Xαϊγκαζούν Αλβερτσιάν

Θα μπορούσατε να μας δώσετε κάποιες γενικές πληροφορίες για το Κέντρο Μελετών, για την αποστολή του, τον τρόπο λειτουργίας και τους στόχους του;

Το Κέντρο Μελετών δυτικο-αρμενικών ζητημάτων ιδρύθηκε στις αρχές του 2008 και νομικά κατοχυρώθηκε από το κράτος το 2009. Λειτουργεί ως επιστημονικό, ερευνητικό κέντρο και ο βασικός σκοπός του φαίνεται και από την ονομασία του. Ουσιαστικά μελετάμε την αρμενική παρουσία, τον πολιτισμό, καθώς και τα διάφορα ζητήματα που αντιμετωπίζουν οι Αρμένιοι σε όλη την τουρκική επικράτεια. Μετά τη γενοκτονία και τη σοβιετοποίηση της Αρμενίας αποξενωθήκαμε από τα γνώριμα εδάφη της δυτικής Αρμενίας και από τον εναπομείναντα αρμενικό πληθυσμό, αφού τα σύνορα σφραγίστηκαν και δεν είχαμε καμία επαφή με το χώρο που ήταν ο πυρήνας της αρμενικής παρουσίας επί χιλιετίες. Οπότε η πληροφόρηση και γνώση μας ήταν και είναι μέχρι και σήμερα, πολύ περιορισμένες.

Δεδομένου ότι πρόκειται για ένα αρκετά λεπτό θέμα, από πού έχετε αξιόπιστες πηγές πληροφοριών για να διεξάγετε τις έρευνες σας και να έχουμε τελικά σωστά συμπεράσματα;

Είναι πολύ σημαντική η γνώση της ιστορίας μας σε όλη την επικράτεια που ο αρμενικός λαός έζησε για αιώνες - στην Κιλικία, το βασίλειο του Μεγάλου Χάικ, τον Πόντο. Προσπαθούμε, λοιπόν, να έχουμε αξιόπιστες πληροφορίες και βασιζόμενοι σε αυτές να ενημερώνουμε την κοινή γνώμη. Οι πηγές μας είναι πολλές, κατ’ αρχήν από τον τουρκικό και αρμενικό Τύπο της Τουρκίας, από επιστημονικά κέντρα, από έρευνες αρμενίων επιστημόνων της Κωνσταντινούπολης ή άλλες επιστημονικές ομάδες από όλο τον κόσμο. Πολλοί ξένοι επιστήμονες έχουν βαθειά γνώση της ιστορίας και ασχολούνται με θέματα που άπτονται των Αρμενίων της Τουρκίας. Επιπρόσθετα μελετάμε τις πολιτικές εξελίξεις και τις πρακτικές των πολιτικών και κρατικών φορέων της Τουρκίας, από όπου και προκύπτουν σημαντικά συμπεράσματα. Προσπαθούμε δε να διατηρούμε επαφές με ανθρώπους που ασχολούνται με τα θέματά μας, όπως για παράδειγμα στο παρελθόν με τον Χράντ Ντινκ, με τη συντακτική ομάδα της «Αγκός», της εφημερίδας «Μαρμαρά», ακόμη και με άτομα που έχουν σημαντικό ρόλο για την αρμενική πραγματικότητα. Όπως ο πρόεδρος των Αρμενίων του Ντερσίμ, Μιχράν Πιργκίτς Γιουλτέκιν, ο οποίος επίσης προσπαθεί να αναπτύξει σχέσεις με την Αρμενία και τη διασπορά. Επιπλέον, υπάρχει και η περίπτωση των Αρμενίων του Χεμσίν, καθώς πριν από λίγο καιρό φιλοξενήσαμε τον Ισμέτ Σαχίν μια ιδιαίτερα σημαντική προσωπικότητα της ομώνυμης περιοχής.

Πόσες διαφορετικές ομάδες υπάρχουν με αρμενική καταγωγή που έχουν εξισλαμιστεί ή τους θεωρούμε Τούρκους, Κούρδους ή κάτι άλλο και έχουν αρμενική ρίζα;

Κατ’ αρχήν το θέσατε στη σωστή βάση μιλώντας για ομάδες, αλλά θεωρώ ότι είναι λάθος να αναφερόμαστε σε αυτούς τους ανθρώπους ως αλλοεθνείς με αρμενική ρίζα, γιατί είναι ξεκάθαρα Αρμένιοι. Και τούτο διότι αρμενική ρίζα σημαίνει ότι κάποιος από τους προγόνους ήταν Αρμένιος. Εδώ δεν έχουμε να κάνουμε με κάτι τέτοιο, στην πλειοψηφία τους είναι αμιγώς Αρμένιοι.

