Οι απειλές μαίνονται αλλά δεν συγκινούν κανένα στη γη των ελεύθερων Αρμένιων αγωνιστών, στο Αρτσάχ. Σε τούτη τη γη, οι άνθρωποι είναι πιο κοντά στον ουρανό γιατί τα βουνά τούς ανήκουν όπως κι οι ίδιοι ανήκουν σ’ αυτά τα βουνά. Δεν αρκεί να απειλείς για να προκαλείς φόβο, πρέπει να είσαι σε θέση να κάνεις πράξη τις απειλές σου. Οι Αζέροι χρησιμοποιούν τις μεθόδους των Τούρκων, αλλά η αποτελεσματικότητά τους σπάει πάνω στο σκόπελο της γης του Αρτσάχ. Στην ουσία, αυτή η επίσημη απειλή αποτελεί απάντηση και όχι πρωτοβουλία. Οι συνέπειες των εξελίξεων στο Κόσοβο γίνονται αισθητές και οι Αζέροι ήταν αναγκασμένοι να εκτοξεύσουν τις απειλές τους, έστω και αν δεν είναι αξιόπιστοι. Αντιθέτως, εάν τίθεται θέμα αξιοπιστίας στην περιοχή, αυτή θα τη βρούμε στο Αρτσάχ. Διότι οι άνθρωποι αντιστάθηκαν στον εισβολέα, απελευθερώθηκαν από το ζυγό του και τον απομάκρυναν πέρα από τα σύνορα του ιστορικού Αρτσάχ. Οι Αζέροι φοβούνται ότι το Κόσοβο αποτελεί παράδειγμα για το αρμενικό ζήτημα. Δεν υπολογίζουν ότι οι Αρμένιοι του Αρτσάχ δεν περίμεναν τις εξελίξεις στο Κόσοβο για να πάρουν τα πράγματα στα χέρια τους. Το Αρτσάχ έχει Σύνταγμα από το Δεκέμβριο του 2006 και Πρόεδρο εκλεγμένο με καθολική ψηφοφορία από τον Ιούλιο του 2007. Αυτά τα βήματα δεν είναι μόνο συμβολικά, αποτελούν το προαπαιτούμενο για τη διεκδίκηση της ύπαρξής του ως ανεξάρτητο πλήρες κράτος. Δεν πρόκειται, λοιπόν, μόνο για μια πατριωτική ή ακόμα ουτοπική επιθυμία. Υπάρχουν άντρες και γυναίκες που εργάζονται με ζήλο και επαγγελματισμό για την καθιέρωση θεσμών και νόμων, κι αυτό γίνεται σε διεθνές επίπεδο. Αυτοί οι άντρες και αυτές οι γυναίκες δεν φοβούνται τις απειλές των Αζέρων, διότι ξέρουν ότι η ιστορία είναι με το μέρος τους. Διότι η γεωπολιτική δεν μπορεί να προσφέρει τίποτα χωρίς το πολιτιστικό υπόβαθρο. Και οι Αζέροι δεν μπορούν να αναιρέσουν την ύπαρξη της αρμενικότητας στη γη του Αρτσάχ. Τίποτα δεν χαρίστηκε στους πολεμιστές του Αρτσάχ. Απελευθέρωσαν αυτή την αρμενική γη, παρόλο που ο αγώνας ήταν άνισος. Θυσιάστηκαν χωρίς να ζητούν ανταλλάγματα. Είναι ακριβώς γι’ αυτόν το λόγο που και πάλι δεν έχουν τίποτα να χάσουν σε περίπτωση σύγκρουσης. Αυτοί οι άνθρωποι τα έχουν δώσει όλα για το αρμενικό ζήτημα και το Αρτσάχ τούς οφείλει την ύπαρξή του. Και οι άθλιες απειλές των Αζέρων δεν πρόκειται να τους εκφοβίσουν ή να τους αλλάξουν νοοτροπία. Μερικοί έχουν πεθάνει, άλλοι έχουν γεράσει κι άλλοι ακόμα δεν πρόλαβαν να γεννηθούν. Όμως, σε περίπτωση μιας νέας σύγκρουσης, θα είναι όλοι παρόντες για να δείξουν στους Αζέρους και στη διεθνή κοινότητα ότι δεν είναι διατεθειμένοι να εγκαταλείψουν το λαό τους και τα βουνά τους. Επιπλέον, από την τελευταία σύρραξη, γεννήθηκαν ελεύθεροι οι μικροί Αρμένιοι αγωνιστές και θα είναι στο πλάι τους, εναντίον της βαρβαρότητας της λήθης. Το μοναστήρι Γκαντζασσάρ είναι ακόμα όρθιο σε πείσμα όλων των επιθέσεων των Αζέρων και της επιδίωξής τους να εξαλείψουν κάθε ίχνος αρμενικότητας στα εδάφη του Αρτσάχ. Οι αγωνιστές του Αρτσάχ είναι σαν τα μοναστήρια. Δεν φοβούνται τη μοναξιά. Ο ένας και μοναδικός τους στόχος είναι να λάμψει το στίγμα της αρμενικότητας όπως οι φάροι της μνήμης μέσα στον ωκεανό της λήθης και της αδιαφορίας. Μόνο τότε, θα πάψουν να είναι μόνοι σ’ αυτόν τον αγώνα της μνήμης εναντίον της λήθης. Διότι αυτά τα βουνά και αυτός ο λαός είναι και δικά μας. Γι’ αυτό, δεν θα περάσει η βαρβαρότητα.

