Menu

Ποιος έκαψε τη Σμύρνη;

Γράφει ο Στρατής Χαραλάμπους

Η σημασία της γνωστής φράσης «μια εικόνα ισοδυναμεί με χίλιες λέξεις» επιβεβαιώθηκε περίτρανα τον περασμένο Απρίλιο στην Τουρκία και αποτέλεσε τη θρυαλλίδα για να ξεσπάσει στη γειτονική χώρα «πόλεμος» μεταξύ αρθρογράφων μεγάλης κυκλοφορίας εφημερίδων, συνεπικουρούμενων από ιστορικούς, με αντικείμενο το δραματικό γεγονός της μεγάλης πυρκαγιάς που κατέστρεψε τη Σμύρνη από τις 13 έως τις 16 Σεπτεμβρίου 1922 (σύμφωνα με το νέο ημερολόγιο).
Συγκεκριμένα, σε επεισόδιο της πολεμικής σειράς «The Pacific» («Ο Ειρηνικός»), που διαπραγματεύεται τη σύγκρουση Αμερικανών και Ιαπώνων κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο σε παραγωγή Τόμας Χανκς - Στήβεν Σπίλμπεργκ και σενάριο του Έλληνα Γιώργου Πελεκάνου και προβάλλεται στο αμερικανικό κανάλι HBO και παράλληλα στην Τουρκία από το CNBC-E, στις 10 του περασμένου Απριλίου, ερωτηθείς ένας εκ των πρωταγωνιστών ελληνικής καταγωγής πώς έφθασε στις ΗΠΑ, απάντησε ότι «οι γονείς μου ήλθαν το 1922 από τη Σμύρνη που έκαψαν οι Τούρκοι».
Οι διαμαρτυρίες, επίσημες και ανεπίσημες, των Τούρκων οδήγησαν στη ματαίωση προβολής της επίμαχης σκηνής στην Τουρκία και απετέλεσαν την αφετηρία ενός δημόσιου διαλόγου με ιστορικά συμπόσια, ομιλίες, εκδόσεις βιβλίων, εκπομπές στην τηλεόραση και πλήθος άρθρων στα έντυπα και ηλεκτρονικά μέσα. Κεντρικός άξονας του διαλόγου απετέλεσε το θέμα αναζήτησης ευθυνών για τη φωτιά, με την πλειοψηφία να τις επιρρίπτει σε Έλληνες και Αρμένιους και να προσπαθεί να πείσει την κοινή γνώμη ότι οι τουρκικές δυνάμεις συνέδραμαν στο έργο της ιδιωτικής πυροσβεστικής εταιρείας. Παρουσιάστηκαν, όμως, και ίσως για πρώτη φορά, αναθεωρητικές απόψεις από αρθρογράφους εφημερίδων επί του συγκεκριμένου θέματος, οι οποίες προσπαθούν να αναδείξουν τις ευθύνες των τουρκικών δυνάμεων.

Οι αναθεωρητές της τουρκικής επίσημης άποψης, όπως εκφράζεται από το Τουρκικό Ίδρυμα Ιστορίας (Türk Tarıh Kurumu), χρησιμοποιούν ως ιστορική πηγή το βιβλίο του επιστήθιου φίλου του Κεμάλ Ατατούρκ, δημοσιογράφου, βουλευτού και συγγραφέα Falih Rıfkı Atay (1897 - 1971) που εκδόθηκε το 1958 με τίτλο «Çankaya» (περιοχή της Άγκυρας όπου ευρίσκεται το προεδρικό μέγαρο), όπου αναφέρει: «[…] σύμφωνα με τις αναφορές που φθάνανε τότε, υπεύθυνοι για τη φωτιά ήταν οι Αρμένιοι. Μόνο αυτοί; Πολλοί λέγανε ότι ο γενειοφόρος Nurretin Paşa ήταν πολύ επιδέξιος. Γιατί καίγανε τη Σμύρνη; Εάν μένανε οι πολυτελείς κατοικίες στο Kordon (σ.σ. παραλιακός δρόμος της Σμύρνης), τα ξενοδοχεία και τα κέντρα διασκέδασης, δε θα γλυτώναμε από τις μειονότητες;».
H εφημερίδα της αρμενικής κοινότητος της Κωνσταντινούπολης «Agos», με άρθρο της στις 12-9-2008, πολύ νωρίτερα από την πρόσφατη αναζωπύρωση του θέματος της Μεγάλης Πυρκαγιάς της Σμύρνης (İzmirin Büyük Yangını), επισημαίνει ότι οι κρατικοδίαιτοι Τούρκοι ιστορικοί «μέχρι πρόσφατα κατηγορούσαν τον Ελληνικό Στρατό για τη φωτιά. Τελευταία, όμως, παρατηρείται στροφή και προσπάθεια μετακίνησης της ευθύνης για την έναρξη της φωτιάς, στις 13 προς 14 Σεπτεμβρίου 1922 , στους Αρμενίους.».
Όπως αναφέρουν οι ιστορικές πηγές, οι τελευταίοι Έλληνες στρατιώτες εγκατέλειψαν τη Σμύρνη στις 8 Σεπτεμβρίου. Το πρωί της 9ης Σεπτεμβρίου, μια ίλη ιππικού του Τουρκικού Στρατού με επικεφαλής το λοχαγό Cherefeddin, καθώς προχωρούσε από την Πούντα προς το κονάκι (σ.σ. το διοικητήριο) δέχθηκε επίθεση με χειροβομβίδα που δεν έσκασε, αλλά έγδαρε στο μάγουλο το λοχαγό. Οι Τούρκοι πυροβόλησαν στο βουβό πλήθος και σκότωσαν έναν Αρμένιο, ο επικεφαλής δεν αντέδρασε και φθάνοντας στο διοικητήριο υπέστειλε την ελληνική και ανύψωσε την τουρκική σημαία, επισημοποιώντας την κατάληψη της πόλης. Παράλληλα οι Τσέτες (άτακτοι αντάρτες) του Κιορ Πεχλιβάν είχαν αρχίσει το πλιάτσικο και τις λεηλασίες στις χριστιανικές συνοικίες. Την ίδια μέρα το λοχαγό τον επισκέφθηκαν οι εκπρόσωποι των συμμάχων για να τον συγχαρούν, στους οποίους διηγήθηκε ότι δέχθηκε τρεις φορές επίθεση από Αρμενίους.
Δύο χρόνια αργότερα, στη δίκη που έγινε στο Λονδίνο από την αμερικανική εταιρεία καπνού κατά της ασφαλιστικής εταιρείας Guardian (η πρώτη απαιτούσε αποζημίωση 100 εκατομμυρίων δολλαρίων!!!), ο ίδιος λοχαγός κατέθεσε τελείως διαφορετικά. Δυο φορές, είπε, τον πυροβόλησαν με τουφέκι άτομα που δεν είδε και τη χειροβομβίδα την έριξε Έλληνας στρατιώτης εν στολή. Η δίκη έληξε υπέρ της ασφαλιστικής εταιρείας και η απόφαση εκδόθηκε στις 19 Δεκεμβρίου 1924, θεωρουμένης της πυρκαγιάς ως πολεμικού γεγονότος.

