Το παρελθόν τους στοιχειώνει

Την 24η Απριλίου συμπληρώνονται 95 χρόνια από την έναρξη της Γενοκτονίας των Αρμενίων. Οι ηγεσίες της Τουρκίας και της Αρμενίας έχουν κάνει ένα βήμα προς τα εμπρός, με την υπογραφή πρωτοκόλλων πέρσι στην Ελβετία, που προβλέπουν αποκατάσταση των διπλωματικών σχέσεων και άνοιγμα από την Τουρκία των συνόρων με την Αρμενία που παραμένουν κλειστά από το 1993. Ομως, ένα χρόνο μετά τη συμφωνία στη Γενεύη, δεν έχει σημειωθεί πρόοδος γύρω από το θέμα. Οι Τούρκοι ζητούν από τους Αρμένιους να πάψουν να επιδιώκουν διεθνή αναγνώριση της γενοκτονίας. Οι Αρμένιοι απορρίπτουν το αίτημα των Τούρκων, καθώς και την πρότασή τους να παίξουν διαμεσολαβητικό ρόλο στην αντιπαράθεση της Αρμενίας με το Αζερμπαϊτζάν, που θεωρείται παραδοσιακός σύμμαχος της Τουρκίας, γύρω από το Ναγκόρνο Καραμπάχ.

Μόλις πριν από μερικές ημέρες, ο πρόεδρος των ΗΠΑ, Μπαράκ Ομπάμα, προσπάθησε να πείσει τον Τούρκο πρωθυπουργό, Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, και τον Αρμένιο πρόεδρο, Σερζ Σαρκισιάν, στη διάρκεια της επίσκεψής τους στην Ουάσινγκτον να επιταχύνουν τη διαδικασία εξομάλυνσης των διμερών σχέσεων, αλλά δεν πέτυχε τίποτα. Φως στο τούνελ δε διαφαίνεται, καθώς η Βουλή της Τουρκίας περιμένει από την Αρμενία να κάνει υποχωρήσεις απέναντι στο Αζερμπαϊτζάν γύρω από το Ναγκόρνο Καραμπάχ, που επισήμως είναι αζερικό έδαφος, αλλά βρίσκεται υπό τον έλεγχο της αρμενικής πλειονότητας του πληθυσμού του εδώ και 16 χρόνια. Τούρκοι βουλευτές προειδοποίησαν ότι, αν οι Αρμένιοι δεν υποχωρήσουν, δεν πρόκειται να εγκρίνουν τα πρωτόκολλα, τα οποία παραμένουν ανεφάρμοστα και στην Αρμενία. Οι Αρμένιοι περιμένουν από τους Τούρκους να ζητήσουν συγγνώμη για τη γενοκτονία.

Μαρτυρίες επιζώντων

Ελάχιστοι επιζώντες απομένουν για να διηγηθούν όσα πέρασαν από το 1915 μέχρι το 1918, όταν δολοφονήθηκαν περίπου ενάμισι εκατομμύριο Αρμένιοι. Σύμφωνα με το γερμανικό περιοδικό «Σπίγκελ», η Τιγρανούι Ασαρτιάν, η οποία είναι 100 ετών και ζει στην Ερεβάν, κρύφτηκε πριν από 92 χρόνια στο κελάρι ενός σπιτιού, απ' όπου μπορούσε να δει το πτώμα ενός αγοριού να κείτεται στο δρόμο και άκουγε τις κραυγές των γυναικών στη διπλανή κατοικία που έπεσαν θύματα βιασμού. Ο 97χρονος Αβαντίς Ντεμιρτσί είναι ίσως ο τελευταίος Αρμένιος στην Τουρκία που επέζησε από τη γενοκτονία. Η ιστορία που αφηγείται από το σπίτι του στο Βακιφλί αναφέρεται στην αντίσταση των Αρμενίων από το χωριό του και άλλα έξι χωριά, οι οποίοι πήραν τα όπλα και αντιστάθηκαν ενάντια στα οθωμανικά στρατεύματα στο βουνό Μουσά επί 40 ημέρες.

Εσωτερική αναζήτηση

Τα δειλά βήματα για διάλογο γύρω από το ζήτημα στην Τουρκία ξεκίνησαν με αφορμή το βιβλίο που έγραψε το 2004 η εισαγγελέας Φετχιγέ Τσετίν, για την ιστορία της γιαγιάς της, η οποία της αποκάλυψε ότι έχει αρμενικές ρίζες. Το βιβλίο βασίζεται σε όσα η Σεχέρ διηγήθηκε στην εγγονή της στις αρχές της δεκαετίας του '80, ότι το πραγματικό όνομά της ήταν Χερανούς και ότι το 1915 είδε να απαγχονίζονται οι άνδρες του χωριού της. Τη Σεχέρ λυπήθηκε ένας Τούρκος στρατιωτικός, που την υιοθέτησε, την ανέθρεψε σαν μουσουλμάνα και την πάντρεψε με άλλον Τούρκο. Ηταν μια από τις δεκάδες χιλιάδες Αρμένισσες που γλίτωσαν από τη γενοκτονία και εντάχθηκαν στην τουρκική κοινωνία.