Ορισμένες ιδέες φαίνονται αφηρημένες εκ πρώτης όψεως και ορισμένα νοητικά σχήματα πολύπλοκα. Όμως υπάρχουν οντότητες που υλοποιούν αυτές τις έννοιες. Σε μας εναπόκειται να τις επανεξετάσουμε και να τις κατανοήσουμε χωρίς να αναμένουμε συμπληρωματικές επεξηγήσεις. Αν κάποιος θέλει να ζει, πρέπει πρώτα να επιβιώσει, όμως αυτό δεν επαρκεί, κυρίως στο γεωστρατηγικό πλαίσιο. Γι’ αυτόν το λόγο, η πραγματικότητα φαίνεται αρκετά συχνά ως ουτοπία κι έτσι δεν μας εκπλήττει το γεγονός ότι η αναγνώριση έρχεται πάντα μετά την πραγματικότητα. Όταν μελετούμε τις επίσημες αντιθέσεις όσον αφορά στην αυτοδιάθεση των λαών και την εδαφική ακεραιότητα, δεν λαμβάνουμε υπόψη ότι ένας λαός, όπως ο λαός του Αρτσάχ έχει ήδη επιλύσει αυτό το πρόβλημα και ότι το πραγματικό του πρόβλημα δεν είναι πλέον να επιβιώσει, όπως πιστεύουν μερικοί ειδικοί, αλλά να ζήσει και να δημιουργήσει μέσα στο γεωπολιτικό πλαίσιο. Μερικοί διπλωμάτες αρκούνται στο να διαβεβαιώνουν ότι η ιδέα του ατερμάτιστου πολέμου είναι μία λανθασμένη άποψη, επιδιώκοντας να μας πείσουν, αλλά δεν πείθουν παρά μόνο τους εαυτούς τους. Άλλοι διαπιστώνουν με τη σειρά τους ότι ένας πόλεμος τύπου Blitzkrieg είναι στην πραγματικότητα αδύνατος. Όμως δεν υπολογίζουν ότι ο αδύνατος κρίκος αυτής της διαπίστωσης δεν είναι η λέξη αδύνατος αλλά η λέξη πραγματικότητα . Σ’ αυτούς τους γεωπολιτικούς αναλυτές, οι οποίοι δεν κατανοούν καθόλου τα νοητικά σχήματα της γεωστρατηγικής, αρκεί να θέσουμε την εξής ερώτηση για να πάρουμε ως απάντηση απόλυτη σιγή. Η κατάληψη του Στεπανακέρτ, και μόνο του Στεπανακέρτ μπορεί να οδηγήσει στην παράλυση ολόκληρου του Αρτσάχ; Αν δεν αντιληφθούμε ότι το Στεπανακέρτ αποτελεί ένα σημείο όχι μόνο βασικό, μα πάνω απ’ όλα κρίσιμο για τη δομή του Αρτσάχ, όλες αυτές οι γεωπολιτικές θεωρήσεις δεν είναι παρά μόνο ανοησίες των διπλωματών. Άρα, η άμυνα του Στεπανακέρτ βασίζεται ουσιαστικά στον αποτελεσματικό και κυρίως ανθεκτικό έλεγχο της περιοχής Αγντάμ. Επιπλέον, πρέπει να είμαστε πολύ προσεχτικοί όσον αφορά στις προτάσεις της ομάδας Minsk επί του θέματος. Στο πλαίσιο του Διεθνούς Συνεδρίου περί των προοπτικών του Αρτσάχ, ο πρώην Υπουργός Εξωτερικών της Αρμενίας παρουσίασε τέσσερις παράγοντες: τη διεθνή στάση, το ενδιαφέρον των χωρών, την εσωτερική πολιτική κατάσταση και τη διορατικότητα των διπλωματών. Αυτή η αντίληψη των πραγμάτων έχει την τάση να προωθεί τους εξωγενείς παράγοντες σε σχέση με τους ενδογενείς λόγους της ύπαρξης του Αρτσάχ. Επιπλέον, υπονοεί ότι το Αρτσάχ δεν είναι παρά ένα υπο-προϊόν της ποικιλομορφίας του αρμενισμού χωρίς να λαμβάνεται υπόψη ο ιδιόμορφος του χαρακτήρας. Όμως η ιστορία του Αρτσάχ αποδεικνύει το αντίθετο. Η αντίσταση του Αρτσάχ προέρχεται κυρίως από το εσωτερικό. Βέβαια, σ’ ένα δυναμικό σύστημα και σε γεωγραφικό επίπεδο, έχουμε τρεις ελκυστές, δηλαδή τη Ρωσία, την Τουρκία και το Ιράν και αυτό προκαλεί μία τοπική αστάθεια. Όμως αυτή η αστάθεια δεν είναι γενική. Στην ουσία, μπορούμε να εφαρμόσουμε το θεώρημα του Ramsey για να δείξουμε την ύπαρξη μίας σταθερής υποδομής, αλλά σε αυτό το νέο πλαίσιο, η ιδιομορφία ελέγχει τους γείτονες της και μετατρέπεται σε χαρακτηριστικό στοιχείο στο σύνολο της ποικιλομορφίας. Οφείλουμε, λοιπόν, να εμβαθύνουμε περισσότερο στα εσωτερικά χαρακτηριστικά του Αρτσάχ σε γεωστρατηγικό πλαίσιο, αν θέλουμε πραγματικά να βοηθήσουμε το λαό του, και να μην περιοριζόμαστε σε θεωρήσεις τόσο γενικές οι οποίες δεν έχουν κανένα νόημα σ’ έναν τέτοιο ειδικό σχηματισμό. Το Αρτσάχ αποτελεί ένα παράδειγμα και όχι ένα υπόδειγμα.