Οι ελληνικές και αρμενικές πηγές για τη φωτιά είναι πολλές και αξιόλογες. Ιδιαίτερης μνείας αξίζουν το βιβλίο του προξένου των ΗΠΑ George Horton «H μάστιγα της Ασίας» («The Blight of Asia», Ιντιανάπολις 1926) το βιβλίο της Αρμένισσας Margaret Housepian «Σμύρνη. Η καταστροφή μιας πόλης» («Smyrna. The destruction of a city») και η έκδοση του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών «Έξοδος» (Α΄ και Β΄ τόμος) με πλήθος μαρτυριών και ντοκουμέντων.
Μελετώντας τις διάφορες μη τουρκικές πηγές, θεωρώ ότι ιδιαίτερη βαρύτητα έχουν οι παρακάτω δύο εκδόσεις:
- Του Γάλλου ανταποκριτή Rene Puaux της εφημερίδας «Le Temps», με τίτλο «Les Derniers jours de Smyrna» («O θάνατος της Σμύρνης», Παρίσι 1923).
Ο Πυώ επισκέφτηκε τη Σμύρνη το 1919 και την περίοδο της διάσπασης του ελληνικού μετώπου (27 Αυγούστου 1922) εργαζόταν στην εφημερίδα ως υπεύθυνος εξωτερικών ειδήσεων, όπου συγκέντρωνε ανταποκρίσεις ξένων δημοσιογράφων και μαρτυρίες Δυτικών που εγκατέλειψαν τη Σμύρνη. Επισημαίνει ότι η πυρκαγιά εξερράγη στις 13 Σεπτεμβρίου 1922 με τέσσερις διαφορετικές εστίες, στην αρμενική συνοικία (Basmane, όπου σήμερα η περιοχή του Εκθεσιακού Κέντρου Σμύρνης), οι άνεμοι φυσούσαν εναλλάξ από Ν, ΝΔ και ΝΑ, γεγονός που βοήθησε στην εξάπλωση της φωτιάς προς την ελληνική και φραγκική (ευρωπαϊκή) συνοικία, ενώ αντίθετα προστατεύτηκαν η τουρκική και εβραϊκή συνοικία.
Ο Πυώ αναφέρει ότι οι Τούρκοι, φθάνοντας στη Σμύρνη, απέκλεισαν την αρμενική συνοικία, ακολούθησαν αψιμαχίες εκατέρωθεν και απώλειες, κυρίως από την πλευρά των Αρμενίων, από τη νύχτα της 9ης Σεπτεμβρίου. Ο μεγάλος αριθμός των πτωμάτων και η αποσύνθεση λόγω υπερβολικής ζέστης ήταν η αιτία που οδήγησε τους Τούρκους να κάψουν την αρμενική συνοικία προκειμένου να εξαφανίσουν τα πτώματα. Δεν κατάφεραν, όμως, να ελέγξουν τη φωτιά και έτσι συντελέστηκε η πλήρης καταστροφή της πόλης. Επίσης ο Πυώ καυτηριάζει την αλλαγή στάσης εκ μέρους της Γαλλίας, που άρχισε με την υπογραφή ανακωχής με την Τουρκία στις 10 Μαρτίου 1921 και επισημοποιήθηκε με τη συμφωνία της Άγκυρας της 20ής Οκτωβρίου 1921. Ως αιτία επικαλείται το γεγονός ότι η Γαλλία ήταν ο μεγαλύτερος δανειστής της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας (60% του δημόσιου οθωμανικού χρέους ).
- Του καθηγητή Ιωάννου Καραμπλιά, ο οποίος εργάστηκε στην Ευαγγελική Σχολή της Σμύρνης και στη συνέχεια στο Διδασκαλείο Θηλέων της Θεσσαλονίκης, με τίτλο «Το Δράμα της Σμύρνης» (έκδοση 1924). Ο καθηγητής έζησε τα γεγονότα και περιγράφει ότι στις 31 Αυγούστου (13 Σεπτεμβρίου με το νέο ημερολόγιο) υπήρχαν τρεις εστίες φωτιάς στην αρμενική συνοικία. Η πρώτη προς τα Βυρσοδεψεία (Ταμπαχανά), που απειλούσε το άνω τμήμα της ελληνικής συνοικίας και την Αγία Αικατερίνη. Η δεύτερη από το μέσο της αρμενικής συνοικίας, που απειλούσε τον Άγιο Δημήτριο, και η τρίτη από το νότιο άκρο της αρμενικής συνοικίας, περί την αρμενική Μητρόπολη, που απειλούσε τις μεγάλες ταβέρνες και εκείθεν το Φραγκομαχαλά. Ο καθηγητής, με την οικογένειά του και λίγα υπάρχοντα, αισθανόμενος τον κίνδυνο, μετακινήθηκε σε τέσσερις τοποθεσίες, φιλικές οικίες, και στις 02:30 έφθασε στην Πούντα στα βόρεια της πόλης. Βγαίνοντας στο μπαλκόνι τις πρωινές ώρες, παρατηρούσε τις φλόγες να κατατρώγουν την Γκιαούρ Ιζμίρ και να σβήνουν τις εστίες πολιτισμού και άνθησης της πολυπολιτισμικής Σμύρνης.

