Η γενοκτονία των Αρμενίων στο Θέατρο Γκόρκι
Το Θέατρο Μαξίμ Γκόρκι του Βερολίνου πραγματοποιεί δίμηνο αφιέρωμα με αφορμή τη συμπλήρωση 100 χρόνων από τη γενοκτονία των Αρμενίων. Στις εκδηλώσεις συμμετέχουν καλλιτέχνες από όλο τον κόσμο.
Με το θέμα της γενοκτονίας των Αρμενίων της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας ασχολούνται αυτό το διάστημα στο Βερολίνο 50 καλλιτέχνες από όλο τον κόσμο: το Λος Άντζελες, την Κωνσταντινούπολη, το Ερεβάν, το Τορόντο.
Όλοι τους είναι καλεσμένοι της διευθύντριας του Θεάτρου Γκόρκι του Βερολίνου, Σερμίν Λάνγκχοφ, η οποία είναι τουρκικής καταγωγής. Στον ενάμιση χρόνο που διευθύνει το Θέατρο Γκόρκι έχει εμπνευστεί πολλές φορές από ιστορικά και πολιτικά θέματα, όπως τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο, τους πρόσφυγες, το θέμα της αντίστασης.
Η τέχνη μπορεί να δώσει απαντήσεις
Μπορεί όμως η τέχνη να ασχοληθεί σοβαρά με το θέμα της γενοκτονίας των Αρμενίων, δεδομένου ότι ούτε καν η επιστήμη δεν είναι σε θέση να δώσει ικανοποιητικές απαντήσεις για τα αίτια και τα κίνητρα ενός τέτοιου αδιανόητου εγκλήματος; Ο γερμανός φιλόσοφος Τέοντορ Αντόρνο πάντως είχε αποκλείσει ρητά ότι μπορεί κανείς να γράφει ποιήματα για την άλλη μεγάλη γενοκτονία του περασμένου αιώνα. «Μετά το Αουσβιτς είναι βαρβαρότητα να γράφει κανείς ποίηση», είχε πει. Η Σερμίν Λάνγκχοφ έχει όμως διαφορετική άποψη.
Όπως εξήγησε στην DW, «η εμπειρία λέει ότι διατυπώσεις όπως 'πολυπλοκότητα ενός θέματος', 'δεν μπορώ να το κατανοήσω' ή 'δεν είμαι σε θέση να το αναλύσω', αποτελούν προφάσεις για να μην ειπωθούν τα πράγματα με το όνομά τους. Είτε για πολιτικούς λόγους είτε εξαιτίας γεωπολιτικών και γεωστρατηγικών συμφερόντων – ακριβώς όπως και πριν από 100 χρόνια. Δε νομίζω ότι είναι δύσκολο να μιλήσεις για τη γενοκτονία, να πραγματευτείς αυτό το θέμα. Αυτό που οπωσδήποτε είναι σε θέση να κάνει η τέχνη είναι να αφηγείται τις ιστορίες».
Ιστορίες εξόριστων Αρμενίων σε βίντεο
Αυτό ακριβώς κάνει η Έζγκι Κιλίντσασλαν, η οποία έχει σπουδάσει στις Σχολές Καλών Τεχνών της Κωνσταντινούπολης και του Βερολίνου. Τυχαία γνώρισε στο πλαίσιο ενός προγράμματος ανταλλαγής καλλιτεχνών το 2007 στο Λίβανο την υπέργηρη Ελισάβετ. Μέσα από μια συζήτηση στα τουρκικά έμαθε την ιστορία της: Πώς οι αρμένιοι γονείς της Ελισάβετ επέζησαν της γενοκτονίας και κατέφυγαν στο Λίβανο, για την καθημερινότητα της προσφυγιάς εκεί, για το ρόλο της γενοκτονίας στη ζωή της. Η Έζγκι Κιλίντσασλαν κατέγραψε σε βίντεο τόσο την εξιστόρηση της Ελισάβετ όσο και άλλες προσωπικές ιστορίες 24 Αρμενίων στο Λίβανο και στο Παρίσι, τις οποίες παρουσιάζει τώρα στο Θέατρο Γκόρκι. Όπως επισημάνει, κανείς από τους συνομιλητές της δεν την αντιμετώπισε με επιφυλάξεις, παρά το γεγονός ότι κατάγεται από την Τουρκία – τουναντίον.
