Τo Ορφανοτροφείο του Βαχάν Κιουρκτζιάν

Αν και η ύπαρξή του έσβησε περισσότερο από έναν αιώνα πριν, η ανάμνηση του Εθνικού Εκπαιδευτηρίου-Ορφανοτροφείου και του ιδρυτή του διατηρείται ακόμη και σήμερα στη συλλογική μνήμη των Αρμενίων της Κύπρου.

Όταν μεταξύ 1894-1896 ο Σουλτάνος Αμπντούλ Χαμίτ Β’ διενήργησε μια σειρά σφαγών κατά των Αρμενίων, στην Κύπρο βρήκαν καταφύγιο περίπου 1.000 πρόσφυγες και ορφανά, γεγονός που δεν άφησε ασυγκίνητο τον μεγάλο διδάσκαλο Βαχάν Μ. Κιουρκτζιάν, γνωστό και ως Παγκουράν (1863-1961). Μεταξύ Οκτωβρίου 1896 και Ιανουαρίου 1897 ταξίδεψε στο Μάντσεστερ, το Παρίσι και το Κάιρο, και πέτυχε να πείσει τους εκεί Αρμένιους εμπόρους να στηρίξουν οικονομικά την πραγματοποίηση του σχεδίου του, τη δημιουργία ενός αρμενικού ορφανοτροφείου στην Κύπρο.

Φθάνοντας στο νησί μας, τον Μάρτιο του 1897, ο Παγκουράν ενοικίασε ένα μικρό σπίτι, όπου φιλοξενήθηκαν τα ορφανά και άπορα παιδιά. Ένα μήνα μετά ξεκίνησαν τα μαθήματα και μετά από έξι μήνες το σχολείο μετακόμισε στην οδό Βικτωρίας. Καθώς όλοι οι μαθητές ήσαν αγόρια, τα απογεύματα διδάσκονταν την τέχνη του τσαγκάρη, του ράφτη και του πελεκάνου, ενώ οι μεγαλύτεροι μαθητές παρακολουθούσαν μαθήματα μεταξοκαλλιέργειας. Το καλοκαίρι τα μαθήματα διεξάγονταν σε ένα δωμάτιο στο Αρμενομονάστηρο, κοντά στην τουρκοκρατούμενη σήμερα Χαλεύκα. Μέχρι και το κλείσιμό του, τον Ιανουάριο του 1904, στο Εθνικό Εκπαιδευτήριο-Οικοτροφείο είχαν φοιτήσει περίπου 70 μαθητές, λαμβάνοντας μια πολύ καλή μόρφωση.

Ο στόχος του Παγκουράν ήταν να ανεβάσει το επίπεδο της μάθησης, αφού θεωρούσε εθνικό του χρέος να μεταδώσει την αρμενογνωσία και την αρμενοφωνία στα Αρμενόπαιδα, τα οποία -μετά από αιώνες καταπίεσης- ήταν στην πλειοψηφία τους τουρκόφωνα. Τόση ήταν η αφοσίωσή του στον ιερό αυτό σκοπό, που -παρά το γεγονός ότι έχασε τα δύο από τα τρία του παιδιά από επιδημία κοκκύτη, που είχε ξεσπάσει στο οικοτροφείο στις αρχές του 1898- συνέχισε να προσπαθεί για να ευδοκιμήσει ο στόχος του.

Ο Κιουρκτζιάν φιλοδοξούσε να μετατρέψει το μικρό του Ορφανοτροφείο σε ένα σημαντικό κέντρο σπουδών, ίσως ένα μικρό δείγμα της Σχολής των Μεχιταριστών στη Βενετία. Θεωρούσε πως η ζωή των Αρμενίων στην οθωμανική Τουρκία ήταν υπό σκληρή επιτήρηση και ότι η Κύπρος, ένα ασφαλές νησί υπό βρετανική διοίκηση, είχε λαμπρή προοπτική για να αποτελέσει κέντρο εκπαίδευσης για τους Αρμένιους της Κιλικίας.

Η ιδέα αυτή γεννήθηκε στο μυαλό του από τις αφηγήσεις του Αββά Μεχιτάρ της Σεβαστείας, ο οποίος είχε επισκεφθεί το νησί μας το 1695, ωστόσο απογοητεύτηκε από τη φτωχική κατάσταση του Αρμενομονάστηρου. Ο Κιουρκτζιάν θαύμαζε τον Αββά Μεχιτάρ και το έργο του και, ως ένδειξη της εκτίμησής του εις μνήμην της επίσκεψης του στην Κύπρο και τη 200ή επέτειο της ίδρυσης του Τάγματος των Μεχιταριστών, ονόμασε τον λόφο ανατολικά του Αρμενομονάστηρου «Λόφο του Μεχιτάρ», ενώ οι μαθητές του ανήγειραν ένα μικρό πέτρινο μνημείο πάνω στον λόφο την Κυριακή, 8 Σεπτεμβρίου 1901.

Το 1902 ο Παγκουράν ίδρυσε τυπογραφείο, από τα πρώτα στην Κύπρο, στο οποίο εξέδιδε διάφορα βιβλία. Δυστυχώς, όμως, υποχρεώθηκε να εγκαταλείψει τις ελπίδες του, όταν δεν κατέστη δυνατή η εξεύρεση των απαραίτητων οικονομικών πόρων. Το 1904 έφυγε για το Κάιρο της Αιγύπτου, ενώ το 1907 μετανάστευσε στη Βοστώνη.

Παρά τη σχετικά σύντομη παραμονή του στην Κύπρο, οι Αρμενοκύπριοι κράτησαν για πολλά χρόνια στη μνήμη και τις ψυχές τους το όνομα του μεγάλου αυτού παιδαγωγού, ο οποίος τους είχε κάνει γνώστες της ύπαρξης του ευρύτερου αρμενισμού και επιπλέον είχε αφήσει το στίγμα του στους μαθητές τους. Οι πρώην μαθητές επισκέπτονταν συχνά το μνημείο του Αββά Μεχιτάρ και, τελικά, στη θέση της στοίβας τοποθέτησαν έναν τσιμεντένιο οβελίσκο, τα αποκαλυπτήρια του οποίου τέλεσε στις 8 Σεπτεμβρίου 1931 ο Καθόλικος (Πατριάρχης) της Κιλικίας Σαχάκ Β’.

ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ-ΜΙΧΑΗΛ ΧΑΤΖΗΛΥΡΑΣ
Εκπρόσωπος Τύπου του Εκπροσώπου των Αρμενίων στη Βουλή κ. Βαρτκές Μαχτεσιάν

Πηγή: sigmalive.com