Οι Τούρκοι επικαλούνται τις παρακάτω ιστορικές πηγές για να αποσείσουν την ευθύνη από πάνω τους:
- Την αναφορά του διοικητού της ιδιωτικής πυροσβεστικής εταιρείας, Paul Greskovic (Σέρβος αυστριακής υπηκοότητας) προς τον πρόεδρο της εταιρείας, Mosyo Bono. Στην εν λόγω αναφορά τονίζεται ότι ο Τουρκικός Στρατός προσπαθούσε να επιβάλει την τάξη, αλλά οι Αρμένιοι και οι Έλληνες, μη θέλοντας να παραδώσουν τα υπάρχοντά τους στους Τούρκους, έβαλαν φωτιά. Η μαρτυρία του Greskovic δε δύναται να θεωρηθεί αξιόπιστη, λαμβανομένου υπόψη ότι το 92% του πλούτου Ελλήνων, Αρμενίων και Ιταλών είχαν ασφαλιστεί στην αυστριακή εταιρεία.
- Την αναφορά του Αμερικανού μηχανικού Mark Prentiss, ο οποίος παράλληλα με τα καθήκοντά του στην ανθρωπιστική οργάνωση «Near East Relief» («Περίθαλψη για τη Εγγύς Ανατολή») ήταν και ελεύθερος ρεπόρτερ των «New York Times». Επιστρέφοντας στις ΗΠΑ, συνέταξε έκθεση βασιζόμενος στις εμπειρίες του. Στην αναφορά του βοηθού προξένου των ΗΠΑ στην Κωνσταντινούπολη, James Leder Park, για τις καταστροφές του υποχωρούντος Ελληνικού Στρατού σε Manısa, Turgutlu (Κασάμπα), Alaşehir και Salıhlı και στο υποθετικό ερώτημα «Γιατί οι Τούρκοι να θέλουν, τέσσερις μέρες μετά την κατάληψη, να κάψουν τη Σμύρνη, αφού ήταν δικιά τους;» ο Prentiss επιρρίπτει τις ευθύνες σε Έλληνες και Αρμενίους. Η δε αναφορά του βρίσκεται στον τόμο «Bristol Papers» (ναύαρχος Bristol, πρέσβης των ΗΠΑ σε Κωνσταντινούπολη).
Η Margaret Housepian Dobkin, στο βιβλίο της με τίτλο «Σμύρνη 1922 - Μια πόλη καταστράφηκε» (1971), το οποίο οι «Times» του Λονδίνου επέλεξαν ως βιβλίο της χρονιάς (1971), αναφέρει ότι ο ίδιος ο Prentiss έστειλε τηλεγράφημα στους «New York Times», το οποίο έγινε πρωτοσέλιδο στις 18 Σεπτεμβρίου 1922, και κατηγορούνται οι Τούρκοι για τη φωτιά. Η Housepian επιμένει ότι η αναφορά του Prentiss συντάχθηκε κατόπιν πίεσης του ναυάρχου Bristol.
H στάση του ναυάρχου και γενικά των ΗΠΑ για μη ανάμειξη (ουδετερότητα) φαίνεται και από το γεγονός της αρχικής άρνησης του πλοιάρχου Hepbrun (επικεφαλής των πλοίων των ΗΠΑ στον κόλπο της Σμύρνης) να επιτρέψει τη χρήση αμερικανικών πλοίων για τη διάσωση των προσφύγων, παρά την επιμονή του προξένου Horton (έφυγε από Σμύρνη για Πειραιά στις 11 Σεπτεμβρίου). Τελικά, μετά το ξέσπασμα της πυρκαγιάς, νύκτα 13 προς 14 Σεπτεμβρίου, επέτρεψε τη χρήση των πλοίων και διεσώθησαν 22 χιλιάδες πρόσφυγες, παρά τη ρητή εντολή του ναυάρχου Bristol.
- Άρθρο του Γάλλου δημοσιογράφου G. Ercole της εφημερίδας «Illustratión», της 14ης Σεπτεμβρίου 1922, όπου επιρρίπτει τις ευθύνες για την πυρκαγιά στους Αρμενίους και στην απόφασή τους να πεθάνουν παρά να παραδοθούν στους Τούρκους. Πράγματι οι Αρμένιοι από το 1900 είχαν οργανώσει τμήμα του «Επαναστατικού Αρμενικού Κομιτάτου», υπό τον Τασνάκ (Taşnak), καθόσον οι Αρμένιοι ήταν από τα λίγα έθνη που παρέμειναν υπό οθωμανικό ζυγό. Μετά τη γενοκτονία των Αρμενίων το 1915 αυξήθηκαν οι δραστηριότητες του Κομιτάτου. Σημαντική ενέργειά του ήταν η δολοφονία του μέλους της ηγετικής τριανδρίας του τουρκικού κομιτάτου «Ένωση και Πρόοδος» και υπουργού της κυβέρνησης των Νεότουρκων (1913) Τααλάτ Πασά, ο οποίος είχε καταφύγει στο Βερολίνο μετά την ήττα της Τουρκίας στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, από τον Αρμένιο Ταυλιριάν. Η εκτέλεση τούτη επέτεινε το μίσος των Τούρκων κατά των Αρμένιων.
Οι μαρτυρίες όμως για αποκλεισμό, από την 9η Σεπτεμβρίου, της αρμενικής συνοικίας από το Νουρεντίν Πασά (Nurretin Paşa) φανερώνει ότι υπήρχε σχέδιο εξόντωσης όλων των Αρμενίων της Σμύρνης.
Ο επικεφαλής καθηγητής της ομάδος Αρμενίας του Τουρκικού Ιδρύματος Ιστορίας (Türk Tarıh Kurumu) Κεμάλ Τσιτσέκ (Kemal Çiçek) κατηγορεί ευθέως τους Αρμενίους για την έναρξη της φωτιάς, στο βιβλίο δε που θα εκδώσει περιλαμβάνει μαρτυρίες 22 συλληφθέντων Αρμενίων, οι οποίοι είχαν ομολογήσει τότε ότι αυτοί έβαλαν τη φωτιά. Είναι, όμως, άξιο απορίας πως οι Τούρκοι ιστορικοί ανακάλυψαν τώρα τελευταία τις ομολογίες των συλληφθέντων Αρμενίων, ενώ μέχρι τώρα κατηγορούσαν, ακόμη και στα σχολικά βιβλία, τον Ελληνικό Στρατό.
- Αναφορά του Γάλλου ναυάρχου Dumesmil, επικεφαλής των γαλλικών πλοίων στον κόλπο της Σμύρνης, όπου σε συνάρτηση με την αναφορά του Γαλλικού Προξενείου επιρρίπτει την ευθύνη στους Αρμενίους. Η στάση της Γαλλίας προαναφέρθηκε παραπάνω και επεξηγείται από το Γάλλο δημοσιογράφο Πυώ στο βιβλίο του. Ο Γάλλος ναύαρχος συναντήθηκε με τον Κεμάλ Ατατούρκ στις 15 Σεπτεμβρίου 1922, διαρκούσης της πυρκαγιάς, στην έπαυλη Κοτζιά στο Κορδελιό (όπου είχε καταλύσει ο βασιλιάς Κωνσταντίνος όταν έφθασε στη Σμύρνη στις 12 Ιανουαρίου 1921). Ο Γάλλος ναύαρχος εξήγησε στον Κεμάλ ότι πρόχειρη έρευνα δείχνει πως οι Τούρκοι ευθύνονται για τη φωτιά. Ο Κεμάλ απάντησε πως είχαν πληροφορίες για οργάνωση αρμενικής αντίστασης, απάντησε δε στο αίτημα του Γάλλου για συγκρότηση μικτής επιτροπής έρευνας ότι απαιτείται άδεια από την Άγκυρα (Εθνοσυνέλευση). Ουδέποτε έγινε η μικτή επιτροπή, μετά δε μερικές μέρες έστειλε τηλεγράφημα στο Γάλλο ναύαρχο που επέρριπτε τις ευθύνες σε Έλληνες και Αρμενίους.