1) Νίκο, έκανες ένα ταξίδι για τα 20α γενέθλια του Ναγκόρνο Καραμπάχ (Αρτσάχ). Το συνέδριο στο οποίο παρέστης ήταν απλώς επετειακό ή είχε και κάποιαν επιπλέον σημασία;

Δεν ήταν ταξίδι αλλά αναγκαία πρόσκληση της αντιπροσωπίας του Αρτσάχ, όχι για την επέτειο αλλά για το έργο που πρέπει να παράγουμε για την εξέλιξη αυτής της χώρας. Στο Αρτσάχ δεν έχουμε την πολυτέλεια να κάνουμε επετειακές εκδηλώσεις για την ανάδειξη κάποιας οργάνωσης. Οι Αζέροι και οι Τούρκοι δεν είναι απλοί γείτονες όπως νομίζουν οι άλλες χώρες. Στο Αρτσάχ, οι Αρμένιοι ξέρουν ότι πρόκειται για εχθρούς. Αυτό βέβαια δεν σημαίνει ότι τους φοβούνται. Απλώς ξέρουν την πραγματικότητα και βρίσκονται πάντα σε ετοιμότητα. Το Πρώτο Διεθνές Επιστημονικό Συνέδριο στο Αρτσάχ ανήκει στο πλαίσιο αυτής της ετοιμότητας.

2) Είδαμε συνέδρους από τις γνώριμες, φιλικές προς την Αρμενία χώρες. Αν δεν απατώμαι από την Ελλάδα ήσουν μόνον εσύ. Θα περιμέναμε κάτι παραπάνω από τη χώρα μας...