Κατ’ αρχήν έχουμε μια περίπτωση που τον τελευταίο καιρό έχει αποκτήσει δημοσιότητα χάρη στην έκδοση βιβλίων όπως «Η γιαγιά μου», «Για σένα η καρδιά μου χτυπά» κ.ά. όπου αναφέρονται ιστορίες κοριτσιών και αγοριών που κατά τη διάρκεια της γενοκτονίας δόθηκαν για προστασία σε τουρκικές και κουρδικές οικογένειες. Μάλιστα, μετά από σημαντικές έρευνες ο αριθμός τους υπολογίζεται γύρω στις 100.000.

Τα παιδιά και τα εγγόνια τους ναι, μπορούμε να πούμε ότι έχουν αρμενική ρίζα. Οι απόγονοι των παιδιών αυτών κατά ένα μεγάλο ποσοστό μεγάλωσαν σε ένα τουρκικό και μουσουλμανικό περιβάλλον και τα περισσότερα δεν έχουν προβληματισμούς όσον αφορά στην αρμενική τους ρίζα.

Επίσης, την περίοδο της γενοκτονίας υπήρξαν μεγάλες ομάδες αρμενικού πληθυσμού που αλλαξοπίστησαν για να μην σφαγιασθούν ή εξοριστούν, κάποιοι έγιναν μέλη κουρδικών φυλών ασπαζόμενοι την αντίστοιχη θρησκεία, σουνίτες, μουσουλμάνοι ή αλεβίτες. Αυτή η ομάδα χωρίζεται σε δύο κατηγορίες, η πρώτη που με την πάροδο του χρόνου έχασε βαθμιαία την επαφή της με την αρμενικότητα. Από αυτούς υπάρχουν λίγοι που επιστρέφουν τα τελευταία χρόνια στο χριστιανισμό ιδιαίτερα εκείνοι εγκαθίστανται σητν Κωνσταντινούπολη και βαφτίζονται στην αρμενική εκκλησία.

Η δεύτερη κατηγορία, που μας ενδιαφέρει περισσότερο, είναι οι εξισλαμισμένοι Αρμένιοι που δεν έχουν αφομοιωθεί στην πραγματικότητα και για περίπου 100 χρόνια αντιστέκονται. Αυτούς τους ονομάζουμε κρυπτο-Αρμένιους και ζουν με δύο ταυτότητες. Στην κοινωνία και στην καθημερινότητά τους είναι Τούρκοι ή Κούρδοι ενώ στο σπίτι τους Αρμένιοι που διατηρούν τις παραδόσεις, τις συνήθειες και τη θρησκεία τους. Πολλές φορές έχουν και ένα σταυρό μέσα στο σπίτι ή ένα ευαγγέλιο.

Όταν μιλάμε για εξισλαμισμένους Αρμενίους, πρέπει να διακρίνουμε αυτές τις δύο κατηγορίες, διαφορετικά εξάγουμε λάθος συμπεράσματα.

Σε αυτούς τους πληθυσμούς συμπεριλαμβάνονται και οι Αρμένιοι του Χεμσίν;

Οι Αρμένιοι του Χεμσίν είναι μια ακόμη μεγάλη ομάδα που την εντάσσουμε σε μια άλλη κατηγορία Αρμενίων οι οποίοι εξισλαμίστηκαν πριν από 300 χρόνια. Και σε αυτή την περίπτωση συναντάμε δυο διαφορετικές εκφάνσεις: των Χεμ-σίν της περιοχής του Αρτβίν, που ως επί το πλείστον μιλούν την αρμενική διάλεκτο, έχουν αρμενικά τραγούδια και παραδόσεις και αποδέχονται ότι έχουν αρμενική καταγωγή και των Χεμσίν της περιοχής Ριζά, όπου ο πληθυσμός αυτοπροσδιορίζεται ως Χεμσινλήδες και δεν θεωρούν τους εαυτούς τους ούτε Αρμένιους αλλά ούτε και Τούρκους.

Θα μπορούσατε να μας δώσετε μια αριθμητική περιγραφή αυτών των πληθυσμών.