Η Σμύρνη πριν την καταστροφή της (δεξιά) και κάτω.

Για να καταλάβει κάποιος τη σημασία της καταστροφής της Σμύρνης, όχι μόνο για τους Έλληνες της Ιωνίας και τους άλλους ξένους κατοίκους που ξεριζώθηκαν από τις εστίες τους, αλλά και για το υπό σύσταση τουρκικό κράτος, που απώλεσε ένα ισχυρό οικονομικό, εμπορικό και ναυτιλιακό κέντρο, θα πρέπει να γνωρίζει τις καταγραφές της εποχής. Σύμφωνα με αυτές, για την κύρια πόλη αναφέρουν ότι υπήρχαν 25 χιλιάδες κατοικίες, 5.260 μικρά μαγαζιά, 2.553 καταστήματα, 27 εργοστάσια, 449 καφενεία, 66 ταβέρνες, 35 κέντρα διασκέδασης, 27 εστιατόρια, 142 εργαστήρια και 20 ξενοδοχεία.
Ο Κεμάλ έφθασε στη Σμύρνη, επικεφαλής του κυρίου σώματος του τακτικού στρατού, το πρωί της Κυριακής 10 Σεπτεμβρίου, εξέδωσε αμέσως διάταγμα εφησυχασμού των 300 χιλιάδων χριστιανών της πόλης, το οποίο όμως στην πράξη δεν εφαρμόστηκε. Όπως αναφέρει ο Βασίλης Τζανακάρης στο βιβλίο του «Δακρυσμένη Μικρασία»: «[…] δεν γνωρίζουμε αν η πυρκαγιά της Σμύρνης άρεσε ή όχι στον Κεμάλ και αν ήταν δικιά του ιδέα η εντολή πυρπόλησης. Ένας από τους αξιωματικούς, γράφει ο Αλεξάντρ Ζεβακχόφ, θα διηγηθεί στην Μπερτς Ζορζ - Γκόλιτς, “ποτέ δεν είχαμε δει το πρόσωπό του τόσο αλλοιωμένο. Με τραβηγμένα τα χαρακτηριστικά του και έντονο βλέμμα κοιτάζει κατάπληκτος τη νίκη του να συρρικνούται”…»