Οι ευρωπαϊκές χώρες που δεν είχαν άμεση σχέση στο παρελθόν με το Αρτσάχ ήταν το Βέλγιο, Ρουμανία και η Ελλάδα. Έτυχε να είμαι ο μοναδικός εκπρόσωπος της τελευταίας. Δεν πρέπει όμως να παρερμηνεύουμε αυτό το γεγονός. Οι Αρμένιοι του Αρτσάχ δεν βασίζονται σε κράτη διότι πολλά τους θεωρούν απλώς ως ένας θύλακας. Κατά συνέπεια το Αρτσάχ συνεργάζεται με ανθρώπους που ξέρουν για τα προβλήματά τους και που μπορούν να βοηθήσουν για την ανάπτυξή του. Δεν περιμένουν λοιπόν αυτά που θα περιμέναμε εμείς. Το κράτος μας έχει ν’ ασχοληθεί με σοβαρά προβλήματα που αφορούν την κοινωνία της καθημερινότητας. Δεν μπορεί να χάσει πολύτιμο χρόνο για τους ανθρώπους και την ανθρωπότητα. Γι’ αυτό το λόγο δεν πιστεύω στους θεσμούς αλλά μόνο στους ανθρώπους. Οι άνθρωποι δεν ελπίζουν τίποτα και γι’ αυτό είναι ελεύθεροι ακόμα και αν είναι πολιορκημένοι.

3) Ποια είναι σήμερα η κατάσταση στην περιοχή, μετά τα μεθοριακά γεγονότα του Μαρτίου; Και τι ακριβώς συνέβη τότε, γιατί οι ανταποκρίσεις αλληλοσυγκρούονταν...

Η σημερινή κατάσταση στο Αρτσάχ χαρακτηρίζεται από την ετοιμότητα. Βέβαια στο Στεπανακέρτ κυριαρχεί ο ενθουσιασμός της σταθερότητας όπως βλέπουμε και από τα ύψη των τίμων των σπιτιών. Οι Αρμένιοι του Αρτσάχ έλκουν πλέον και άλλους Αρμένιους του κόσμου που έρχονται για να εγκατασταθούν με τις οικογένειές τους. Γνωρίζουν τη σπουδαιότητα της παρουσίας τους σε αυτόν τον τόπο. Δεν έχουν ανάγκη από τις εκκλησίες και τα βουνά για να μην εγκαταλείψουν τη χώρα τους. Και αυτό προβληματίζει τους Αζέρους και τους Τούρκους. Οι Αρμένιοι του Αρτσάχ ακολουθούν το παράδειγμα των Παπίκ και Τατίκ, το σύμβολό τους δηλαδή. Μόνο το κεφάλι τους εξέχει από τη γη. Όλο τους το σώμα είναι μέσα σ’ αυτή τη γη που δεν εγκατέλειψαν ποτέ. Όσο για τις ανταποκρίσεις σχετικά με τα μεθοριακά γεγονότα του Μαρτίου δεν αλληλοσυγκρούονται μεταξύ τους αλλά με την πραγματικότητα. Οι Αζέροι και οι Τούρκοι καταβάλουν μεγάλη προσπάθεια για να προωθήσουν την προπαγάνδα τους όμως η αρμενική πραγματικότητα της περιοχής είναι ανθεκτική. Τα προβλήματα είναι πραγματικά αλλά οι λύσεις είναι πάντα αρμενικές. Έχουν την πρωτοβουλία της δράσης και την αποτελεσματικότητα της σκέψης δίχως να τους εμποδίζει ένας κρατικός φορέας.

