Ο Μεχιτάρ της Σεβάστειας γεννήθηκε το 1676 και έμελλε να γίνει ο πρωτουργός της αναγέννησης και του πολιτισμού της πατρίδας του.
Σήμερα, μένουμε έκπληκτοι με τα κατορθώματα του ανθρώπου που διένυσε 650 χιλιόμετρα με τα πόδια, μέσα από τα βουνά της Σεβάστειας, έως την Αγία Έδρα του Ετσμιατζίν.
Η φλόγα που άναψε και φώτισε τη μετέπειτα πορεία του ήταν η επαφή του με τα χειρόγραφα του Ετσμιατζίν.

Πριν κλείσει τα 20 του χρόνια, ο Μεχιτάρ περνάει τον περισσότερο χρόνο του στη μονή του Σουρπ Νισάν της Σεβάστειας διαβάζοντας ακατάπαυστα βιβλία. Κάνει ταξίδια στην Κύπρο, στο Χαλέπι, στα λιμάνια της Μαύρης Θάλασσας, στην Τραπεζούντα, στη Σινώπη. Αναζητάει και βρίσκει μορφωμένους ανθρώπους με ζήλο και πνευματικότητα, με τους οποίους, τον Σεπτέμβριο του 1701, ιδρύει τον «Σύνδεσμο των Μεχιταριστών», σε ένα σπίτι στον Γαλατά της Κωνσταντινούπολης.
Το πρώτο βιβλίο που τυπώθηκε στην Κωνσταντινούπολη στην αρμενική γλώσσα ήταν το «L΄ Imitation de Jésus-Christ» του Corneille, σε μετάφραση του Μεχιτάρ. To ειδικό κεφάλαιο στην αρμενική γραμματολογία των Μεχιταριστών θεωρούμε ότι άρχισε με την τυπογραφική αυτή δραστηριότητα στην Κωνσταντινούπολη.
Οι μελέτες και η περισυλλογή των Μεχιταριστών στην Κωνσταντινούπολη κρατάνε μόλις ένα έτος. Το 1702, οι επιδρομές των Οθωμανών υποχρεώνουν τον Μεχιτάρ να πάρει την απόφαση της μεταφοράς τους στη Μεθώνη του Μοριά.
Τον 18ο αι., ως καθολικός μοναχός Μεχιτάρ εκ Σεβαστουπόλεως (Μεχιτάρ Σεπασντατσί - Մխիթար Սեբաստացի), ιδρύει το τάγμα και τη μονή των Μεχιταριστών. Σε ένα παράρτημα της σχολής, το οποίο βρίσκεται στο νησί Άγιος Λάζαρος της Βενετίας, εγκατέστησε σχολή και τυπογραφείο, τυπώνοντας γραμματικές, λεξικά και μεταφράσεις των αρχαίων ελλήνων συγγραφέων σε νεο-αρμενική γλώσσα, διαφορετική από τη μέχρι τότε εκκλησιαστική και λόγια.
Η νέα αυτή γλώσσα καθιερώθηκε από το 1850. Την εποχή εκείνη σημειώθηκε μια αποφασιστική στροφή για την αρμενική λογοτεχνία, η οποία έπαψε πλέον να δέχεται μόνο θρησκευτικές επιδράσεις και χαρακτηρίστηκε από έντονα πατριωτικά αισθήματα.