Επικειμένων των εορτασμών νίκης στη γειτονική χώρα και των τελετών μνήμης στην Ελλάδα και με αφορμή τη συζήτηση που ανοίχθηκε για την καταστροφή της Σμύρνης, με έναυσμα την επίμαχη σκηνή του αμερικανικού σήριαλ «The Pacific», είναι προτιμότερο αντί οι δύο πλευρές να επιμένουν στις γνωστές υποκειμενικές θέσεις για τα ιστορικά γεγονότα της τραγικής περιόδου 1919 - 1922, να συσταθούν μικτές επιτροπές από έγκριτους ιστορικούς των δύο πλευρών και από ξένα κράτη και να μελετήσουν τις ιστορικές πηγές. Τα δύο Γενικά Επιτελεία, ιδιαίτερα το τουρκικό, να επιτρέψουν την έρευνα στα αρχεία τους, ώστε να δοθεί μια σαφής και ιστορικά τεκμηριωμένη απάντηση στους απογόνους των προσφύγων, οι οποίοι ξεριζώθηκαν βίαια από τις πατρογονικές τους εστίες, βλέποντας τα σπίτια τους να λαμπαδιάζουν και να γίνονται στάχτη μαζί με τα υπάρχοντά τους και τις θύμησες χιλιάδων ετών.
Ιδιαίτερα από στρατιωτικής πλευράς, να ερευνηθούν τα αμέτρητα πεδία των μαχών, από τα παράλια του Αιγαίου μέχρι το Σαγγάριο ποταμό, να εντοπισθούν οι μαζικοί τάφοι και να αποδοθούν οι πρέπουσες τιμές στους χιλιάδες νεκρούς του ηρωικού Ελληνικού Στρατού, ο οποίος αν και πέτυχε σημαντικές νίκες, πολεμώντας ανά τη Βαλκανική από το 1912, οδηγήθηκε στο Σαγγάριο, εν μέσω πολιτικών διενέξεων, διπλωματικών ελιγμών και συμβιβασμών, με αποτέλεσμα να έλθει η ήττα που σήμανε την απαρχή του ξεριζωμού από τις πατρογονικές εστίες 1,5 εκατομμυρίου προσφύγων.

* Ο Στρατής Χαραλάμπους είναι υποστράτηγος εν αποστρατεία και κατοικεί στη Μυτιλήνη.

Πηγή: Palmografos.com

 

Διαβάστε περισσότερα...

«Oι αρμένιοι» παρόντες στην βιβλιοκριτική

Φυλλομετρώντας το τελευταίο φύλλο του «Πολίτη», της Ανεξάρτητης Πολιτικής Ειδησεογραφικής και Κοινωνικής εφημερίδας των Κωνσταντινουπολιτών, αλιεύσαμε κείμενο παρουσίασης του βιβλίου με τίτλο «Οι αρμένιοι της Κομοτηνής», που επιμελήθηκαν ο Κωνσταντίνος Χατζόπουλος και η Τζένη Κασαπιάν. Την βιβλιοπαρουσίαση υπογράφει ο φίλος συγγραφέας Θρασύβουλος Ορ. Παπαστρατής και τη φιλοξενούμε ακολούθως, με τις θερμές μας ευχαριστίες προς τον συγγραφέα της, που τιμά με την αναφορά του τις εκδοτικές προσπάθειες του τόπου μας.

Τζένη ΚΑΣΑΠΙΑΝ – Κωνσταντίνος ΧΑΤΖΟΠΟΥΛΟΣ (επιμέλεια), Οι αρμένιοι της Κομοτηνής, έκδοση Εκπολιτιστικού και Μορφωτικού Ομίλου Αρμενίων Κομοτηνής, Κομοτηνή 2009

Η ιστορία ενός τόπου είναι κυρίως η ιστορία των ανθρώπων του. Οι Αρμένιοι της Κομοτηνής είναι μια πληθυσμιακή ομάδα με γερές και παλιές βάσεις στην περιοχή, κι είναι αναπόσπαστα δεμένη με το οικονομικό, κοινωνικό και πολιτικό γίγνεσθαι της Θράκης και της Ελλάδας. Η συγγραφή εντούτοις ενός βιβλίου με την ιστορική πορεία μιας πληθυσμιακής ομάδας είναι έργο δύσκολο, ιδιαίτερα όταν στόχος της γραφής δεν είναι η παράθεση ενός συνονθυλεύματος πληροφοριών και φωτογραφιών ατάκτως ερριμμένων, αλλά η παρουσίαση ενός συγκροτημένου πονήματος με δομή, αλλά και γραφή ρέουσα, που ν’ απευθύνεται τόσο στο μελετητή, όσο και στον απλό πολίτη. Τους στόχους αυτούς τους έχει πετύχει απόλυτα το βιβλίο – λεύκωμα «Οι αρμένιοι της Κομοτηνής», με επιστημονική επιμέλεια Κωνσταντίνου Χατζόπουλου και επιμέλεια της Τζένης Κασαπιάν, ψυχής και σπλάχνου της Αρμενικής κοινότητας. Η έκδοση, σε μεγάλο σχήμα και πολυτελή εμφάνιση, είναι τρίγλωσση (ελληνικά, αγγλικά, αρμενικά) – έργο σπάνιο για τα δεδομένα των ελλαδικών εκδοτικών και ιδιαίτερα χρήσιμο, που καθίσταται κόσμημα για κάθε σοβαρή βιβλιοθήκη.

