Η αστρονομία στην Αρμενία

Η χρονιά που πέρασε ανακηρύχθηκε από τη Διεθνή Αστρονομική Ένωση και την UNESCO Παγκόσμιο Έτος Αστρονομίας, με αφορμή την τετρακοσιοστή επέτειο της πρώτης αστρονομικής παρατήρησης με τηλεσκόπιο από το Γαλιλαίο.
Με αυτή την αφορμή τα «Αρμενικά» ετοίμασαν ένα αφιέρωμα για τις στενές σχέσεις που είχε και έχει η Αρμενία με την αστρονομία και τιμούν με αυτό τον τρόπο τους σημαντικότερους Αρμένιους αστρονόμους, θυμίζοντας στους αναγνώστες μας την πολύ σημαντική συμβολή τους στην επιστήμη της αστρονομίας.

Η αστρονομία ως επιστήμη προϋπήρχε πολύ πριν το Γαλιλαίο. Οι ρίζες της μπορεί να αναζητηθούν στην αρχαία Κίνα, τη Βαβυλώνα, την Αίγυπτο, την Ελλάδα και λίγο πολύ σε κάθε αρχαίο πολιτισμό που προσπάθησε να δώσει απαντήσεις σε φιλοσοφικά και κοσμολογικά ερωτήματα.
Δε θα ‘πρεπε λοιπόν να μας κάνει εντύπωση η βαθιά σχέση που αναπτύχθηκε με την αρχαία αυτή επιστήμη σε μια περιοχή, όπως την Αρμενία, η οποία έχει τόσο έντονη προϊστορία.

Αρμενία, 5.000 π.Χ. …
Ένας μεγάλος πολιτισμός ανθίζει… Οι επιστήμονες της περιοχής ήδη μελετούν τον ήλιο, τη σελήνη, τα άστρα, τη γη. Λίγο έξω από τη σημερινή πόλη του Σισιάν έχει στηθεί ένα αστεροσκοπείο-πανεπιστήμιο. Το όνομά του, Καραχούντς, δηλαδή η φωνή της πέτρας!
Ίσως να μην μπορούμε ακόμα να προσδιορίσουμε αν τα παραπάνω είναι πραγματικότητα ή απλές εικασίες, ξέρουμε όμως πως ανά τους αιώνες ο αρμενικός λαός ανέπτυξε μια σχέση πάθους με την αστρονομία. Δεν είναι τυχαίο ότι στις αρχές του προηγούμενου αιώνα οι Όλκοτ και Μόντερ τοποθετούν τη γέννηση των ζωδιακών συμβόλων και τη διαίρεση του ουρανού σε δώδεκα αστερισμούς στην περιοχή του Ευφράτη και κοντά στο όρος Αραράτ, γύρω στο 2.800 π.Χ.
Πολλές είναι και οι βραχογραφίες που απεικονίζουν ουράνια σώματα και έχουν ηλικία τουλάχιστον 3.000 ετών. Αυτή όμως που τραβάει περισσότερο την προσοχή είναι ένας χαραγμένος κύκλος χωρισμένος σε τέσσερα τεταρτημόρια με ανθρώπινες φιγούρες γύρω από αυτόν. Θεωρείται πως αντιπροσωπεύει τη Γη και τους αντίποδες. Τα δύο σημαντικότερα μνημεία που συνδέουν την προϊστορική Αρμενία με την αρχαία αστρονομία είναι το παρατηρητήριο του Μετζαμόρ και το Καραχούντς.