Μεθώνη η πρώτη έδρα των Μεχιταριστών

Η Μεθώνη, το πρώτο ελληνικό λιμάνι που πήραν οι Βενετοί στις αρχές του 13ου αιώνα, φρούριο και ναυτικός σταθμός που ενώνει Δύση και Ανατολή, ήταν το όραμα του Μεχιτάρ ως η ιδανική τοποθεσία, ώστε να ενώσει θρησκευτικά και πνευματικά την Ανατολή με τη Δύση.
Σε αυτήν την πόλη χτίζει το ερημητήριό του, μαζί με τους 9 μαθητές του. Μετά από αίτησή του προς τη βενετική διοίκηση με έδρα το Ναύπλιο, του παραχωρήθηκε ένα οικόπεδο 25 μέτρα μήκος και 18 πλάτος, εντός του κάστρου της Μεθώνης. Ο χώρος προοριζόταν για ένα μοναστήρι και μια εκκλησία. Μαζί με το οικόπεδο, η διοίκηση του χάρισε και δύο χωριά προς εκμετάλλευση, το χωριό Χαλαζόνι στην Κυπαρισσία και το Μαυρομάτι στην Καλαμάτα. Από το δεύτερο είχαν την υποχρέωση να αποδίδουν 60 ρεάλια στον πρίγκιπα.
Το μοναστήρι ξεκίνησε την οικοδόμησή του τον Μάρτιο του 1706. Ένα μέρος των οικονομικών προβλημάτων καλύφτηκε από τον Μεχιτάρ, ο οποίος πούλησε το εισόδημα των χωριών που του είχαν παραχωρηθεί και προχώρησε στο χτίσιμο.
Το μοναστήρι, το ωραιότερο κτίσμα της Μεθώνης, με πρόσοψη 47 μέτρα και πλάτος 37, προκάλεσε την κατάπληξη των Βενετών και των Ελλήνων.
Την ίδια περίοδο μέσα στη Μεθώνη υπήρχαν τέσσερις εκκλησίες. Των Λατίνων, των αποίκων της Χίου, των Αρμενίων και των Ελλήνων ορθοδόξων. Η οικοδόμηση της εκκλησίας έγινε με την οικονομική στήριξη της διοίκησης του Μοριά. Τον θεμέλιο λίθο έβαλαν, το 1708, ο αρχιστράτηγος της Πελοποννήσου, Σεβαστιανός Μοτσενίκος, και ο κυβερνήτης Έμμο, παρουσία του αρχιεπισκόπου Κορινθίας Καρλίνη, μαζί με τον Μεχιτάρ.
Ο Μεχιτάρ περίμενε πέντε χρόνια για την έγκριση του καταστατικού και την αναγνώριση του τάγματός του από την Αγία Έδρα. Η έγκριση του τάγματος κοινοποιήθηκε στη Μεθώνη, στις 11 Ιουνίου 1712. Η αναγνώριση προκάλεσε μεγάλη αντίδραση τόσο στην Κωνσταντινούπολη όσο και στη Ρώμη.
Επί ένα χρόνο, ο Μεχιτάρ παρέδιδε μαθήματα φιλοσοφίας, δογματικής θεολογίας, ιστορίας και μαθηματικών στα νέα μέλη του τάγματος. Η έλλειψη αρμενικών βιβλίων για τις ανάγκες των σπουδαστών ήταν πλέον εμφανής. Κατά τη διάρκεια πνευματικής εκπαίδευσης των σπουδαστών, έφτασαν τα άσχημα νέα στον Μοριά. Ο πόλεμος ερχόταν και ο τούρκος κατακτητής ετοιμαζόταν να μπει στη χερσόνησο. Ο Μεχιτάρ γνώριζε καλά την τυραννία και τη δύναμη των Οθωμανών. Έπρεπε να διαφυλάξει τη μικρή του κοινότητα και να βρει άμεσα νέο καταφύγιο για το τάγμα του.
Επισήμως, ο πόλεμος κηρύχτηκε στις 3 Δεκεμβρίου 1714. Ο Μεχιτάρ κατέφυγε με πλοίο στη Βενετία, μαζί με τους συντρόφους του, τον Μάρτιο του 1715, αφήνοντας το μοναστήρι και την εκκλησία στον πατέρα Λάζαρο και σε 6 βοηθούς . Η Μεθώνη και ο Μοριάς έζησαν τις σφαγές και τις λεηλασίες του κατακτητή, υπό τις διαταγές του Νταμάτ Αλή Πασά. Οι στρατηγοί Αχμέτ Πασά και Σαρί Αχμέτ δεν άφησαν τίποτα όρθιο στο πέρασμά τους. Στις 2 Αυγούστου έπεσε το φρούριο της Μεθώνης. Μετά από τρία εικοσιτετράωρα μάχης, η πόλη παραδόθηκε. Η διαταγή του Σουλτάνου Αχμέτ ήταν σαφής, όλες οι εκκλησίες έπρεπε να μετατραπούν σε τζαμιά.
Τελευταίοι ιερείς του κάστρου, οι αρμένιοι πατέρες Λάζαρος και Ιάκωβος, προσπάθησαν να κρύψουν τα κειμήλια της εκκλησίας, ενώ οι ίδιοι πουλήθηκαν ως σκλάβοι. Για καλή τους τύχη, μετά από μήνες ενώθηκαν με τα αδέλφια τους στη Βενετία.
Αναρωτιέται κανείς τι απέγινε η εκκλησία και το μοναστήρι του Μεχιτάρ εντός του κάστρου της Μεθώνης. Στα αρχεία του Αγίου Λαζάρου υπάρχει η μαρτυρία ενός μαθητή που επισκέφτηκε τη Μεθώνη το 1739 και είδε την εκκλησία να έχει μετατραπεί σε τζαμί. 25 χρόνια μετά την πολιορκία του κατακτητή, η εκκλησία και το μοναστήρι ήταν στη θέση τους, αλλά ο μαθητής δεν βρήκε το θάρρος να πλησιάσει . Κατά τη διάρκεια του 19ου αιώνα, η παλιά πολιτεία μέσα στο κάστρο εγκαταλείφθηκε και ερήμωσε, εκτός από μια εκκλησία που επισκευάστηκε και από το 1889 φέρει το όνομα Ι.Ν. Μεταμόρφωσης του Σωτήρος*, ναός μονόχωρος και ξυλόστεγος. Επίσης, μέσα στο κάστρο σώζονται τα ερείπια δυο εκκλησιών, χωρίς να έχουμε ιστορικά στοιχεία για το παρελθόν τους. Οι έρευνες που έχουν γίνει στη Μεθώνη, γνωρίζοντας μόνο τις διαστάσεις του οικοπέδου, διατυπώνουν την υπόνοια πως το αρμενικό μοναστήρι είναι το κτίριο που πρώτα οι Γάλλοι (1828) και έπειτα οι Βαυαροί (1834) χρησιμοποίησαν ως νοσοκομείο.