Το βιβλίο περιλαμβάνει μια αναλυτική παρουσίαση της ιστορικής διαδρομής των Αρμενίων στην Κομοτηνή, και κεφάλαια για την αρμενική συνοικία – το «Αρμενιό», τον κοινοτικό βίο, την εκκλησία, την εκπαίδευση, τα επαγγέλματα, την κοινωνική ζωή, αλλά και τους ανθρώπους – τους Κομοτηναίους Αρμένιους. Είναι εμπλουτισμένο με πλήθος αρχειακού υλικού (έγγραφα και παλιές φωτογραφίες) αλλά και νεώτερο οπτικό υλικό, και παράλληλα είναι στηριγμένο σε ικανή βιβλιογραφία.

Θρασύβουλος Ορ. Παπαστρατής, “Ο Πολίτης”, αριθμός φύλλου 518

Κώστα, Τζένη ένας ακόμη ιδιαίτερης αξίας έπαινος, μέσω ενός λιτού αλλ’ ιδιαίτερα μεστού και με επιχειρήματα κειμένου.

Πηγή: Paratiritis-news.gr

Διαβάστε περισσότερα...

Χαλίλ Μπερκτάι:Ο Τούρκος που έσπασε το ταμπού της Γενοκτονίας

Αποτελεί πρόσωπο ανεπιθύμητο για τον τουρκικό εθνικισμό. Διακηρυγμένος αντικεμαλιστής, ο Χαλίλ Μπερκτάι γεννήθηκε για να λέει ιστορίες. Ο χειμαρρώδης καθηγητής έσπασε το ταμπού της Γενοκτονίας του 1915 και τεκμηρίωσε ιστορικά, αυτό που όλοι αρνούνταν στην Τουρκία. Ότι, δηλαδή, η Γενοκτονία των Αρμενίων, των Ποντίων και των Ασσυρίων αποτέλεσε ενιαίο σχέδιο εθνοκάθαρσης και εκτουρκισμού της Ανατολίας. Το «Βήμα» συνάντησε τον κ. Μπερκτάι στη Θεσσαλονίκη, όπου ήταν προσκεκλημένος του Κέντρου για την Δημοκρατία και τη Συμφιλίωση στη Νοτιοανατολική Ευρώπη. «Αποφάσισα να εμπλακώ στο Αρμενικό ζήτημα, όταν είδα για πρώτη φορά φωτογραφίες από την Γενοκτονία. Έκλαιγα για αρκετή ώρα» διηγείται. Ο κ. Μπερκτάι μεγάλωσε στην εποχή του Μακαρθισμού, με τον κομουνιστή πατέρα του, Ερντογάν Μπερκτάι, να ανήκει στους πλέον σοβαρούς διανοητές της εποχής του. «Μεγάλωσα σε ένα περιβάλλον γεμάτο από Μαρξισμό, δικαιοσύνη, τιμιότητα και ισότητα. Ωστόσο, ήταν έναν καταπιεστικό κλίμα. Πάντα μου έλεγαν να προσέχω τι λέω και να μην μιλώ για τα πολιτικά. Η νιότη μου δημιούργησε συμπάθεια σε όποιον υποφέρει» λέει.

Κατά την διάρκεια του σπουδών του στις ΗΠΑ, έγινε Μαοϊκός, αντιδρώντας στην Σοβιετική εισβολή της Πράγας. «Τότε, ήμουν 21 ετών και διένυα μία αναζήτηση αγνότητας. Βρέθηκα σε μία αμόλυντη μορφή του Μαρξισμού, αν και αργότερα αναγνώρισα ότι επρόκειτο για ψευδαίσθηση. Η αγνότητα και το αμόλυντο αποτελούν τα υλικά κάθε διδακτορίας!» εξομολογείται. Το 1969 επέστρεψε στην Τουρκία και έγινε λέκτορας στο πανεπιστήμιο της Άγκυρας. «Το 1971 ήρθε η χούντα. Μας συνέλαβαν, βασανίστηκα και πέρασα 2,5 χρόνια στη φυλακή. Βγήκα έξω με την γενική αμνηστία του 1974. Δίδαξα οικονομική ιστορία, η οποία, όμως, γινόταν όλο και λιγότερο οικονομία και όλο περισσότερο ιστορία» τονίζει. Την δεκαετία του 1980 είχε πια αποστρατευθεί από τον ακτιβισμό της Αριστεράς. «Διατηρώ την αριστερή μου προέλευση και είμαι αντιεθνικιστής, αντιμιλιταριστής, και αντικεμαλιστής και γενικά «αντί» σε πολλά πράγματα» σχολιάζει. Ακάματος εργάτης της Ιστορίας, εισήλθε στα ενδότερα της τουρκικής εθνικιστικής ιστοριογραφίας και εξοικειώθηκε με τον «εσωτερικό κόσμο του τουρκικού εθνικισμού», ο οποίος, όπως παρατηρεί, έχει πολλά παρατσούκλια: «Μαύρο Κουτί, Άγιος των Αγίων και άλλα πολλά!»