4) Πώς είδαν οι Αρμένιοι την υπόθεση του Κοσόβου και τι σκέψεις γνωρίζεις να υπάρχουν στους συμμάχους τους;

Οι Αρμένιοι δεν είδαν μόνο την υπόθεση του Κοσσόβου, την είχαν προβλέψει. Είναι κατ’ ανάγκη ρεαλιστές διότι ξέρουν τι σημαίνει να σε αφανίζουν. Και δεν είναι μια θεωρητική γνώση. Έτσι η υπόθεση του Κοσσόβου ήρθε να αναθεωρήσει μερικά δεδομένα που οι μεγάλες δυνάμεις για ευνόητους λόγους αδιάλλακτα. Οι εκπρόσωποι της Αμπχαζίας και της Υπερδνειστερίας όπως και του Αρτσάχ βλέπουν ένα άνοιγμα για τις διπλωματικές σχέσεις και για τον μετασχηματισμό του de facto σε de jure. Η θέση της Ρωσίας είναι ριζικά διαφορετική όσον αφορά στην εφαρμογή του ίδιου νοητικού σχήματος στο Αρτσάχ διότι δεν θέλει να χαλάσει τις οικονομικές της σχέσεις με τους Αζέρους.

5) Στην Κομοτηνή έγινε η ημερίδα «Τρείς γενοκτονίες, μια στρατηγική», για την προσέγγιση των ποντιοασυρριακών σχεδίων με την αρμενική εμπειρία στις αναγνωρίσεις της Γενοκτονίας τους. Ξέρουμε ότι η ελληνική Πρεσβεία στο Ερεβάν 2 φορές (1998, 2003) απέτρεψε την αρμενική κυβέρνηση από την αναγνώριση της γενοκτονίας των Ποντίων. Πώς βλέπεις σήμερα τον ορίζοντα στο θέμα αυτό;

Οι αναγνωρίσεις της γενοκτονίας των Αρμενίων που επιτεύχθηκαν δεν προέρχονται από θεσμικές προσπάθειες. Αυτές είναι καταδικασμένες από χέρι διότι τα κράτη έχουν διπλωματικές σχέσεις ακόμα και με τους δήμιους. Ο πιο αποτελεσματικός τρόπος που υπάρχει στα θέματα αναγνώρισης γενοκτονίας δεν αγγίζει κανένα κρατικό φορέα. Οι επιτυχίες των Αρμενίων προέρχονται από τη μη ύπαρξη ενός αρμενικού κράτους κατά τη σοβιετική περίοδο. Ενώ η έλλειψη αποτελεσμάτων για τη γενοκτονία των Ποντίων οφείλεται στην αναμονή μας. Οι Πόντιοι περιμένουν το κράτος για να δράσουν. Ενώ πρέπει να δράσουν για να τους ακολουθήσει το κράτος. Έτσι και τώρα η Αρμενία αποτελεί σχεδόν ένα εμπόδιο για τη διασπορά. Μόνο που η διασπορά ξέρει να την βάλει στη θέση της για τέτοιου είδους θέματα. Η αναγνώριση των γενοκτονιών χρειάζεται ανθρώπους και απαιτεί αγωνιστές, όχι τεχνοκράτες και διπλωμάτες.