Άγιος Λάζαρος

Το 1715 ο Μεχιτάρ εγκαθίσταται οριστικά στη Βενετία όπου, μετά από προσωπικές προσπάθειες και με τη βοήθεια των φίλων του, λαμβάνει από τις αρχές την κυριότητα του νησιού Αγ. Λάζαρος, στις 8 Σεπτεμβρίου 1717. Αυτό το ακατοίκητο νησί έγινε το λίκνο του αρμενικού πολιτισμού και ενεργό κέντρο του 18ου αιώνα, με στόχο την πνευματική άνθηση και τον εμπλουτισμό των γνώσεων του αρμενικού λαού.
Ο Μεχιτάρ, κατά τη διάρκεια της ζωής του, εξέδωσε περίπου 50 βιβλία. Ανάμεσα σε αυτά, ξεχωρίζει το μνημειώδες «Λεξικό της Αρμενικής γλώσσας» του 1749 και το πρώτο εγχειρίδιο της δυτικής αρμενικής γλώσσας του 1727.
Το εκδοτικό έργο των μοναχών του νησιού το έτος 1789 εξελίσσεται αριστουργηματικά, με την απόκτηση δικού τους τυπογραφείου εντός του νησιού. Το τυπογραφείο των Μεχιταριστών τυπώνει σε 30 γλώσσες και συναγωνίζεται τα καλύτερα τυπογραφεία της Ευρώπης, κερδίζοντας χρυσά μετάλλια σε εκθέσεις στις ευρωπαϊκές πρωτεύουσες.
Σχεδόν όλες οι σχολικές, φιλολογικές και γενικώς αρμενολογικές εκδόσεις τυπώνονται στο νησί. Το τυπογραφείο του Αγίου Λαζάρου είναι ο παλαιότερος εκδοτικός οίκος στον κόσμο που λειτουργεί αδιάλειπτα.
Μετά το θάνατο του Μεχιτάρ το 1749, η διάσπαση του τάγματος των Μεχιταριστών οδήγησε στην ίδρυση του δεύτερου μοναστηριού στη Βιέννη το 1811. Η μονή της Βιέννης βρίσκεται στην καρδιά της πόλης και το όνομα του δρόμου είναι αφιερωμένο στους Μεχιταριστές. Τόσο η Βενετία όσο και η Βιέννη είναι γνωστές ως κέντρα εκπαίδευσης και πολιτισμού για τους Αρμένιους σε όλον τον κόσμο. Η επανένωση του τάγματός τους έγινε το έτος 2000.