Η αριθμητική απεικόνιση των πληθυσμών αυτών είναι αρκετά δύσκολη και παρακινδυνευμένη όσο αφορά στην προσέγγιση της πραγματικότητας. Υπάρχουν πολλοί ερευνητές που έχουν αναφερθεί με αριθμούς. Για παράδειγμα έχει επιστημονικά καταγραφεί ότι ο αριθμός των παιδιών, των εγγονιών και των δισέγγονων των 100.000 ορφανών που δόθηκαν σε Τούρκους και Κούρδους πρέπει να είναι πολύ μεγάλος και ίσως προσεγγίζει κάποια εκατομμύρια. Πρόκειται για άτομα που έχουν αρμενική ρίζα. Για τις υπόλοιπες ομάδες θα πρέπει να είμαστε πολύ πιο προσεκτικοί. Στις αναφορές μας μιλάμε για δύο έως τέσσερα εκατομμύρια ανθρώπους, αλλά θα πρέπει να είμαστε συγκεκριμένοι σε ποιο αριθμό ανθρώπων αναφερόμαστε. Εάν συνυπολογίσουμε όλους τους Αρμενίους που έχουν αποσπαστεί από τον εθνικό κορμό και έχουν αλλαξοπιστήσει, τότε ο αριθμός τους είναι πραγματικά τεράστιος. Ωστόσο ο αριθμός των κρυπτο-Αρμενίων είναι πολύ μικρότερος. Σε διαφορετικές έρευνες εκτιμάται ότι είναι από 700.000 έως ενάμισι εκατομμύριο. Κάτι το οποίο είναι πολύ σημαντικό για εμάς διότι είναι άνθρωποι που έχουν συνείδηση της αρμενικότητάς τους. Οι περισσότεροι απ’ αυτούς κατοικούν στη δυτική Αρμενία, το Ντερσίμ και την Κιλικία. Είναι ενδεικτικό ότι ο Χράντ Ντινκ έλεγε πως εάν κάποτε η Τουρκία εκδημοκρατιστεί θα αποκαλυφθούν δύο εκατομμύρια Αρμένιοι.

Σε αυτούς τους Αρμενίους, έχουν διατηρηθεί στοιχεία του λαϊκού πολιτισμού μας που έως σήμερα εμείς τα θεωρούσαμε χαμένα λόγω της ολοκληρωτικής καταστροφής;

Ναι βέβαια. Είναι πολύ σημαντικό που έχουν διατηρήσει τα αρμενικά τραγούδια και τους χορούς, και μάλιστα κάποια από αυτά για εμάς είναι ένας εθνικός θησαυρός που έχει διασωθεί από τους κρυπτο-Αρμένιους. Και όχι μόνο. Για παράδειγμα, οι Χεμσίν έχουν διατηρήσει κάποιους αρμενικούς χορούς που σήμερα μόνο εκεί τους συναντάς, όπως ο πολεμικός χορός με τα σπαθιά, ο χορός «τρ-τρ» και ο χορός της αρκούδας. Συχνά οι συνθήκες διαβίωσης σε απομακρυσμένες περιοχές και η απομόνωση βοήθησαν ώστε να διασωθούν μέχρι τις μέρες μας χοροί που χορεύονταν για χιλιετίες.

Στο Ντερσίμ και σε άλλες περιοχές έχουν διατηρηθεί λαϊκές παραδόσεις και συνήθειες, όπως ο αρμενικός παραδοσιακός γάμος. Ενώ πολλές φορές μετάφρασαν και τραγούδησαν τα αρμενικά τραγούδια στα τουρκικά και κουρδικά κρατώντας αυτούσια την αρμενική μελωδία.

Στο Χεμσίν σήμερα, στην περιοχή Ριζά, όπου δεν ομιλείται πλέον η αρμενική γλώσσα, αν και πολλοί την γνωρίζουν, γιορτάζουν την αρμενική παραδοσιακή γιορτή Βαρταβάρ. Για μια εβδομάδα από τις 15-22 Ιουλίου πραγματοποιείται ένα μεγάλο φεστιβάλ που το ονομάζουν Βαρτιβόρ, όπου τα κορίτσια φορούν παλιές αρμενικές παραδοσιακές στολές.