Εξετάζοντας το χάρτη του Καυκάσου, είναι δύσκολο να μη σκεφτούμε το πλαίσιο των Βαλκανίων. Στην ουσία, καταπονημένες από την πίεση τριών μεγάλων χωρών, δηλαδή της Ρωσίας, του Ιράν και της Τουρκίας, τρεις μικρές χώρες, η Αρμενία, το Αζερμπαϊτζάν και η Γεωργία, αποτελούν μία περιοχή εξαιρετικά ασταθή. Αυτή η αστάθεια είναι από τη μια πλευρά εξωγενής -πρόκειται για τις πραγματικές εδαφικές διεκδικήσεις- και από την άλλη πλευρά ενδογενής -πρόκειται για τις διεκδικήσεις και τον πόλεμο του Αρτσάχ. Έχουμε, λοιπόν, μία διπλή αστάθεια που προέρχεται απευθείας από τη σύγκρουση μεταξύ της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και της Ρωσίας κι ύστερα της Σοβιετικής Ένωσης. Πρέπει, επίσης,  να προσθέσουμε σ’ αυτό το εκρηκτικό πλαίσιο το κουρδικό πρόβλημα το οποίο δημιουργεί μία άλλη παρέμβαση στην ενδιάμεση ζώνη Τουρκίας–Ιράν. Τέλος, είναι απαραίτητο να λάβουμε υπόψη τις επαφές με την Ευρωπαϊκή Ένωση, εφόσον η Τουρκία είναι μία υποψήφια χώρα και οι τρεις μικρές χώρες Αρμενία, Αζερμπαϊτζάν και Γεωργία βρίσκονται στην πρώτη φάση της σύνδεσης. Έχοντας υπόψη το σύνολο αυτών των γεωστρατηγικών συνθηκών και γεωπολιτικών διατάξεων, το να θεωρήσουμε την Αρμενία ως ένα κράτος σταθερό καταδεικνύει είτε άγνοια είτε έλλειψη συνείδησης. Αυτή η εικόνα είναι το αποτέλεσμα της μη εφαρμογής της Συνθήκης των Σεβρών και της πολλαπλής και επιλεκτικής εφαρμογής των Συνθηκών της Μόσχας, του Καρς, της Λωζάννης και της Άγκυρας. Χωρίς να θέλουμε να αναβιώσουμε την περίφημη φράση του Κλεμανσώ για τις Συνθήκες και τις Συμφωνίες, εν τούτοις δεν μπορούμε να μην αναφερθούμε στην ύπαρξη εντάσεων που δεν είναι μόνο επιφανειακές. Στην πραγματικότητα, έχουμε τοπικά τις συνέπειες πραγματικών τεκτονικών κινήσεων στον τομέα της γεωστρατηγικής. Συνεπώς, δεν είναι συνετή ούτε ευφυής κίνηση να αναμένουμε από την Αρμενία με τα πραγματικά της σύνορα και την έκτασή της να πάρει πρωτοβουλίες έναντι της ανατολικής υποψηφιότητας, αλλά ν’ ασχοληθεί με το πρόβλημα της αναγνώρισης της γενοκτονίας των Αρμενίων. Η κατάσταση δεν επιτρέπει να δικαιολογήσουμε πολιτικές επιλογές, αλλά σίγουρα επιτρέπει να τις κατανοήσουμε. Απεναντίας, αποδεικνύει το ενδιαφέρον να επανακτηθούν τα πολιτικά κόμματα της διασποράς στο κέντρο της Αρμενίας. Διότι με τη συνοριακή αστάθεια, η διαχείριση και η τακτική των μεταρρυθμίσεων αυτών των τελευταίων δεν είναι πολιτική ουτοπία. Το σημείο είναι απλό: δεν αρκεί να διαμαρτυρόμαστε, πρέπει να διεκδικούμε. Και δεν αρκεί να αρχίζουμε μία δίκη, πρέπει να την κερδίζουμε. Μόνο που είναι αναγκαίο να συνειδητοποιήσουμε και να αντιληφθούμε ότι αυτό είναι δυνατόν. Το πρόβλημα της Δυτικής Αρμενίας δεν είναι ουτοπία για την Ανατολική Αρμενία. Αντιθέτως, αντιπροσωπεύει ένα στρατηγικό μέσο για σκοπούς εδαφικής σταθερότητας,  διότι είναι απαραίτητο να έχει φυσικά σύνορα με τη γεωγραφική έννοια του όρου, έτσι ώστε να ανασυγκροτήσει τα ποσοστά του πληθυσμού με τρόπο που να είναι συμβατά. Στην ουσία, το πραγματικό πρόβλημα είναι ότι τα σύνορα της Τουρκίας είναι εξ ολοκλήρου τεχνητά στην περιοχή του Καυκάσου και όχι μόνο. Διότι στην Κιλικία, πολλά χωριά που ήταν αρμενικά το 1915, τώρα είναι εγκαταλελειμμένα ή αραιοκατοικημένα και από Τούρκους. Έτσι πρέπει να το βάλουμε καλά στο νου μας ότι η αναγνώριση της γενοκτονίας των Αρμενίων δεν είναι παρά μόνο ένα βήμα στα Βαλκάνια του Καυκάσου.