Η βιβλιοθήκη και το εκδοτικό έργο

Στη διάρκεια των αιώνων, οι Μεχιταριστές του Αγίου Λαζάρου δημιούργησαν μια πλούσια βιβλιοθήκη με δεκάδες χιλιάδες τόμους στην αρμενική και σε άλλες γλώσσες, όπως επίσης εφημερίδες, περιοδικά και σπάνια αρχαία βιβλία. Σημαντικά έργα παλαιών και σύγχρονων λογοτεχνών μεταφράστηκαν και τυπώθηκαν από τα ελληνικά, λατινικά, γαλλικά, γερμανικά και αγγλικά στην αρμενική γλώσσα, εμπλουτίζοντας τη βιβλιοθήκη. Μοναχοί καλλιτέχνες χάραξαν χάρτες, απεικονίζοντας στα βιβλία έργα τέχνης, προκειμένου να αναβιώσει η αγάπη του αρμενικού έθνους για τους ιστορικούς τόπους.
Ανάμεσα στις κορυφαίες εκδόσεις των Μεχιταριστών είναι η ιστορία του αρμενικού έθνους, που τυπώθηκε σε τρεις τόμους το 1784. Πρόκειται για ένα μνημειώδες έργο γραμμένο από τον μοναχό ιστορικό Μικαγιέλ Τζαμτζιάν.
Μετά από 300 χρόνια λειτουργίας, ο εκδοτικός οίκος του Αγίου Λαζάρου συνεχίζει το έργο του μέχρι σήμερα και ο αριθμός των εκδόσεων αποτελείται από χιλιάδες τόμους, χωρίς να λαμβάνονται υπόψη τα περιοδικά των Μεχιταριστών.
Η βιβλιοθήκη περιλαμβάνει 200.000 βιβλία και περιοδικά. Το τυπογραφείο του μοναστηριού βρίσκεται στη μια από τις δύο πόλεις στον κόσμο που μπορούν να καυχηθούν για την έκδοση τουλάχιστον ενός αρμενικού βιβλίου το χρόνο, για 300 χρόνια. Η άλλη πόλη είναι η Κωνσταντινούπολη.
Στο πλούσιο μουσείο της Βενετίας σώζονται πολύτιμοι θησαυροί. Εκτίθενται αρχαία αρμενικά νομίσματα, χαλιά, πορσελάνες, ασημικά, κουστούμια, μια αιγυπτιακή μούμια, ετρουσκικά βάζα, κινεζικές αντίκες, καθώς και το σπαθί του Λέοντος Ε΄, του τελευταίου βασιλιά της Κιλικίας.
Οι διάδοχοι του Μεχιτάρ, κατά τη διάρκεια των αιώνων, συνέλεξαν με συστηματική εργασία πολύτιμα χειρόγραφα.
Η ροτόντα που έχει τα χειρόγραφα της βιβλιοθήκης περιέχει περίπου 3.000 αρχεία, καθιστώντας την τρίτη μεγαλύτερη συλλογή των αρμενικών χειρογράφων στον κόσμο, μετά το «Μαντεναταράν» στο Γερεβάν και το Αρμενικό Πατριαρχείο των Ιεροσολύμων.
Ο χώρος που φιλοξενεί τα χειρόγραφα είναι ζωγραφισμένος από τον Τζιοβάνι Μπατίστα Τιέπολο.
Ο Ναπολέων Βοναπάρτης, το 1810, βλέποντας την εξαιρετική δραστηριότητα των Μεχιταριστών, αναγνωρίζει το μοναστήρι του Αγίου Λαζάρου, με ειδική άδεια, ως ακαδημαϊκό ίδρυμα. Ενώ όλα τα θρησκευτικά ιδρύματα της Ιταλίας κλείνουν, το μοναστήρι συνεχίζει το έργο του. Διάσημοι αρμένιοι και ευρωπαίοι αρμενολόγοι επιστήμονες συγκαταλέγονται στα μέλη του ιδρύματος.
Για 174 χρόνια, από το 1843, στην Αρμενική Ακαδημία του Αγίου Λαζάρου τυπώνεται αδιάκοπα η επίσημη εφημερίδα των Μεχιταριστών «Παζμαβέμπ» και «Χαντές Αμσοριά». Φέτος, κυκλοφόρησε ειδική έκδοση, μια συλλογή λογοτεχνικών βιβλίων που αποτελείται από κλασικούς αρμένιους συγγραφείς.
Μέσα από τα εκπαιδευτικά ιδρύματα των Μεχιταριστών εξαπλώθηκε και το αρμενικό θέατρο σε όλες τις αρμενικές κοινότητες του κόσμου. Από τις αρχές του 19ου αιώνα, απόφοιτοι των κολεγίων δημιούργησαν θεατρικές ομάδες με παραστάσεις αρμενίων και ευρωπαίων δημιουργών.
Ο εκπρόσωπος της σύγχρονης αρμενικής ποίησης, Τανιέλ Βαρουζάν, δήλωνε για τα φοιτητικά του χρόνια : «Tο μυαλό μου είναι υπερήφανο με τα ιδανικά των Μεχιταριστών». Πολλοί καλλιτέχνες έχουν ζωγραφίσει στο νησί, όπως οι Κεβόρκ Μπαχινζαγκχιάν(1892), Ιβάν Αϊβαζιάν(Aivazovsky) (1899), Τζόζεφ Πένελ (1905) και Oβανές Ζαρντανιάν (1958). Επίσης, από τον 18ο αιώνα, έχει φιλοξενηθεί ένα ευρύ φάσμα αξιόλογων επισκεπτών, όπως o άγγλος ποιητής Λόρδος Μπάιρον, η Μαργαρίτα της Σαβοΐας, ο Ναπολέων Βοναπάρτης , ο Κομιτάς Βαρταμπέτ, ο Αράμ Χατσατουριάν, ο Τζοακίνο Ροσίνι, ο Ιωσήφ Στάλιν, ο Γεϊτσέ Τζαρεέντς και ο Βαρντκές Σουρενιάντς.
Με το έργο του ο Μεχιτάρ δεν έγινε μόνο ο ιδρυτής ενός θρησκευτικού τάγματος, αλλά αναδημιούργησε το λογοτεχνικό, πολιτιστικό και εκπαιδευτικό κόσμο των αρμενίων, κατορθώνοντας να εμπνεύσει ένα ισχυρό εθνικό φρόνημα. Έτσι, ξεκίνησε μια νέα περίοδος ανθοφορίας της πνευματικής και λογοτεχνικής ζωής.

