Η ιστορία των Αρμενίων είναι η ιστορία της Κομοτηνής

Ο ναός του Αγίου Γρηγορίου του Φωτιστού αποτελεί τον πρώτο ναό στην Κομοτηνή, τον οποίο οι Οθωμανοί επέτρεψαν να οικοδομηθεί πάνω από την επιφάνεια του εδάφους

Συμπληρώθηκαν φέτος 180 χρόνια από τότε που η αρμενική κοινότητα ανήγειρε το μεγαλοπρεπή - για τα δεδομένα της μικρής τότε Κομοτηνής - ναό του Αγίου Γρηγορίου του Φωτιστού.

Συμπληρώθηκαν φέτος 180 χρόνια από τότε που η αρμενική κοινότητα της Κομοτηνής ανήγειρε το μεγαλοπρεπή - για τα δεδομένα της μικρής τότε πόλης - ναό του Αγίου Γρηγορίου του Φωτιστού. Του σημαντικότερου Αγίου της Αρμενικής Ορθοδοξίας, της ιστορικής αυτής προσωπικότητας που εκχριστιάνισε το βασιλιά των Αρμενίων Τιριδάτη Γ’ καθιστώντας την Αρμενία ως το πρώτο χριστιανικό κράτος στην ιστορία της ανθρωπότητας, ήδη από το 301 μ.Χ. και 79 ολόκληρα χρόνια πριν από το Βυζάντιο! Του Αγίου που τιμά και η Ελληνική Ορθόδοξος Εκκλησία ως τον Άγιο Γρηγόριο, τον Ιερομάρτυρα, Επίσκοπο της Μεγάλης Αρμενίας. Την επέτειο αυτό γιόρτασαν οι Αρμένιοι της Κομοτηνής σε μία εντυπωσιακή εκδήλωση το βράδυ του Σαββάτου 27 Σεπτεμβρίου στο Μέγαρο Μουσικής Κομοτηνής, παρουσία του προκαθήμενου του Πατριαρχείου των Ορθοδόξων Αρμενίων, του Μεγάλου Οίκου της Κιλικίας Αράμ Α’, του αρχιεπισκόπου των εν Ελλάδι Ορθοδόξων Αρμενίων, του πρόεδρου του Κεντρικού Συμβουλίου της Αρμενικής Κοινότητας στην Ελλάδα κ. Αρά Μαγγογιάν και πλήθος κόσμου.

Νεαρά κορίτσια ντυμένα με παραδοσιακές στολές ήταν επί της υποδοχής όλων όσων έσπευσαν στο Μέγαρο για να γίνουν κοινωνοί της ιστορίας των Αρμενίων, κοινωνοί της ίδιας της ιστορίας της πόλης μας, αφού σχέση του αρμενικού έθνους με τη Θράκη και ιδιαίτερα την Κομοτηνή χάνεται στα βάθη των ιστορίας και ανάγεται στη βασική θεωρία προέλευσης των Αρμενίων από τα θρακο-φρυγικά φύλα που εγκαταστάθηκαν στην ευρύτερη περιοχή μεταξύ Μ. Ασίας και Μεσοποταμίας κατά το 12ο αι. π.Χ. Η ιστορία της Κομοτηνής είναι άρρηκτα συνυφασμένη με την ιστορία των Αρμενίων της και σε αυτήν αναφέρθηκε στον εναρκτήριο εξαιρετικό λόγο του ο Σαρκίς Δαγκαζιάν. Ακόμη και πριν από 400 χρόνια, όταν η Κομοτηνή εξυπηρετούσε τους εμπόρους που στάθμευαν εδώ στο μακρύ ταξίδι τους προς την Ανατολή – η ισχνή έστω αρμενική παρουσία ήταν ήδη αρκετή για να προσδώσει μια ιδιαίτερη απόχρωση στην πόλη. Παρουσία συνεχής και αδιάλειπτη, που επιβεβαιώνεται από μια σειρά αναφορών - κυρίως σε επιτύμβιες πλάκες - με πρώτη αυτήν του 1649 σύμφωνα με την καταγεγραμμένη μαρτυρία στο μνημειώδες έργο του Ασαντούρ Μαγκαριάν «Χουσακίρκ Τραγκιό γεβ Μαγκεντονιό Χάι Καγουτνερού», δηλαδή «Μνημόνιο για τις Αρμενικές Κοινότητες Θράκης και Μακεδονίας» που δημοσιεύτηκε στη Θεσσαλονίκη. Αρκετά χρόνια αργότερα, το 1737 – έναν ολόκληρο αιώνα πριν από την ανέγερση του σημερινού αρμενικού ναού της Κομοτηνής - ο Ανώτατος Πατριάρχης των Αρμενίων, Γκατογιγκός Αβραάμ ο Κρητικός - σε μια ιστορική του εγκύκλιο, μνημονεύει οργανωμένη αρμενική παρουσία στην Κομοτηνή, η οποία φαίνεται πως ασκούσε πλήρως τα θρησκευτικά της καθήκοντα.