Η ενασχόληση με αυτούς τους πληθυσμούς και η ανάδειξη των προ-βλημάτων τους μπορεί να αποβεί επικίνδυνη για αυτές τις ομάδες;

Κατηγορηματικά όχι. Εμείς καταπιαστήκαμε και ασχοληθήκαμε με αυτά τα θέματα πολύ αργότερα. Πριν από εμάς, ασχολήθηκαν - και συνεχίζουν να ασχολούνται - τούρκοι ιστορικοί και πολιτικοί. Επίσης, ο τουρκικός Τύπος έχει αναδείξει αυτό το θέμα και χιλιάδες άρθρα και μελέτες έχουν γραφτεί σχετικά με αυτό. Έχουμε καταγράψει τουλάχιστον 350 μελέτες και άρθρα στην τουρκική γλώσσα για τους κρυπτο-Αρμένιους, οι οποίες όμως ως επί το πλείστον προσεγγίζουν το θέμα με αρνητική διάθεση.

Λίγοι είναι οι ακαδημαϊκοί επιστήμονες και δημοσιογράφοι που επικρίνουν την πολιτική της αφομοίωσης και του εξισλαμισμού. Οι περισσότεροι απ’ αυτούς είναι άνθρωποι του προοδευτικού χώρου της Κωνσταντινούπολης. Ακόμα έχουν γίνει μελέτες στην Ευρώπη και την Αμερική και έχουν γυριστεί ντοκιμαντέρ. Επίσης, μεγάλος αριθμός από τους Αρμένιους αυτούς έχει μεταναστεύσει στην Ευρώπη. Έχουν δημιουργήσει πολιτιστικούς συλλόγους και κάποιοι βαφτίζονται.

Στην Κωνσταντινούπολη έχουμε συλλόγους Αρμενίων από το Σασούν, το Ντερσίμ, τη Μαλάτια που έχουν ως στόχο τη διαφύλαξη της αρμενικής πολιτιστικής και ιστορικής παράδοσης.

Δηλαδή, όσοι «ανακαλύπτουν» την αρμενικότητά τους δεν αντιμετωπίζουν κανένα πρόβλημα;

Δυστυχώς, αντιμετωπίζουν. Ο Μιχράν Γκιουλτεκίν εκφράζοντας το παράπονο των Αρμενίων που επιστρέφουν στη χριστιανική πίστη λέει ότι, η επίσημη παροικία και το Πατριαρχείο δεν τους συμπεριφέρεται όπως θα ήταν αναμενόμενο, κρατώντας μια επιφυλακτική στάση απέναντί τους.

Προσωπικά έχω μιλήσει με τον Μιχράν γι’ αυτό το θέμα και το κατανοώ. Οι εξισλαμισμένοι Αρμένιοι μιλούν κουρδικά ή τουρκικά, δεν έχουν καμία επαφή με την αρμενική γλώσσα και η διαδικασία για να αποδείξουν ότι είναι επισήμως Αρμένιοι είναι μια χρονοβόρα και πολύ δύσκολη διαδικασία.

Μετά υποχρεούνται από το Πατριαρχείο να περάσουν από μαθήματα αρμενικής γλώσσας για να βαφτιστούν.

Θα πρέπει να τονίσουμε τη συντηρητική συμπεριφορά της κοινότητας στην Κωνσταντινούπολη, η οποία προβληματίζεται για τη σχέση της με το τουρκικό κράτος, διότι δεν θέλει νέα προβλήματα με την αποδοχή μεγάλου αριθμού αν-θρώπων στους κόλπους της. Μια προσέγγιση με την οποία δεν συμφωνώ. Αναπόφευκτα, η αποκοπή εδώ και τέσσερις γενεές αυτών των ανθρώπων από την αρμενική εκκλησία και την παροικία, δημιουργούν προβλήματα κατανόησης και εξοικείωσης.

Πιστεύετε ότι μελλοντικά θα ξεπεραστούν αυτά τα προβλήματα;

Η στάση που έχουμε ως λαός - και όχι μόνο η αρμενική κοινότητα στην Τουρκία - ότι δηλαδή δεν μπορούμε να δεχτούμε την ύπαρξη Αρμενίων με άλλο θρήσκευμα και να τους θεωρήσουμε ισότιμους είναι λάθος. Το έθνος μας από τα αρχαία χρόνια ήταν πολυθρησκευτικό έθνος. Βέβαια, θα πρέπει να προσεγγίσουμε με προσοχή αυτό το θέμα, χωρίς να παραγνωρίζουμε το σημαντικό ρόλο της Αρμενικής Αποστολικής εκκλησίας στην ιστορία. Άλλωστε, στην Αρμενία έχουμε αρμένιους καθολικούς, ευαγγελικούς, αλλά και πολλές αιρέσεις που έχουν χιλιάδες πιστούς, τους οποίους ορθά τους θεωρούμε ισότιμους Αρμένιους.