Το παρατηρητήριο του Μετζαμόρ:
ένας μικρός αστερισμός στη Γη
Στις όχθες του ποταμού Μετζαμόρ, γύρω στα 30 χιλιόμετρα δυτικά του Ερεβάν, βρίσκεται ένα μεταλλουργείο που χρονολογείται από την 3η χιλιετηρίδα π.Χ. Εκεί το 1966 ανακαλύφθηκαν μερικές πλατφόρμες, οι οποίες χρησίμευαν για αστρονομικές παρατηρήσεις και αποτελούσαν ένα περίεργο αρχαίο παρατηρητήριο. Τρεις από αυτές,  έχουν βρεθεί καλά διατηρημένες. Στην πρώτη, βρίσκουμε ένα τραπέζιο με τέσσερις αστερισμούς. Εάν ακολουθήσουμε νοητά την κατεύθυνση που μας δείχνει το τραπέζιο, βρίσκουμε το σημείο του ορίζοντα από όπου πριν 5.000 χρόνια ξεπρόβαλλε ο αστερισμός του Σείριου. Είναι πολύ πιθανόν ο Σείριος, το πιο λαμπρό αστέρι του βόρειου ημισφαιρίου, να ήταν αντικείμενο λατρείας για τους κατοίκους του Μετζαμόρ και, όπως οι Αιγύπτιοι, να συσχέτιζαν την αρχή του έτους με την εμφάνισή του. Οι τέσσερις αστερισμοί του τραπεζίου υποδηλώνουν το γεγονός ότι κάθε 4 χρόνια η ανατολή του Σείριου μεταφερόταν από την 1η στη 2η μέρα του μήνα και ούτω καθ’ εξής. Εάν αυτό αληθεύει, τότε μπορούμε να υποθέσουμε πως ο λαός αυτός γνώριζε καλά τον ουρανό και χρησιμοποιούσε τις περιοδικές εμφανίσεις των ουράνιων σωμάτων για να καθορίζει το χρόνο.
Μεγάλο ενδιαφέρον παρουσιάζει και η 3η πλατφόρμα. Συγκεκριμένα, στο τελευταίο σκαλοπάτι που οδηγεί στην πλατφόρμα είναι χαραγμένη μια πυξίδα, η οποία δείχνει το βορρά, το νότο και την ανατολή. Όπως λέει και η Έλμα Παρσαμιάν, η οποία πρώτη ξεκλείδωσε τα αστρονομικά μυστικά του παρατηρητηρίου, οι κάτοικοι του Μετζαμόρ ήταν έμποροι και για να μπορούν να βρίσκουν την πορεία τους έπρεπε να γνωρίζουν αστρονομία.
Υπάρχουν πολλά που δε γνωρίζουμε ακόμα για το Μετζαμόρ και για τις συνήθειες των κατοίκων του, όπως για παράδειγμα τις λατρευτικές τους εκδηλώσεις, λέει η κα Παρσαμιάν. Πιθανόν οι άνθρωποι να κράταγαν πυρσούς και να γέμιζαν τις χαραγμένες τρύπες στο βράχο με λάδι και να άναβαν μικρές φλόγες. Αυτό, όπως λέει η ίδια, θα είχε σαν αποτέλεσμα να μοιάζει από μακριά το παρατηρητήριο με ένα μικρό αστερισμό πάνω στη γη…

Καραχούντς:
το Στόουνχεντζ της Αρμενίας
Στην περιοχή του Σισιάν συναντάμε το δεύτερο μεγάλο αστρονομικό μνημείο της αρχαίας Αρμενίας. Αποτελείται από 204 μεγαλιθικές πέτρες από τις οποίες οι 76 έχουν καλοσχηματισμένες οπές στα άκρα τους.
Στις πέτρες αυτές έχουν αποδοθεί ανά τους αιώνες από τους κατοίκους της περιοχής δυνάμεις μυστικιστικές, κοσμικές αλλά και γονιμότητας.
Παρόλα αυτά το μνημείο είχε αγνοηθεί για πολύ καιρό από τους επιστήμονες. Όμως στις αρχές του ’80 τράβηξε την προσοχή δύο επιστημόνων, της Έλμα Παρσαμιάν, μιας αστροφυσικού του αστεροσκοπείου Μπιουρακάν και του Παρίς Χερουνί, ο οποίος ήταν καθηγητής στον τομέα της ραδιοφυσικής και ραδιοαστρονομίας. Μετά από εκτεταμένες έρευνες ανακάλυψαν πως από τις οπές μπορούσε κανείς να παρακολουθήσει με ακρίβεια διάφορους αστερισμούς, αλλά και τους κύκλους της Σελήνης και του Ηλίου. Είναι μάλιστα τέτοια η ακρίβειά τους, που ακόμα και σήμερα συναγωνίζεται τα εξειδικευμένα όργανα της σύγχρονης αστρονομίας, όπως παρατήρησε ο κ. Χερουνί σε μία από τις αποστολές του στο αστεροσκοπείο. Και αυτό, επειδή διαπίστωσε πως χρησιμοποιώντας τους βράχους μπορούσε να κάνει εξίσου αξιόλογες αστρονομικές μετρήσεις, ακόμα και χωρίς τη χρήση των οργάνων που είχε φέρει ο ίδιος!
Το περίπλοκο αυτό σύμπλεγμα βράχων μας αποκαλύπτει πως οι κατασκευαστές του γνώριζαν γεωμετρία, ήξεραν πώς να παριστάνουν γραφικά το μήκος και το πλάτος, να διαιρούν το χρόνο και, φυσικά, είχαν βαθύτατες γνώσεις αστρονομίας. Όσο για το πότε τοποθετήθηκαν οι πέτρες, μόνο η αστρονομία μπορεί να μας δώσει κάποια εκτίμηση, μιας και η μέθοδος χρονολόγησης με άνθρακα εφαρμόζεται μόνο σε οργανική ύλη. Από τις μελέτες του ο Χερουνί κατέληξε σε δύο εκδοχές. Η πρώτη δείχνει τη 3η χιλιετηρίδα π.Χ, και η δεύτερη την 5η.  Όποια χρονολογία κι αν ισχύει πάντως, η αρχαιότητα του αστεροσκοπείου είναι εντυπωσιακή.

Πηγή: armenika.gr