«Για παράδειγμα, ένας ηλικιωμένος κύριος μου είπε ότι έχει μιλήσει σε πολλούς για την ιστορία του, αλλά το ότι μίλησε σε μένα, που είμαι Τουρκάλα, ήταν κάτι ιδιαίτερο. Τον ανακούφισε. Βοηθάει να κάτσεις και να ακούσεις τον άλλο. Και αυτό ήταν το κίνητρο μου για να γυρίσω τα βίντεο. Είναι τόσο δύσκολο να ασχοληθείς με ένα τέτοιο ζήτημα. Και ακόμη πιο δύσκολο για μένα ως καλλιτέχνιδα επειδή είναι τόσο έντονα πολιτικό», λέει η τουρκάλα καλλιτέχνιδα.
Στο Λιβάνο γεννήθηκε και η Αρσινέ Χαντζιάν, κόρη αρμένιων προσφύγων από την Τουρκία. Η ηθοποιός, που είναι παντρεμένη με το σκηνοθέτη Ατόμ Εγκογιάν, ζει από το 1975 στον Καναδά. Στο Γκόρκι παρουσιάζει μια παράσταση με θέμα την πρώτη ταινία για τη γενοκτονία των Αρμενίων, που είχε γυριστεί ήδη το 1919. Η Χαντζιάν αναπαριστά την απεγνωσμένη προσπάθεια των πρωταγωνιστών της ταινίας -ανάμεσα τους και αυτόπτες μάρτυρες- να εξιστορήσουν εγκλήματα που δύσκολα περιγράφονται. Το να μιλά κανείς ακόμη και σήμερα γι´ αυτά είναι πολύ σημαντικό για τις οικογένειες των θυμάτων, υποστηρίζει η Αρσινέ Χαντζιάν.
Όπως λέει, «πρέπει να κατανοήσουμε ότι οι άνθρωποι δεν μπορούν εύκολα να απαλλαγούν από τα ψυχικά τους τραύματα. Είναι αδύνατο -μέχρι να τα επεξεργαστούν. Και αυτό δεν γίνεται με το να τα παραμερίζεις και να μη μιλάς γι' αυτά. Όσο δεν τα αντιμετωπίζεις, τα τραύματα μένουν. Όταν τα επεξεργαστούμε, τότε έχουμε την επιλογή είτε να τα βγάλουμε από μέσα μας είτε όχι».
Έναυσμα για ευρύτερη συζήτηση στη Γερμανία
«Θέλουμε να δώσουμε ένα έναυσμα ώστε να συζητηθεί το όλο θέμα εδώ στη Γερμανία», λέει η Μίριαμ Φόγκελ από την Ομοσπονδιακή Υπηρεσία για την Πολιτική Επιμόρφωση
Η σειρά εκδηλώσεων για τη γενοκτονία των Αρμενίων στο Θέατρο Γκόρκι υποστηρίζεται και από την κρατική Ομοσπονδιακή Υπηρεσία για την Πολιτική Επιμόρφωση. Η Μίριαμ Φόγκελ, στέλεχος της γερμανικής υπηρεσίας, εξήγησε στην DW τους λόγους της συμμετοχής της στο πρόγραμμα του Θεάτρου Γκόρκι:
«Στόχος μας είναι από τη μια πλευρά να καταλάβει ο κόσμος τι έχει συμβεί, δηλαδή να καταλάβει την ιστορία. Από την άλλη πλευρά θέλουμε να δώσουμε ένα έναυσμα ώστε να συζητηθεί το όλο θέμα εδώ στη Γερμανία. Αυτή η συζήτηση είναι αναγκαία και επειδή έχουμε μια πολύ μεγάλη τουρκική κοινότητα. Είμαστε λοιπόν της γνώμης ότι θα ήταν καλό να υπήρχε μεγαλύτερη αναφορά στο ζήτημα και να αποτελούσε συχνότερα αντικείμενο συζητήσεων».
Παναγιώτης Κουπαράνης
Πηγή: dw.de