Στις δημοκρατίες, κυρίως όταν είναι ασταθείς, έχουμε την τάση να θεωρούμε πως οι εκλογές είναι απολύτως τυπικές και κυρίως ανώφελες. Λησμονούμε πως αυτό το κεκτημένο είναι σπάνιο και πως πρέπει επιπλέον να το διεκδικήσουν πολλές περιοχές του κόσμου. Μόνο αν λάβουμε αυτό ως δεδομένο, μπορούμε να αντιληφθούμε τη σημασία των προεδρικών εκλογών στο Αρτσάχ. Η περιοχή αυτή δεν είναι απλώς συμβολική. Αποτελεί ένα πλήρες σύμβολο. Πέρα από την ικανότητα του αρμενικού λαού να απελευθερώσει κατεχόμενα και θεωρούμενα ως απόρθητα από την προπαγάνδα εδάφη, το Αρτσάχ αντιπροσωπεύει μια πραγματική γεωπολιτική συμβολή για την Αρμενία που δεν μπορεί να αποκλειστεί από το γεωστρατηγικό πλαίσιο. Τη στιγμή που ορισμένοι θα ήθελαν να εγκαταλείψουμε αυτό που οι δικοί μας πλήρωσαν τόσο ακριβά με τη θυσία τους, βλέπουμε πως η αντίσταση οργανώνεται και πως οι προεδρικές εκλογές θα διεξαχθούν με επιτυχία.   Θα διασφαλιστούν εξάλλου από την παρουσία 275 διεθνών παρατηρητών, προκειμένου οι Αζέροι να μην μπορέσουν να μας κατηγορήσουν για εκλογική νοθεία.  Το διακύβευμα αυτών των προεδρικών εκλογών υπερβαίνει κατά πολύ τις ανησυχίες εθνικής φύσεως. Το Αρτσάχ δείχνει το δρόμο της αντίστασης αλλά και της αποτελεσματικότητας, παρά την έλλειψη στρατιωτικών μέσων και τη σχεδόν πλήρη απουσία εξωτερικής εφοδιαστικής βοήθειας. Γιατί δεν πρέπει να λησμονούμε τις συνθήκες που έπρεπε να αντιμετωπίσουν οι αγωνιστές μας. Τίποτα εν μέσω του πουθενά, στη χώρα της πέτρας, αυτό ήταν το σκηνικό τους. Μέσα στην ουτοπία και την πιο ακραία δυσπιστία, αυτός ήταν ο τόπος διεξαγωγής των επιχειρήσεων. Επίσης, οι προεδρικές εκλογές είναι μία νέα μορφή νομοθετικής τιμής που τους αποδίδουμε.  Κάθε ψηφοδέλτιο αποτελεί μία υπογραφή στη διαμαρτυρία της μνήμης. Ακόμη και αν κάποιοι επιθυμούν να ξεκινήσουν τις διαπραγματεύσεις της λήθης, η παρουσία μας, έστω και παθητική, τους ενοχλεί. Η ίδια μας η ύπαρξη αποτελεί μία μορφή αντίστασης έναντι της καταπίεσης της εξίσωσης των πολιτισμών. Ο λαός της Αρμενίας δεν είπε την τελευταία του λέξη. Παρά τη γενοκτονία που διήρκεσε από το 1896 έως το 1923 με τις διάφορες μορφές της, ο λαός της Αρμενίας εξακολουθεί να αντιστέκεται. Με τις προεδρικές εκλογές, αποδεικνύουμε στην ομάδα του Minsk ότι όλα είναι δυνατά, ακόμη και το αδιανόητο. Επιπλέον, τους δείχνουμε πως πρέπει να στηριχτούν σε μας είτε το θέλουν είτε όχι. Δεν είμαστε ένα φθαρτό προϊόν. Δεν έχουμε ημερομηνία λήξης. Κατά το πρότυπο πολιτισμών που διέσχισαν το χρόνο για να προσφέρουν ό,τι μπορούσαν στην κληρονομιά της ανθρωπότητας, δεν φοβόμαστε τη σημερινή υπεροχή των κοινωνιών της λήθης. Δουλεύουμε το παρελθόν για να δημιουργήσουμε το μέλλον? αυτό είναι το παρόν μας. Δείχνοντας πως μπορούμε να οργανώσουμε προεδρικές εκλογές σύμφωνα με όλα τα κριτήρια του διεθνούς δικαίου, αποδεικνύουμε ότι το αδύνατο για ορισμένους, αποτελεί την πραγματικότητα κάποιων άλλων. Οι προεδρικές εκλογές είναι επίσης κρίσιμες για μία επίδειξη δύναμης αυτών που άλλοι ονομάζουν αδύναμους. Σημαίνει πως ξεχνούν ότι ακόμη και τα θύματα μπορούν να αποκτήσουν δύναμη όταν τους προστατεύει το δίκαιο.