Ρου­μα­νί­α, τη Βουλ­γα­ρί­α, την Κίνα, την Ολ­λαν­δί­α, τη Γερ­μα­νί­α και τη Ρω­σί­α.
Μό­νο στη με­γα­λύ­τε­ρη βι­βλιο­θή­κη της Α­γί­ας Πε­τρού­πο­λης υ­πάρ­χουν 75.000 αρ­με­νι­κά βι­βλί­α σε έ­ντυ­πη μορ­φή, εκ των ο­ποί­ων τα 93 εί­ναι α­ντί­κες α­πό το 17ο-18ο αιώ­να, ό­πως η «Ι­στο­ρί­α της Αρ­με­νί­ας» του Μοβ­σές Χο­ρε­να­τσί (Άμ­στερ­νταμ, 1669) και το «Αλ­φα­βη­τά­ριο» (1623). Πλέ­ον, η αρ­με­νι­κή τυ­πο­γρα­φί­α με­τρά 500 χρό­νια ύ­παρ­ξης και για το Ε­ρε­βάν οι εορ­τα­σμοί δεν α­πο­τε­λούν μό­νο φό­ρο τι­μής σε ό­σους προ­σέ­φε­ραν στην α­νά­πτυξή της. Α­ντί­θε­τα, μέ­σω αυ­τών ε­πι­χει­ρεί­ται η ε­ξα­σφά­λι­ση της σπου­δαί­ας σύνδε­σης και άρ­ρη­κτης σχέ­σης των γε­νε­ών, κα­θώς και η α­νά­δει­ξη της ι­στο­ρι­κής πο­ρεί­ας του βι­βλί­ου, α­πό την ε­φεύ­ρε­ση του Γου­τεμ­βέρ­γου μέ­χρι την εμ­φά­νιση του δια­δι­κτύ­ου.
Για την ι­στο­ρί­α, η UNESCO α­πο­νέ­μει τον τί­τλο της Πα­γκό­σμιας Πρω­τεύ­ου­σας Βι­βλί­ου α­πό το 2001 και κά­θε χρό­νο, σε πό­λεις που είναι α­φο­σιω­μέ­νες στην προ­ώ­θη­ση του βι­βλί­ου και του δια­βά­σμα­τος.
Το Ε­ρε­βάν εί­ναι η δω­δέ­κα­τη πό­λη που ε­πι­λέ­χθη­κε ως Πα­γκό­σμια Πρω­τεύ­ου­σα Βι­βλί­ου με­τά τις: Μα­δρί­τη (2001), Α­λε­ξάν­δρεια (2002), Νέ­ο Δελ­χί (2003), Αμ­βέρ­σα (2004), Μό­ντρε­αλ (2005), Τορί­νο (2006), Μπο­γκο­τά (2007), Άμ­στερ­νταμ ( 2008), στη Βη­ρυ­τό (2009), Λιου­μπλιά­να (2010) και Μπουέ­νος Ά­ι­ρες (2011).

Τα πρώτα τυπωμένα αρμενικά βιβλια

Το 16ο αιώ­να υ­πήρ­χε με­γά­λη έλ­λει­ψη βι­βλί­ου στην Αρ­με­νί­α, α­φού τα χει­ρό­γρα­φα δεν ε­παρ­κού­σαν. Μο­να­δι­κή λύ­ση ή­ταν να δη­μιουρ­γη­θεί αρ­με­νι­κή τυ­πο­γρα­φί­α στην Ευ­ρώ­πη. Πρω­το­πό­ρος αυ­τής της κί­νη­σης υ­πήρ­ξε ο Α­γκόπ ο ε­πι­λε­γό­με­νος «Με­γα­μπάρ­τ» (=α­μαρ­τω­λός). Ο Α­γκόπ Με­γα­μπάρ­τ γνω­ρί­ζου­με πως ερ­γά­στη­κε στη Βε­νε­τί­α ό­που υ­πήρ­χε αρ­με­νι­κή κοι­νό­τη­τα, α­πό τα τέ­λη του 15ου ως τις αρ­χές του 16ου αιώ­να. Κατ’ αρ­χήν πα­ράγ­γει­λε στους βε­νε­τούς τε­χνί­τες χυ­τά αρ­με­νι­κά στοι­χεί­α πε­ζά «πο­λορ­κίρ» (με­σαιω­νι­κό εί­δος γρα­φής, που κα­θιε­ρώ­θη­κε έ­κτο­τε σαν τυ­πο­γρα­φι­κό στοι­χεί­ο) και κε­φα­λαί­α, κα­θώς και πλά­κες με δια­κο­σμη­τι­κά, φι­γού­ρες, βι­νιέτ­τες και 24 ε­πι­τί­τλους κύ­κλους. Εί­ναι αρ­κε­τά εν­δια­φέ­ρου­σα η λε­πτο­μέ­ρεια πως ο­ρι­σμέ­να γράμ­μα­τα τα ε­τοί­μα­σε σε πα­ραλ­λα­γές για να δί­νει το βι­βλί­ο την ε­ντύ­πω­ση του χει­ρο­γρά­φου. Ε­πι­πλέ­ον χρη­σι­μο­ποί­η­σε δια­κο­σμη­μέ­να αρ­χι­κά, αν­θό­μορ­φα γράμ­μα­τα και 4 δια­κο­σμη­τι­κά που τα τύ­πω­σε ε­ναλ­λάξ πό­τε σε μαύ­ρο και πό­τε σε κόκ­κι­νο.
Α­πό τα βι­βλί­α του, ό­λα σχή­μα­τος 8ου, (11Χ17 εκ.), εί­ναι γνω­στά τα ε­ξής πέ­ντε τυ­πω­μέ­να με­τα­ξύ 1512-1513: «Ουρ­πα­τα­κίρ­κ» («Βι­βλί­ο της Πα­ρα­σκευ­ής») - ια­τρι­κό, «Μπα­ντα­ρα­κα­ντέ­ντρ» («Λει­τουρ­γι­κό») - θρη­σκευ­τι­κό, «Αγ­τάρ­κ» - α­στρο­λο­γι­κό, «Μπαρ­ζα­ντου­μάρ» («Η­με­ρο­λό­γιον» του 1512) - θρη­σκευ­τι­κό - λα­ϊ­κό, «Ντα­γα­ράν» («Τρα­γου­δι­στά­ρι») - καλ­λι­τε­χνι­κό, συλ­λο­γή κο­σμι­κών και θρη­σκευ­τι­κών α­σμά­των.

Πη­γή: Η Αρ­με­νι­κή τυ­πο­γρα­φιά, η πρώ­ι­μη πε­ρί­ο­δος (1486-1800) του Α­γκόπ Τζε­λα­λιάν.  armenika.gr