Εκκλησία Καντσβώρ στην Αμμόχωστο
Η μικρή και γραφική αρμενική εκκλησία της Παναγίας του Καντσβώρ (της Καλούσας) βρίσκεται στο βορειοδυτικό τμήμα των τειχών της Αμμοχώστου, απέναντι από τον προμαχώνα του Αγίου Λουκά και σε κοντινή απόσταση από την Παναγία των Καρμελιτών.Η παρουσία των Αρμενίων στην Αμμόχωστο χρονολογείται τουλάχιστον από τα τέλη του 12ου αιώνα, όταν εκεί ιδρύθηκε Αρμενική Επισκοπή. Επί Φραγκοκρατίας, η Αμμόχωστος ήταν ανάμεσα στις λαμπρότερες πόλεις της Ευρώπης και στην έντονη εμπορική της δραστηριότητα συνέβαλλαν και οι Αρμένιοι κάτοικοί της. Το 1360 η αρμενική παροικία της Αμμοχώστου αριθμούσε γύρω στα 1.500 άτομα, ήταν συγκεντρωμένη γύρω από τη συριακή ενορία και διέθετε τρεις εκκλησίες: Της Παναγίας του Καντσβώρ, του Αγίου Σεργίου και της Αγίας Βαρβάρας, ενώ υπάρχουν στοιχεία που μαρτυρούν και μια τέταρτη, του Τιμίου Σταυρού, που πιθανολογείται πως είναι η άγνωστης ταυτότητας εκκλησία ανάμεσα στις εκκλησίες των Καρμελιτών και της Αγίας Άννας.Η σεμνή εκκλησία της Παναγίας του Καντσβώρ πιθανότατα κτίστηκε από Αρμένιους πρόσφυγες που διέφυγαν τις επιθέσεις των Μαμελούκων το 1346 στην Αιγαία της Κιλικίας. Η τεχνοτροπία της είναι παραδοσιακά αρμενική και θυμίζει ένα τετράγωνο φρούριο με ημιθολωτή αψίδα στα ανατολικά. Η στέγη της πέτρινη και σταυρόσχημη, ενώ τα παράθυρά της είναι μικρά και αψιδωτά. Ωστόσο, το κτίσιμό της φαίνεται να έγινε από Κύπριους μάστορες. Σε μεταγενέστερο χρόνο φαίνεται πως κτίστηκε μικρό παρεκκλήσι ή ιεροφυλάκιο στη βορειοανατολική της πλευρά. Μέχρι και σήμερα -σε κακή κατάσταση- σώζονται τοιχογραφίες με αρμενικές επιγραφές και θέματα από το Ευαγγέλιο. Πιστεύεται ότι αποτελούσε τμήμα ενός σημαντικού μοναστικού, πολιτιστικού και θεολογικού ιδρύματος, στο οποίο σπούδασε ο Άγιος Νερσής ο Λαμπροναίος (1153-1198), όπου υπήρχε και σκριπτόριο, εικονογραφημένα χειρόγραφα του οποίου σώζονται στο αρμενικό μοναστήρι του Αγίου Ιακώβου στην Ιερουσαλήμ.Η εκκλησία βρισκόταν σε χρήση κατά τη διάρκεια της Φραγκοκρατίας και της Ενετοκρατίας, μέχρι που μετά από μια 11μηνη πολιορκία οι Οθωμανοί κατέλαβαν την πόλη με βάρβαρο τρόπο το 1571. Αμέσως μετά τη σφαγή των κατοίκων, τη λεηλάτηση και την ιερόσυλη βεβήλωση των δεκάδων εκκλησιών της, η περιτειχισμένη πόλη της Αμμοχώστου έγινε άβατο για τους μη-Μουσουλμάνους μέχρι και τα πρώτα χρόνια της Αγγλοκρατίας, με αποτέλεσμα η εκκλησία να παραμείνει σε αχρηστία για πάνω από τρεις αιώνες. Το 1907, όταν συντηρήθηκε από το Τμήμα Αρχαιοτήτων για να μην καταρρεύσει, προστέθηκε και η σιδερένια πόρτα της εισόδου.
Με την άφιξη του μεγάλου κύματος προσφύγων της Γενοκτονίας (1915-1923), η άλλοτε αμελητέα αρμενική κοινότητα της Αμμοχώστου άρχισε να μεγαλώνει και να χρειάζεται μια μόνιμη εκκλησία. Στις 19/4/1934 ο Συγκαθήμενος Καθόλικος (Πατριάρχης) της Κιλικίας, Παπκέν Γκιουλεσεριάν, επισκέφθηκε την εκκλησία και στη συνέχεια ο Αρχιεπίσκοπος Πετρός Σαρατζιάν, με τη βοήθεια του Μιχράν Σεβαζλιάν, ήρθε σε επαφή με τις αποικιακές Αρχές και κατάφερε να εγγράψει την εκκλησία στο όνομα της Αρμενικής Μητρόπολης Κύπρου. Η παρακαταθήκη της εκκλησίας ξεκινούσε στις 7/3/1936 με μίσθωση για περίοδο 99 χρόνων, με ονομαστικό ενοίκιο 5 σελίνια/έτος. Απαραίτητη προϋπόθεση ήταν το ποσό £100, αναγκαίο για τις επιδιορθώσεις, να προπληρωνόταν σε μετρητά: Ο ντόπιος γαιοκτήμονας Στεπάν Εραμιάν δώρισε £60, ενώ τα υπόλοιπα καλύφθηκαν με εισφορές.
Επιθέσεις από τους Τούρκους
Μετά από διάφορες επιδιορθώσεις, η εκκλησία καθαγιάστηκε στις 14/1/1945 και λειτουργούσε μία φορά το μήνα, από τον ιερέα της Λευκωσίας Χορέν Κουλιγκιάν. Το χειμώνα, λόγω απόστασης, οι λειτουργίες τελούνταν στο Αρμενικό Σχολείο Αμμοχώστου. Το 1957 η εκκλησία κάηκε από εξτρεμιστές Τουρκοκύπριους, με αποτέλεσμα η Ιερά Αρχιεπισκοπή να παραχωρήσει στους Αρμενοκύπριους της Αμμοχώστου την εκκλησία της Αγίας Παρασκευής. Το 1964, μετά την εκδήλωση της τουρκοκυπριακής ανταρσίας, η εντός των τειχών πόλη κατέστη και πάλι απροσπέλαστη για τους Χριστιανούς, ενώ το 1974 η εκκλησία καταλήφθηκε από τους Τούρκους εισβολείς. Για πολλά χρόνια βρισκόταν σε «στρατιωτική περιοχή» και μόλις μετά το 2005 μπορεί κάποιος να την επισκεφθεί. Λεηλατημένη, βουβή και αλειτούργητη, περιμένει υπομονετικά την επιστροφή των νόμιμων ιδιοκτητών της…
* Εκπρόσωπος Τύπου του Εκπροσώπου των Αρμενίων στη Βουλή κ. Βαρτκές Μαχτεσιάν
Πηγή: sigmalive.com