Σχολεία - Εκπαίδευση

Από το 1736, οι Μεχιταριστές ίδρυσαν σχολεία σε διάφορα μέρη του κόσμου.
Συνολικά 31 σχολεία προσέφεραν εκπαίδευση στις διασκορπισμένες κοινότητες των Αρμενίων.
Οι πόλεις και τα σχολεία αυτά είναι:
Κωνσταντινούπολη, 1803 έως σήμερα, 2 κολέγια.
Κωνσταντινούπολη - Πέραν, 1808-1870.
Κωνσταντινούπολη - Χαλκηδόνα Μπομόντι, 1808-1915.
Τραπεζούντα, Τουρκία, 3 σχολεία με έτη ίδρυσης 1817-1847-1886 έως 1915.
Νικομήδεια, Τουρκία, 1887-1915.
Μπαρντιζάκ (Κοτζαέλι), Τουρκία, 1883-1915.
Χάρπουτ, Τουρκία, 1912-1915.
Μαλάτια , Τουρκία, 1912-1915.
Μερσίνα, Τουρκία, 1912-1918.
Κιουτάχια, Τουρκία 1912-1915.
Κεφταρλού στον Καύκασο, 1830-1884.
Αχάλτσιχε στον Καύκασο, 1831-1844.
Πάντοβα, Ιταλία, 1834-1846.
Βενετία, 1836-1997.
Παρίσι, 1846-1870 και 1928 έως σήμερα.
Συμφερόπολη, Κριμαία, 1850-1918.
Αγία Πετρούπολη 1850-1918
Νταρόν -Μους, Τουρκία, 1852-1913.
Χαλκηδόνα, Τουρκία, 1870-1915.
Χάρπουτ - Παρτιζάκ, Τουρκία, 1883-1915.
Σάιρα, Περσία, 1885-1900.
Μιλάνο, 1918-1933.
Ιερουσαλήμ, 1931-1934.
Αλεξάνδρεια, Αίγυπτος, 1936-1964.
Ντουμπρόβνικ (Γειτσαμπετούπολης) στην Ουγγαρία,1746-1820.
Οράντεα (Βαράτ) στην Ουγγαρία, 1749-1820.
Φρουμουάζα (Szépvíz) Τρανσυλβανία στην Ουγγαρία, 1797-1815.
Χαλέπι, 1936 έως σήμερα.
Βηρυτός, 1948 μέχρι σήμερα 2 κολέγια .
Μπουένος Άιρες, 1956 έως σήμερα.