Η αποκάλυψη της Γενοκτονίας

Ο κ. Μπερκτάι διέκρινε το αποτύπωμα της Γενοκτονίας μέσα στις εσωτερικές δομές της εθνικιστικής ιστοριογραφίας και το 2000 παρουσίασε την έρευνά του στις ΗΠΑ. «Ήξερα ότι αυτό που θα έλεγα, θα είχε επίπτωση. Ο αρνητισμός έσπασε και δημιούργησε μία ακαδημαϊκή σχολή ειλικρινείας και διαλόγου. Όταν γύρισα στην Τουρκία, η κοινή γνώμη είχε μετατραπεί σε σιδηρούν παραπέτασμα. Όλοι επαναλάμβαναν τα ίδια κλισέ για την «αρμενική συκοφαντία» και την «δήθεν γενοκτονία» και έλεγαν ότι «δεν μπορούν να προσβάλλουν την καθαρή παιδεία του έθνους μας»» διηγείται. «Το τουρκικό κατεστημένο μέχρι τότε μπορούσε να ανεχτεί πράγματα που λέγονταν στο περιθώριο, όχι όμως στο προσκήνιο. Έγινα ο πιο διαβόητος εγκληματίας. Η διάλυση του μύθου της «Άσπιλης Σύλληψης» του τουρκικού έθνους – κράτους δεν ήταν ΟΚ! Δημιουργήθηκε μία τρέλα, με καμπάνιες για την απόλυσή μου από το πανεπιστήμιο. Έλαβα απειλητικά email και παράλογα μηνύματα για την καταγωγή της μητέρας μου. Δεν μπορείς να φανταστείς τι μπορεί να βγάλει το μυαλό ενός ακραίου» σημειώνει ο καθηγητής.

Όπως λέει, η ομαλοποίηση της συζήτησης για την Γενοκτονίας, θα επιλύσει οριστικά το αρμενικό ζήτημα. «Η αλήθεια δεν είναι διαπραγματεύσιμη, όμως μπορεί να διδαχθεί. Τα τελευταία 10 χρόνια η συμπεριφορά γύρω από την Γενοκτονία έχει μαλακώσει» εξηγεί. Ωστόσο, σημειώνει ότι η κατάχρηση της λέξης Γενοκτονίας, την αποδυναμώνει και προκαλεί αγανάκτηση. «Ο όρος είναι δύσκολος και επικίνδυνος» σχολιάζει. «Πιστεύω ότι υπήρχε μόνο μία Γενοκτονία και δεν εννοώ ότι αυτό που συνέβη στον Πόντο δεν ήταν Γενοκτονία. Αντίθετα, λέω ότι οι Ενωτικοί, δηλαδή η ηγεσία της επιτροπής Ένωσης και Προόδου, κυρίως δε ο Ταλάτ, είχαν ένα μαζικό σχέδιο για τον εκτουρκισμό της Ανατολίας. Και αυτό εφαρμόστηκε στους Αρμενίους, τους Ποντίους και τους Ασσυρίους. Προτιμώ να το βλέπω ως ένα ενιαίο σχέδιο, που και το κάνει και πιο εύκολα συζητήσιμο και κατανοητό» υπογραμμίζει.

Με παππού και γιαγιά από την Κρήτη

«Υπάρχει ένα οικογενειακό ιστορικό,

για το οποίο, όμως, έχω αμφιβολίες και ερωτήματα. Η οικογένεια ήρθε στη Σμύρνη από την Άνω και την Κάτω Βιάννο. Η παράδοση λέει ότι όταν οι Οθωμανοί ξεκίνησαν την κρητική εκστρατεία το 1645, οι πρόγονοί μας ήταν σπαχήδες τιμαριώτες από το Ικόνιο και την Καππαδοκία και συμμετείχαν στον πόλεμο. Η οικογενειακή μυθολογία λέει ότι ο πρόγονός μας ερωτεύτηκε μία ντόπια Κρητική, παντρεύτηκαν και έκαναν δύο γιούς, τον Μεχμέτι Τσελεμπί και τον Γέρος Τσελεμπί. Σύμφωνα με αυτή την ιστορία, ερχόμαστε από την πλευρά του Γέρος Τσελεμπί» διηγείται. Όπως εξιστορεί, λίγο πριν την Κρητική επανάσταση του 1896, η οικογένεια έφυγε στην Τουρκία. Με τη λήξη του ατυχούς πολέμου του 1897, γύρισαν πίσω στην Κρήτη, όμως το 1900 επέστρεψαν οριστικά στη Σμύρνη. Ο κ. Μπερκτάι αμφισβητεί την «ευγενή» καταγωγή της οικογένειας. «Το σίγουρο είναι ότι οι θείοι μου είχαν εμπλακεί στον πόλεμο και είχαν επιτεθεί σε ένα ελληνικό χωριό, όπου σκότωσαν γυναικόπαιδα. Υπάρχουν και φονιάδες στην οικογένειά μου. Ποιος ξέρει πόσοι τέτοιοι σκελετοί κρύβονται στις ντουλάπες μας;» λέει.