Ωστόσο, η λέξη γενοκτονία εξακολουθεί να αποδοκιμάζεται από πολλούς Τούρκους. Ο Ντογάν Τιλίτς, αρθρογράφος στην εφημερίδα «Μπιργκιούν» και ανταποκριτής του Ισπανικού Πρακτορείου Ειδήσεων, δήλωσε σχετικά στον «ΑτΚ» ότι κατανοεί μεν τους λόγους για τους οποίους η αρμενική πλευρά επιμένει στη λέξη γενοκτονία, αλλά δεν είναι βέβαιος αν είναι σωστό να αποκαλούνται τα ιστορικά γεγονότα γενοκτονία ή όχι. Ο ίδιος εκτιμά ότι «η λέξη γενοκτονία οικοδομεί αμέσως ένα τείχος ανάμεσα σε ανθρώπους των δύο χωρών που επιθυμούν τη συνεργασία». Δήλωσε σχετικά ότι «όσοι εργάζονται προς την κατεύθυνση της προσέγγισης των δύο λαών και της αλληλοκατανόησης πρέπει να βρουν έναν τρόπο ώστε η λέξη γενοκτονία να μην είναι εμπόδιο στις επαφές τους». Ο ίδιος αναγνωρίζει, πάντως, ότι «οι Τούρκοι δε γνωρίζουν τίποτα για όσα συνέβησαν το 1915, δεν το έμαθαν στο σχολείο, και πρέπει να μάθουν για την τραγωδία ενός λαού με τον οποίο συνυπήρξαν, να μάθουν ότι υπήρχαν Αρμένιοι στις πόλεις όπου εκείνοι ζούνε τώρα».

Σε ό,τι αφορά τα πρωτόκολλα και τις επαφές μεταξύ των κυβερνήσεων, ο Τιλίτς φάνηκε απαισιόδοξος, καθώς δήλωσε ότι δεν περιμένει ουσιαστικό αποτέλεσμα στο εγγύς μέλλον. Ο ίδιος τονίζει σχετικά ότι «η τουρκική πλευρά συνδέθηκε με το ζήτημα του Ναγκόρνο Καραμπάχ και στην περίπτωση που δεν υπάρξουν θετικές εξελίξεις ανάμεσα στους Αρμένιους και τους Αζέρους, είναι σχεδόν αδύνατο να εγκριθούν τα πρωτόκολλα από την τουρκική Βουλή».

Η ιστορική αλήθεια

Την περίοδο 1894-96, με εντολή του σουλτάνου Αμπντούλ Χαμίτ Β', σφαγιάστηκαν 100.000-300.000 Αρμένιοι. Το 1909 δολοφονήθηκαν άλλοι 15.000 Αρμένιοι στην επαρχία των Αδάνων. Η ημερομηνία - ορόσημο για την έναρξη της γενοκτονίας είναι η 24η Απριλίου του 1915, όταν οι Νεότουρκοι απαγχόνισαν 250 ηγετικά στελέχη της αρμενικής κοινότητας της Κωνσταντινούπολης, με στόχο να παραμείνει ο αρμενικός λαός χωρίς ηγεσία και χωρίς καθοδήγηση. Στις επαρχίες της Ανατολίας στρατολογούνται, αφοπλίζονται και στη συνέχεια εκτελούνται όλοι οι άρρενες Αρμένιοι ηλικίας 15 - 62 ετών. Ανυπεράσπιστοι άμαχοι, γυναίκες, γέροι και παιδιά εκδιώκονται βιαίως από τις πατρογονικές τους εστίες και οδηγούνται μαζικά προς τις αφιλόξενες ερήμους της Συρίας. Καθ’ οδόν, δέχονται τις επιθέσεις του τακτικού στρατού αλλά και των ατάκτων και των Κούρδων νομάδων. Σφαγές, βιασμοί, δολοφονίες, αρπαγές παιδιών, ληστείες… Ελάχιστοι επιβιώνουν. Πάνω από ενάμισι εκατομμύριο Αρμένιοι, δηλαδή το 80% του αρμενικού πληθυσμού της Ανατολίας, δολοφονήθηκαν.

Η Γενοκτονία των Αρμενίων πραγματοποιήθηκε παράλληλα με γενοκτονίες σε βάρος και άλλων χριστιανικών πληθυσμών της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, δηλαδή των Ελλήνων του Πόντου και των Ασσύριων χριστιανών. Μέχρι το 2010, η Ελλάδα και άλλα 19 κράτη και 42 Πολιτείες των ΗΠΑ είχαν αναγνωρίσει επισήμως τα γεγονότα ως Γενοκτονία των Αρμενίων.