Τεχνολογική πρόοδος και ανεργία

Του Kenneth Rogoff *

Από την έναρξη της βιομηχανικής περιόδου, ένας επαναλαμβανόμενος φόβος ήταν ότι η τεχνολογική αλλαγή θα αναπαρήγαγε μαζική ανεργία. Νεοκλασικοί οικονομολόγοι προέβλεπαν ότι αυτό δεν θα συμβεί, επειδή οι άνθρωποι θα βρουν νέα απασχόληση, έστω και πιθανώς ύστερα από μία μακρά περίοδο επώδυνης προσαρμογής. Σε γενικές γραμμές, η πρόβλεψη αυτή αποδείχθηκε σωστή.

Διακόσια χρόνια εκπληκτικών καινοτομιών από την έναρξη της βιομηχανικής εποχής έχουν συμβάλει στη βελτίωση του βιοτικού επιπέδου για τους απλούς ανθρώπους σε πολλά μέρη του κόσμου, χωρίς απότομη εκτίναξη της ανεργίας. Ναι, υπήρξαν πολλά προβλήματα, κυρίως τις περιόδους της κλιμάκωσης της ανισότητας και των φρικτών πολέμων. Σε γενικές γραμμές, πάντως, σε μεγάλο μέρος του κόσμου, οι άνθρωποι ζουν περισσότερο, εργάζονται πολύ λιγότερες ώρες και γενικά έχουν υγιέστερη ζωή.

Αλλά δεν αρνείται κάποιος ότι η τεχνολογική αλλαγή στις ημέρες μας έχει επιταχυνθεί, γεγονός που δυνητικά μπορεί να οδηγήσει σε βαθύτερη και πιο βαθιά κοινωνική αποδιάρθρωση. Σε ένα πολυσυζητημένο άρθρο το 1983, ο μεγάλος οικονομολόγος Βασίλι Λεοντίφε εξέφραζε την ανησυχία ότι ο ρυθμός της σύγχρονης τεχνολογικής αλλαγής είναι τόσο γρήγορος, ώστε πολλοί εργαζόμενοι, αδυνατώντας να προσαρμοστούν, απλά θα καταστούν άνευ αντικειμένου, όπως τα άλογα μετά την καθιέρωση του αυτοκινήτου. Είναι εκατομμύρια οι εργαζόμενοι αυτοί;

Οσο αυξάνονται οι μισθοί στην Ασία, οι μάνατζερ των εργοστασίων αναζητούν ήδη τρόπους να αντικαταστήσουν τους εργαζομένους με ρομπότ, ακόμη και στην Κίνα. Δεδομένου ότι η έλευση των φθηνών smartphones «πυροδοτεί» την πρόσβαση στο Διαδίκτυο, οι online αγορές θα εξαλείψoυν έναν τεράστιο αριθμό θέσεων εργασίας στο λιανικό εμπόριο. Πρόχειροι υπολογισμοί δείχνουν ότι, σε παγκόσμιο επίπεδο, η τεχνολογική αλλαγή θα μπορούσε εύκολα να οδηγήσει στην απώλεια των 5-10 εκατομμυρίων θέσεων εργασίας κάθε χρόνο. Ευτυχώς, έως τώρα, οι οικονομίες της αγοράς έχουν αποδειχθεί εκπληκτικά ευέλικτες στην απορρόφηση των κραδασμών από αυτές τις αλλαγές.

Ενα περίεργο, αλλά ίσως διδακτικό παράδειγμα έρχεται από τον κόσμο του επαγγελματικού σκακιού. Πίσω στη δεκαετία του 1970 και του 1980, πολλοί φοβούνταν ότι οι παίκτες θα «αχρηστεύονταν», αν και όταν οι υπολογιστές θα μπορούσαν να παίξουν σκάκι καλύτερα από τους ανθρώπους. Τέλος, το 1997, ο υπολογιστής Deep Blue της IBM νίκησε τον παγκόσμιο πρωταθλητή σκακιού Γκάρι Κασπάροφ σε σύντομο αγώνα. Σύντομα, οι υποψήφιοι χορηγοί στο σκάκι άρχισαν να εκδηλώνουν απροθυμία να καταβάλουν εκατομμύρια δολάρια για τη φιλοξενία αγώνων πρωταθλήματος μεταξύ ανθρώπων. «Δεν είναι ο υπολογιστής ο παγκόσμιος πρωταθλητής σκακιού;», ρώτησαν.

Σήμερα, οι λιγοστοί κορυφαίοι παίκτες εξακολουθούν να κερδίζουν χρήματα, ώστε να ζουν άνετα, αλλά λιγότερο από ό, τι στο παρελθόν. Εν τω μεταξύ, σε πραγματικούς (προσαρμοσμένους στον πληθωρισμό) όρους, οι δεύτερης κατηγορίας παίκτες κερδίζουν πολύ λιγότερα χρήματα από τα τουρνουά και τις εκθέσεις από ό,τι στη δεκαετία του 1970.