Παρ’ όλα αυτά δεν αποδεχόμαστε τους ανθρώπους αυτούς που για να γλυτώσουν τη ζωή τους και των παιδιών τους ασπάστηκαν μια άλλη θρησκεία, οι οποίοι με την πάροδο των χρόνων και λόγω του καταπιεστικού περιβάλλοντος απλά έχασαν την επαφή με την αρμενική γλώσσα.. Κατά τη γνώμη μου αυτή η στάση είναι μεγάλο λάθος. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι και αυτοί οι άνθρωποι υπήρξαν θύματα της γενοκτονίας του 1915 και σήμερα έχουν τις πιο νωπές μνήμες γιατί διαβιούν στον τόπο όπου αυτή συντελέστηκε.

Οι μνήμες και οι ιστορίες έχουν περάσει από γενιά σε γενιά. Με αυτούς τους ανθρώπους δεν πρέπει να μιλάμε γι’ αυτά που μας χωρίζουν αλλά για αυτά που μας ενώνουν, τα οποία είναι σαφώς περισσότερα και σημαντικότερα.

Τα τελευταία χρόνια γίνεται αναστύλωση αρμενικών εκκλησιών που είχαν καταστραφεί, με σημαντικότερη τη συντήρηση και τον εξωραϊσμό της μονής του Σουρπ Χατς στο Βαν. Πώς θα περιγράφατε τη συμπεριφορά του τουρκικού κράτους;

Η πολιτική της Τουρκίας δεν έχει αλλάξει. Αυτές οι αναστυλώσεις γίνονται για να δείξει στην κοινή γνώμη - και πολύ περισσότερο στην Ευρώπη -, ότι σέβεται τον αρμενικό πολιτισμό. Όμως, αναστυλώνοντας δυο τρεις από τις 2.500 μονές και εκκλησίες που υπήρχαν στην Τουρκία και σήμερα είναι κατεστραμμένες, δεν μπορεί να γίνει πιστευτή. Ο Τούρκος πρωθυπουργός καθώς και άλλοι πολιτικοί στις δημόσιες ομιλίες τους χρησιμοποιούν κατά κόρον την αναστύλωση του Σουρπ Χατς θέλοντας να αποδείξουν την αλλαγή της συμπεριφοράς τους προς τους χριστιανικούς λαούς της Τουρκίας. Εμείς δεν πρέπει να πέσουμε σ’ αυτή την παγίδα.

Η αναστύλωση ναών και η αλλαγή της χρήσης σε μουσεία ή πολιτιστικά κέντρα φέρνει για εμάς αντίθετα αποτελέσματα. Ο πιστός που προσευχόταν και άναβε το κερί του και θεωρούσε ιερό μέρος τη μισογκρεμισμένη εκκλησία, τώρα ο φυλασσόμενος χώρος του το απαγορεύει. Αυτό ισχύει πολύ περισσότερο για τους κρυπτο-Αρμένιους.

Στην ενδιαφέρουσα κουβέντα μας, παρότι είπαμε πολλά υπήρξαν θέματα που δεν προλάβαμε να αγγίξουμε στη συζήτησή μας. Υπάρχει κάτι που θα θέλατε να συμπληρώσετε;

Για εμάς είναι σημαντικό η δουλειά που κάνουμε, οι έρευνες για την ιστορία, τους ανθρώπους, τον πολιτισμό της δυτικής Αρμενίας να είναι εύκολα προσβάσιμες για όλους όσους θέλουν να ενημερώνονται γι’ αυτά τα θέματα.

Άλλωστε αυτή είναι και η αποστολή μας.

Έχουμε δημιουργήσει ένα πολύ πλούσιο site στην αρμενική και τουρκική γλώσσα - www.akunq.net/am/ και www.akunq.net/tr/ αντίστοιχα - με θέματα που περιλαμβάνουν από την τοπική κουζίνα έως την ιστορία, την πολιτική, τη θρησκεία, καθώς και συνεντεύξεις. Αλλά το σημαντικότερο, έχουμε πολλά θέματα για την καθημερινότητα των Αρμενίων στην περιοχή.

Ελπίζουμε για πολλούς το site αυτό να είναι η αφετηρία για την επαφή και τη μελέτη ενός μεγάλου μέρους της ιστορικής μας πατρίδας.

Πηγή: armenika.gr