Μετά την ανακήρυξη της ανεξαρτησίας της Αρμενίας, το τάγμα δραστηριοποιείται στην έκδοση εκπαιδευτικού υλικού και στη διαχείριση ενός σχολείου στο Γερεβάν. Στο Λίβανο λειτουργούν δύο ορφανοτροφεία και δύο κέντρα υγείας.
Παρά το γεγονός ότι το τάγμα των Μεχιταριστών δεν είναι τόσο δραστήριο όπως παλιά, συνεχίζει να λειτουργεί τέσσερα σχολεία σε χώρες της διασποράς. Οι μοναχοί Μεχιταριστές συνεχίζουν την ιερή αποστολή τους, παρά τις δυσκολίες των τελευταίων ετών, ακολουθώντας το μονοπάτι που χάραξε ο ιδρυτής τους, ο Μεχιτάρ Σεπαστατσί.
Φέτος, με αφορμή την 300ή επέτειο των Μεχιταριστών, έχουν προγραμματιστεί διάφορες εκδηλώσεις για τον μήνα Σεπτέμβριο. Ο πατέρας Σερόπ Τζαμουρλιάν τονίζει την εμπειρία πολλών αιώνων φιλοξενίας στο νησί και συμπληρώνει ότι η αποστολή τους παραμένει η ίδια, «υπηρεσία για το αρμενικό έθνος».

* Όταν η πόλη της Μεθώνης ζούσε µέσα στο Κάστρο, ήταν ναός των Λατίνων (;), κτισμένος κατά τη β’ ενετοκρατία. Κατά τη β’ τουρκοκρατία μετατράπηκε σε τζαµί. Δεν ήταν ναός των ορθοδόξων χριστιανών της Μεθώνης. Οι χριστιανοί κάτοικοι του Κάστρου είχαν για τη λατρεία τους τον μεγαλοπρεπή Ι.Ν της Θεού Σοφίας.
O ναός, µετά την αποχώρηση των γαλλικών ειρηνευτικών στρατευμάτων, το 1828 και έως το 1839, χρησιμοποιήθηκε από τους Έλληνες ως καθεδρικός ναός, αφού μετονομάστηκε σε «Μεταμορφώσεως του Σωτήρος Χριστού», διότι οι άλλοι ναοί της πόλης είχαν καταστραφεί από τον Ιµπραήµ Πασά και ο σημερινός Ναός του Αγ. Νικολάου δεν είχε ακόµη κτισθεί, οπότε οι κάτοικοι της Μεθώνης εκκλησιάζονταν στο Κάστρο.

Πηγές :
1.Αρχείο ιδρύματος Χραντ Ντινκ – Φάκελος Βακούφια.
2.Αγκόπ Α. Τζελαλιάν, Η Αρμενική τυπογραφία.
3.Αρσέν Γιαρμάν, Ο γραπτός πολιτισμός των Αρμενίων.
4.Αρμενική Καθολική Εκκλησία (διαδίκτυο) .
5. Γκάρο Κεβορκιάν, Αμενούν Νταρεκίρκ, εκδόσεις 1965-66, Βηρυτός.
6.Τάκης Δεμοδός, Μεχιτάρ (Χρονικό), Νέα Εστία, 1954.
7.Επιστολή της 12/12/1951 του Πατέρα Κερόπ Βαρταμπέντ Σιρακιάν από τη μονή Αγίου Λαζάρου προς τον ιστοριοδίφη Παναγιώτη Κωνσταντινόπουλο, Μεθώνη.