Παρ' όλα αυτά, ένα περίεργο πράγμα συνέβη: Πολύ περισσότεροι άνθρωποι κερδίζουν τα προς το ζην ως επαγγελματίες σκακιστές σήμερα, από ποτέ άλλοτε. Χάρη εν μέρει στη διαθεσιμότητα των προγραμμάτων σκακιού στους υπολογιστές και στους online αγώνες, υπήρξε μία μίνι «έκρηξη» στο ενδιαφέρον των νέων για το σκάκι σε πολλές χώρες.

Πολλοί γονείς βλέπουν το σκάκι ως μία ελκυστική εναλλακτική λύση στα ανόητα βιντεοπαιχνίδια. Μερικές χώρες, όπως η Αρμενία και η Μολδαβία, έχουν καθιερώσει τη διδασκαλία του σκακιού στα σχολεία. Ως αποτέλεσμα, χιλιάδες παίκτες κερδίζουν σήμερα εκπληκτικά καλά εισοδήματα, διδάσκοντας σκάκι στα παιδιά, ενώ στην εποχή πριν από την εμφάνιση του υπολογιστή Deep Blue, μόνο μερικές εκατοντάδες παίκτες μπορούσαν να βγάζουν τα προς το ζην ως επαγγελματίες.

Σε πολλές πόλεις των ΗΠΑ, για παράδειγμα, οι καλοί δάσκαλοι σκακιού κερδίζουν πάνω από 100-150 δολάρια την ώρα. Ενας άνεργος που γνωρίζει σκάκι, μπορεί να εξασφαλίσει ακόμη και εξαψήφιο εισόδημα, αν αυτός ή αυτή είναι διατεθειμένος να δουλέψει σκληρά. Στην πραγματικότητα, αυτό είναι ένα παράδειγμα όπου η τεχνολογία θα μπορούσε πραγματικά να συμβάλει στην εξισορρόπηση των εισοδημάτων. Σκακιστές δεύτερης κατηγορίας που είναι καλοί δάσκαλοι (στο σκάκι) κερδίζουν συχνά όσο και οι κορυφαίοι παίκτες των τουρνουά - ή ακόμη και περισσότερο.

Φυσικά, οι παράγοντες που διέπουν την αγορά σκακιού είναι αρκετά σύνθετοι και υπ' αυτή την έννοια έχω υπεραπλουστεύσει την εικόνα. Αλλά το βασικό σημείο είναι ότι η αγορά έχει έναν δικό της τρόπο μετατροπής των θέσεων εργασίας και των ευκαιριών, με τρόπους που κανείς δεν μπορεί να προβλέψει.

Οι τεχνολογικές αλλαγές δεν είναι πάντα θετικές και οι μεταβατικές φάσεις μπορεί να είναι οδυνηρές. Ενας άνθρωπος που βρέθηκε άνεργος από αυτοκινητοβιομηχανία στο Ντιτρόιτ μπορεί να είναι πλήρως ικανός να επανεκπαιδευθεί για να γίνει τεχνικός σε νοσοκομείο. Ωστόσο, έπειτα από χρόνια υπερήφανης εργασίας στην αυτοκινητοβιομηχανία θα μπορούσε να είναι πολύ απρόθυμος γι' αυτή την αλλαγή.

Γνωρίζω έναν σκακιστή grandmaster, ο οποίος, πριν από 20 χρόνια, υπερηφανευόταν για το ότι κέρδιζε χρήματα σε τουρνουά. Ορκιζόταν ότι ποτέ δεν θα κατέληγε να διδάσκει παιδιά για το «πώς κινείται το άλογο» (η αναφορά είναι για τον ιππότη, που ονομάζεται επίσης άλογο). Τώρα, όμως, κάνει ακριβώς αυτό και κερδίζει περισσότερα από τη διδασκαλία του «πώς κινείται το άλογο», από ό,τι όταν ήταν παίκτης σκακιού.

Φυσικά, αυτήν τη φορά οι τεχνολογικές αλλαγές μπορεί να είναι διαφορετικές και θα πρέπει κάποιος να είναι προσεκτικός όταν προεκτείνει την εμπειρία των δύο τελευταίων αιώνων στους επόμενους δύο.

Γιατί η ανθρωπότητα θα βρεθεί αντιμέτωπη με πιο σύνθετα οικονομικά και ηθικά ζητήματα όσο η τεχνολογία επιταχύνει. Παρ' όλα αυτά, ακόμη και με επιταχυνόμενες τεχνολογικές αλλαγές, τίποτα δεν δείχνει κατακόρυφη αύξηση της ανεργίας στις επόμενες δεκαετίες.

Φυσικά, κάποια αύξηση της ανεργίας ως αποτέλεσμα των ταχύτερων τεχνολογικών αλλαγών είναι σίγουρα πιθανή, ειδικά σε μέρη όπως η Ευρώπη, όπου μία πληθώρα ανελαστικών κανόνων εμποδίζουν την ομαλή προσαρμογή. Προς το παρόν, όμως, η υψηλή ανεργία των τελευταίων αρκετών ετών πρέπει να αποδοθεί κυρίως στη χρηματοπιστωτική κρίση και θα πρέπει εν τέλει να υποχωρήσει προς τα ιστορικά επίπεδα αναφοράς. Οι άνθρωποι δεν είναι «άλογα» (σκακιού).

Πηγή: kerdos.gr