«Να γράψουμε μαζί την Ιστορία»

Τι θα γινόταν εάν γράφαμε από κοινού τα βιβλία ιστορίας; «Αν γράφαμε όλη την αλήθεια και μόνο την αλήθεια και αλλάζαμε την διδασκαλία της ιστορίας, η επίπτωση θα ήταν τεράστια! Η αλλαγή στην τουρκική κουλτούρα και παιδεία, στον εθνικό χαρακτήρα, την κοινωνία, θα ήταν ευρεία. Εγώ συμφωνώ με τον Κέυνς, ο οποίος μίλησε για το βάρος των παλιών ιδεών. Υπάρχει αυτό το νεκρό φορτίο του παρελθόντος που κρατά ομήρους πολλές κοινωνίες» παρατηρεί. Όπως σημειώνει, η Τουρκία έχει ένα διαφορετικό είδος ιστορίας, που δεν εστιάζει στην ιστορική γνώση, αλλά στην κατήχηση και ερμηνεία των εθνικών μύθων. «Εάν τα παιδιά δεν μάθαιναν ότι έχουμε εχθρούς, ότι ήμασταν πάντοτε σωστοί, δίκαιοι και ένδοξοι, ότι ποτέ δεν θέλαμε να καταπιέσουμε κανέναν και ότι πολεμούσαμε μόνο για άμυνα, θα ήταν αλλιώς. Μία ιστορία αποεθνικοποιημένη θα απελευθερωνόταν από την αιώνια υποδούλωσή της στους εσωτερικούς» εχθρούς» σημειώνει. Όπως συμπεραίνει ο κ. Μπερκτάι, η αλλαγή του βιβλίου και της διδασκαλίας της Ιστορίας θα οδηγούσε αδιαμφισβήτητα σε μία κοινωνία, ειρηνική, λιγότερο επιθετική, πιο ανεκτική, πολυπολιτισμική και δημοκρατική.

Πηγή: Sigmalive.gr

Διαβάστε περισσότερα...

Καχύποπτες οι ΗΠΑ για Τουρκία

Αμφιβολίες για το πόσο αξιόπιστος σύμμαχος είναι η Τουρκία και πόσο αποτελεσματική είναι η εξωτερική της πολιτική εκφράζουν τα τηλεγραφήματα από την αμερικανική πρεσβεία στην Αγκυρα προς την Ουάσιγκτον.

hpa

Οι Αμερικανοί διπλωμάτες αναγνωρίζουν, πάντως, ότι η τουρκική εξωτερική πολιτική έβαλε τον φιλόδοξο στόχο να αλλάξει πλήρως τις σχέσεις της με τους γείτονες, οι οποίοι όμως δεν είναι οι ευκολότεροι παίκτες στον κόσμο.Το γερμανικό περιοδικό «Ντερ Σπίγκελ» γράφει επικαλούμενο τηλεγραφήματα προς το αμερικανικό υπουργείο Εξωτερικών ότι οι Αμερικανοί διπλωμάτες περιγράφουν την τουρκική ηγεσία ως διχασμένη και με ισλαμική διείσδυση. Οι σύμβουλοι του πρωθυπουργού Ερντογάν περιγράφονται ως έχοντες «μικρή κατανόηση της πολιτικής πέραν της Αγκυρας». Ενα τηλεγράφημα γράφει ότι ο Ερντογάν έχει περικλειστεί από έναν «σιδηρούν κύκλο γαλίφηδων συμβούλων».Τηλεγραφήματα εν τω μεταξύ που δημοσιοποιήθηκαν χθες από την WikiLeaks, αναφέρουν ότι η σημερινή Τουρκία προσπαθεί να εκσυγχρονιστεί. Μεγάλη είναι η προσπάθεια που έχει αναληφθεί για να λύσει τα προβλήματά της με το «εγγύς εξωτερικό της», προσπάθεια εντελώς αντίθετη με την παραδοσιακή τουρκική πολιτική που άφηνε τα προβλήματα να χρονίζουν και πολύ πιο συμβατή με τα ευρωπαϊκά και αμερικανικά συμφέροντα. Ο κατάλογος των πρωτοβουλιών είναι εντυπωσιακός, γράφει ένα τηλεγράφημα. Αποδοχή του σχεδίου Ανάν για την Κύπρο, το 2004. Συνέχιση της από το 1999 προσέγγισης με την Ελλάδα, άνοιγμα προς την Αρμενία με υπογραφή πρωτοκόλλων αναγνώρισης, θέρμανση των σχέσεων και με τη Βαγδάτη και με το Ερμπίλ, την πρωτεύουσα των Κούρδων του Ιράκ, ενώ έχουν αλλάξει και οι σχέσεις της Τουρκίας με τον δικό της κουρδικό πληθυσμό.Μολονότι, πάντως, αυτή η νέα προσέγγιση είναι αξιέπαινη, σημειώνουν τα τηλεγραφήματα, είναι και ατελέσφορη. Η Κύπρος παραμένει διαιρεμένη, όσο κι αν φταίει η ελληνοκυπριακή πλευρά, με όρους του σχεδίου Ανάν. Τα πρωτόκολλα με την Αρμενία δεν έχουν επικυρωθεί, λόγω καχυποψίας προς την κατάσταση στο Ναγκόρνο Καραμπάχ. Στο Ιράκ παραμένει η αστάθεια. Οι Κούρδοι παραμένουν απρόθυμοι να στραφούν εναντίον του ΡΚΚ. Η Συρία δεν έχει απομακρυνθεί από το Ιράν. Αλλά όλοι αυτοί οι παίκτες είναι από τους δυσκολότερους του κόσμου.
Πηγή: enet.gr
Διαβάστε περισσότερα...
Συνδρομή σε αυτήν την τροφοδοσία RSS

Στον διαδικτυακό τόπο μας χρησιμοποιούμε Cookies με σκοπό τη βελτίωση της online εμπειρίας σας. Επιλέγοντας να συνεχίσετε την περιήγησή σας σε αυτόν, αποδέχεστε αυτομάτως τη χρήση των cookies. Περισσότερα...

Πολιτική Απορρήτου - Όροι Χρήσης - Περιορισμός Ευθύνης - Επικοινωνία Σχετικά με Προσωπικά Δεδομένα
Αποδέχομαι