Η Νέμεσις και η γενοκτονία των Αρμενίων

Η πρόσφατη αναγνώριση του εγκλήματος της Γενοκτονίας των Αρμενίων από τις ΗΠΑ και τη Σουηδία δημιουργεί ξανά σοβαρές αναταράξεις στην Τουρκία.

Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι πολλοί σύγχρονοι Τούρκοι πολίτες αγνοούν την πραγματική φύση εκείνων των δραματικών πράγματι συμβάντων. Αυτό με τη σειρά του είναι απόρροια ενός συνηθισμένου στην ιστορική προσέγγιση οξύμωρου. Το έθεσε με λακωνική ακρίβεια ο τ. υπουργός Εξωτερικών της Τουρκίας, αείμνηστος Ιλχάν Τσαγκλαγιανγκίλ: «Η πρόσφατη ιστορία της χώρας μας -είπε- είναι η επίσημη ιστορία που διδάσκεται στα σχολεία. Η ιστορία, δηλαδή, που επιτέπεται να γραφεί».

Με μια ξεκάθαρη κουβέντα: Η αρμενική Γενοκτονία απαγορεύεται να ιστοριογραφηθεί στη σημερινή Τουρκία. Ο νομπελίστας συγγραφέας Ορχάν Παμούκ και ο ιστορικός Τανέρ Ακτσάμ έχουν πικρή εμπειρία από την παραβίαση αυτής της «αρχής». Εκτοτε ζουν στο εξωτερικό φοβούμενοι για τη ζωή τους.

Παρ' ότι τα επίσημα αρχεία του οθωμανικού κράτους σχετικά με το Αρμενικό είναι ανοιχτά στους μελετητές, πολύ λίγοι σύγχρονοι Τούρκοι πολίτες μπορούν να τα διαβάσουν. Η καθιέρωση το 1928 της λατινικής γραφής στην απόδοση της τουρκικής γλώσσας απέκοψε τους πολίτες της χώρας από τη δυνατότητά τους να μελετήσουν απευθείας -και να κρίνουν- την αντιφατική πραγματικότητα εκείνης της περιόδου.

Εδώ και περίπου έναν αιώνα, η Τουρκία όχι μόνο δεν αποδέχεται τη διάπραξη του εγκλήματος της γενοκτονίας κατά των Αρμενίων, αλλά καταγγέλλει ως μονοδιάστατα και χαλκευμένα τα τεκμήρια που δεν προέρχονται από τα οθωμανικά αρχεία.

Γιατί όμως; Η υπόθεση αυτή δεν αφορά κανέναν εν ζωή πολιτικό, στρατιωτικό ή άλλον ιθύνοντα της χώρας. Πολύ περισσότερο που από το 1928 ήδη ο ίδιος ο Μουσταφά Κεμάλ χαρακτήρισε εκείνες τις εκατόμβες «επαίσχυντη πράξη».

Η απάντηση είναι απλή: Αυτή η όντως «επαίσχυντη πράξη» διαπράχθηκε από τους προκατόχους, τους συναδέλφους και κάποιους εκ των στενών συνεργατών του ιδρυτή της σύγχρονης Τουρκίας. Ως εκ τούτου, η σκιά ενός τέτοιου εγκλήματος εφόσον αυτό αφεθεί να γίνει επίσημα αποδεκτό, βαραίνει -και θα βαραίνει οιονεί- πάνω στις ελίτ που κυβερνούν την Τουρκία και ιδίως τις ένοπλες δυνάμεις της.

Σε δεύτερο επίπεδο, οι ελίτ αυτές ανησυχούν μήπως κάποια στιγμή το θέμα της αναγνώρισης της αρμενικής γενοκτονίας πυροδοτήσει αντίστοιχες καταγγελίες (και διεκδικήσεις) για τη γενοκτονία των Ποντίων ή των Συροχαλδαίων, ακόμη δε των Αλεβιτών και των Κούρδων. Τέλος, οι όλο και πιο πολλοί Τούρκοι νοσταλγοί του μεγαλείου της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας δεν επιθυμούν αναμόχλευση των σκοτεινών πτυχών εκείνης της περιόδου. Εξ ου και οι προσπάθειες της τουρκικής κυβέρνησης να «σταματήσει» το θέμα προτού αυτό πάρει επικίνδυνες διαστάσεις όχι μόνο εκτός, αλλά κυρίως εντός της χώρας.

Οι πρωταίτιοι των σφαγών, που δεν ήταν μόνο Τούρκοι αλλά και οι τότε σύμμαχοί τους Γερμανοί, ουδέποτε κατονομάστηκαν επακριβώς, ούτε τιμωρήθηκαν. Οι Αρμένιοι δεν αποζημιώθηκαν ποτέ για τις περιουσίες που έχασαν εξαιτίας των δηώσεων και των διώξεων που υπέστησαν.

Ούτε ανέκτησαν όλα τα εθνικά τους εδάφη, που με τις διάφορες συνθήκες διαμοιράστηκαν εκατέρωθεν των τουρκο-σοβιετικών συνόρων. Οι πρόνοιες της Συνθήκης της Λωζάννης για όλες τις μειονότητες της χώρας λειτούργησαν αποσπασματικά, επιλεκτικά ή αγνοήθηκαν παντελώς. Ο ίδιος ο κ. Ερντογάν απέδωσε πριν από μερικούς μήνες την εκδίωξη των μειονοτήτων της Τουρκίας σε μια «πολιτική φασιστοειδούς αντίληψης». Δήλωση πραγματικά μεγάλης ισχύος (και θάρρους), αντίστοιχη με εκείνη του Μουσταφά Κεμάλ για τις σφαγές του 1895 και του 1915.

Τα διαπραγματευτικά όπλα της Αρμενίας ήταν επί χρόνια περιορισμένα, ώς τη στιγμή που τα γεγονότα του Καυκάσου μεταξύ Ρωσίας και Γεωργίας ανέδειξαν τη στρατηγική αξία της στην εποπτεία του γειτονικού της Ιράν και την ασφαλή μεταφορά ενέργειας από την Κεντρική Ασία στη Δύση μέσω των εδαφών της. Τότε, η νέα γενιά των (μετασοβιετικών) πολιτικών του Ερεβάν με την επίνευση της Ε.Ε. και των ΗΠΑ, αναζήτησε γέφυρες επικοινωνίας με την Αγκυρα.

Η Τουρκία, σαν έτοιμη από καιρό, ανταποκρίθηκε θετικά, γιατί αυτό εξυπηρετούσε τά συμφέροντά της. Υστερα από μια πολύμηνη περίοδο έντονης αλλά μυστικής διπλωματίας, οι δύο χώρες έδειξαν αποφασισμένες να ξεπεράσουν όλα τα εμπόδια.

Η πανίσχυρη όμως Αρμενική Διασπορά, αυτή που προέκυψε μέσα από τη λαίλαπα των σφαγών και των διώξεων, αναζητώντας καταφύγιο και δικαιοσύνη στα τέσσερα σημεία του ορίζοντα, έχει άλλη άποψη. Εξάλλου, υπό το πρίσμα της δοκιμασίας που περνούν οι σχέσεις Τουρκίας και Ισραήλ, η πολιτικά και οικονομικά πανίσχυρη Εβραϊκή Διασπορά, που επί δεκαετίες αγνόησε σιωπηρά τις σφαγές των Αρμενίων, φαίνεται να αλλάζει κι αυτή τώρα στάση επί του θέματος...

Η Νέμεσις τελικά θα καθορίσει τις εξελίξεις. Και την κάθαρση.