Ήρα Τζούρου

Πηγή: armenika.gr

Ο άγγλος περιηγητής Φίλιπ Μάρσντεν γράφει στο βιβλίο του «Αναζητώντας τους Αρμένιους σε Βαλκάνια, Μέση Ανατολή & Καύκασο» για τη συνάντησή του στο Λίβανο με έναν αρμένιο οπαδό της Μάντσεστερ Γιουνάιτεντ. Τον ρωτά αν η αγάπη του στην ομάδα οφείλεται στο γεγονός ότι εκεί δημιουργήθηκε η πρώτη αρμενική παροικία της Αγγλίας. Η απάντησή του είναι απρόσμενη: «Είναι αρμενική φράση: μαντς ες τερ (αγόρι είσαι ακόμα)». Η μεταγραφή του Μχιταριάν στη μεγάλη ομάδα της πόλης έφερε στην επικαιρότητα την ξεχασμένη αυτή κοινότητα.
Οι πρώτοι Αρμένιοι στη Γηραιά Αλβιόνα εμφανίζονται στα ρωμαϊκά χρόνια. Οι αγγλοαρμενικές επαφές γίνονται στενές στις Ινδίες από το 16ο αιώνα, περίοδο που οι Αρμένιοι έχουν ήδη δημιουργήσει παροικίες εκεί. Οι γνώσεις τους στις ξένες γλώσσες και το εμπόριο εκτιμώνται ιδιαίτερα από τους Βρετανούς. Διάσπαρτη αρμενική παρουσία υπάρχει στο «Νησί» το 18ο αιώνα. Στο Μάντσεστερ εμφανίζονται για πρώτη φορά το 1835. Είναι έμποροι μεταξιού από τη Σμύρνη και την Κωνσταντινούπολη.
Η κοινότητα διαμορφώνεται τα επόμενα χρόνια. Ως τα τέλη του αιώνα λειτουργούν πάνω από 50 επιχειρήσεις υφασμάτων, αρμενικών συμφερόντων, στην πόλη που πλέον φέρει το παρατσούκλι «κοτονόπολις». Από τη δεκαετία του 1860 υπάρχει ήδη εσωτερική διοίκηση και καταστατικό. Επίσης, εκδίδεται το έντυπο «Γεργρακούντ» (υδρόγειος) από τον αρχιμανδρίτη Γκαραμπέτ Σαχναζαριάν. Σύντομα, συλλαμβάνεται η ιδέα για την ανέγερση ναού. Εμπνευστής είναι ο αρχιμανδρίτης Χορέν Κιουρογιάν.
Το νοικιασμένο εκκλησάκι, που χρησιμοποιούταν ως τόπος λατρείας, δεν εξυπηρετούσε πλέον τις ανάγκες της κοινότητας. Για το σκοπό αυτό αγοράζεται οικόπεδο, οργανώνεται έρανος και πραγματοποιούνται δεκάδες χορηγίες, ακόμα και από το Λονδίνο και το Λίβερπουλ.
Το Πάσχα του 1870 διεξάγονται τα θυρανοίξια του βικτωριανού τύπου Ναού της Αγίας Τριάδας, της πρώτης αρμενικής εκκλησίας στην Αγγλία. Αποτέλεσε όχι μόνο πνευματικό κέντρο αλλά και σημείο αναφοράς για ολόκληρη την παροικιακή ζωή. Κατά τη διάρκεια διώξεων στην Οθωμανική Αυτοκρατορία στη δεκαετία του 1880 και κατά την Γενοκτονία του 1915 χρησίμευσε ως χώρος υποδοχής κι εγκατάστασης για πολλούς αρμένιους πρόσφυγες. Τα τελευταία χρόνια συντηρείται χωρίς μόνιμο ιερέα.
Από το 1875 έως στις αρχές του 20ού αιώνα δημιουργούνται οργανώσεις, με σκοπό τη βελτίωση της θέσης των Αρμενίων στο Μάντσεστερ και την οικονομική ενίσχυση σχολείων και δομών στην πατρίδα.
Το 1878, χρονιά ορόσημο για το «Αρμενικό Ζήτημα», τα μέλη της κοινότητας προσπαθούν να το αναδείξουν στην αγγλική κοινή γνώμη. Παράλληλα, μαζεύουν χρήματα για τους συμπατριώτες τους στις τουρκοκρατούμενες επαρχίες, που μαστίζονται από λιμό, στο έργο αυτό ξεχώρισε η «Ένωση Αρμενισσών Κυριών», που ιδρύθηκε το 1908 και λειτουργούσε μέχρι πρόσφατα.
Πρόσφατα, μια εθελόντρια της Δημοτικής Βιβλιοθήκης του Μάντσεστερ αντιλήφθηκε ότι στην πύλη του βικτωριανού σπιτιού της έχει χαραχθεί η λέξη «Μασίς», που είναι η άλλη ονομασία του βιβλικού όρους Αραράτ στα αρμενικά. Η έρευνά της οδηγεί στην ανακάλυψη ότι οι πρώτοι κάτοικοι της οικίας ήταν τα μέλη της οικογένειας Φουντουκιάν, που στις αρχές του 20ού αιώνα δραστηριοποιήθηκαν σε επιχειρήσεις υφασμάτων.
Με το ξέσπασμα του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου, ο υφασματέμπορος Σμπαντ Αραπιάν εγκαταλείπει την Κωνσταντινούπολη για την Αίγυπτο, με σκοπό να φτάσει στις ΗΠΑ. Τελικά αποφασίζει να εγκατασταθεί στο Μάντσεστερ, συνεχίζοντας την επιτυχημένη πορεία του στον τομέα αυτόν.
Στα χρόνια που ακολούθησαν τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, η παροικία προσωρινά συρρικνώθηκε. Οι παλαιές γενιές απεβίωσαν και πολλοί από τους εναπομείναντες μετακόμισαν, κυρίως στο Λονδίνο. Το 1968 ανοίγει «Το αρμενικό εστιατόριο», που μεταξύ των παραδοσιακών εδεσμάτων, σερβίρει και ψάρι «ισχάν» *.
Το 1984 ξεκινά η λειτουργία εβδομαδιαίου σχολείου σε αίθουσα της εκκλησίας. Το αρμενικό στοιχείο ενισχύθηκε τα τελευταία χρόνια με την έλευση μεταναστών από την Αρμενία, το Ιράν και τη Μέση Ανατολή, φτάνοντας περίπου τα χίλια άτομα.
Ο Ντέιβιντ Ντίκινσον, εμπειρογνώμονας στις αντίκες και πρωταγωνιστής της τηλεοπτικής εκπομπής «Dickinson’s Real Deal», αποτελεί ίσως το συνεκτικό δεσμό ανάμεσα στο παρόν και το παρελθόν των Αρμενίων του Μάντσεστερ. Γεννημένος ως Ταβίτ Γκιουλεσεριάν και μεγαλωμένος από θετή οικογένεια, ανακάλυψε ότι ο παππούς του ήταν αρμένιος έμπορος που είχε έρθει στην πόλη το 1900, σε ηλικία 16 ετών.
Λίγο πριν τη συμπλήρωση της εκατονταετηρίδας της Γενοκτονίας, ραδιοφωνική παραγωγή του BBC Radio που ήταν αφιερωμένη στην αρμενική διασπορά αναφέρεται, στο πρώτο της επεισόδιο, στην κοινότητα του Μάντσεστερ. Φέτος το καλοκαίρι δέχτηκε ένα νέο διάσημο μέλος. Η άφιξη του ποδοσφαιριστή Χένρικ Μχιταριάν και οι πετυχημένες εμφανίσεις του στη Μάντσεστερ Γιουνάιτεντ έφεραν στην επιφάνεια τη λησμονημένη αυτή παροικία.

* Η λέξη σημαίνει «πρίγκιπας». Είναι ψάρι της λίμνης Σεβάν της Αρμενίας.

Ζακ Νταματιάν

Πηγή: armenika.gr