Ο ΘΕΜΕΛΙΟΣ ΛΙΘΟΣ ΤΗΣ ΣΗΜΕΡΙΝΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ ΤΩΝ ΑΡΜΕΝΙΩΝ

Το 1834 – χρονιά σταθμό για την αρμενική κοινότητα της πόλης μας – και κατά την περίοδο του σουλτάνου Μαχμούτ Β’ - τίθεται ο θεμέλιος λίθος της σημερινής εκκλησίας του Αγίου Γρηγορίου του Φωτιστού. Αυτός, σύμφωνα με τον κ. Δαγκαζιάν, αντικατέστησε τον προϋπάρχοντα ξύλινο ναό (για τον οποίον υπάρχουν ελάχιστες πληροφορίες) και ολοκληρώθηκε με εράνους των Αρμενίων της Κομοτηνής, αλλά κυρίως με τη συνδρομή του τότε προέδρου και μέγα ευεργέτη Γιαγκούπ Γιαγκουπιάν. Ο κυρίως ναός αποτελεί μια πλινθόκτιστη και ξυλόστεγη μονόχωρη βασιλική, αντίστοιχη των αρμενικών ναών της εποχής στην ευρύτερη περιοχή της οθωμανικής τότε Θράκης. Το ιερό βήμα βρίσκεται υψηλότερα του υπολοίπου ναού σύμφωνα με την εθιμική συμβολική του τυπικού της Αρμενικής Ορθοδοξίας. Χαρακτηριστικό είναι ότι αποτελεί τον πρώτο ναό στην Κομοτηνή, τον οποίο οι Οθωμανοί επέτρεψαν να οικοδομηθεί πάνω από την επιφάνεια του εδάφους.

Όπως όλοι γνωρίζετε, ο ελληνικός μητροπολιτικός ναός της Παναγίας - που ανεγέρθη ελάχιστα χρόνια πριν από τον Αρμενικό του Αγίου Γρηγορίου – χτίστηκε κάποια σκαλοπάτια κάτω από το έδαφος. Η Αρμενική Εκκλησία της πόλης μας αποτελείται από χαμηλοτάβανο πρόναο που συνδέεται με τον υπόλοιπο χώρο, τον κυρίως ναό και το ιερό. Το 1967 με την οικονομική συνδρομή του έτερου βαρυσήμαντου ευεργέτη Γκαρμπίς Ακτεριάν προστίθεται στη βορειοδυτική πλευρά του ναού το περίτεχνο κωδωνοστάσιο με μοναδικό για τα δεδομένα της Θράκης σχεδιασμό που ανάγεται στις αρχιτεκτονικές καταβολές της αρμενικής ναοδομίας με τους γνωστούς κωνικούς τρούλους. Αμέτρητοι είναι και οι πολιτιστικοί θησαυροί που φυλάσσονται εντός της εκκλησίας και συνοψίζονται σε σπάνιας ομορφιάς και παλαιότητος ιερές εικόνες , περίτεχνα άμφια, ιερά σκεύη, ευαγγέλια… Αφιερώματα και κειμήλια πιστών που εναπόθεσαν στο Θεό τις ελπίδες και τα όνειρά τους. Το καθένα από αυτά έχει τη δική του σημασία και τη δική του ιδιαίτερη ιστορία. 

ΑΡΜΕΝΙΚΗ ΕΚΚΛΗΣΙΑ, ΜΗΤΡΟΠΟΛΗ ΚΑΙ ΜΟΥΦΤΕΙΑ

Η Αρμενική Εκκλησία της Κομοτηνής δεν είναι απλά και μόνο ένα σημείο αναφοράς στην πλούσια ιστορία των Αρμενίων της Θράκης. Πολύ περισσότερο, αποτελεί – μαζί με τη Μητρόπολη Μαρωνείας Κομοτηνής και τη Μουφτεία – τους μοναδικούς θεσμούς της πόλεως που συνεχίζουν επί αιώνες αδιάλειπτα και ακατάπαυστα τη λειτουργία τους σε πείσμα των καιρών. Σε όλο αυτό το διάστημα, η Αρμενική Εκκλησία της Κομοτηνής διήνυσε μια από τις πλέον ταραχώδεις περιόδους της ανθρώπινης ιστορίας. Η Εκκλησία στάθηκε στο ύψος των περιστάσεων τους δύσκολους χρόνους της οθωμανικής αυτοκρατορίας. Επέζησε δύο βαλκανικών και δύο παγκοσμίων πολέμων. Γνώρισε ξένους κατακτητές και δυνάστες. Πραξικοπήματα, δικτατορίες, επιστρατεύσεις… Είδε την Κομοτηνή να αλλάζει χέρια 9 φορές, τον περασμένο μόλις αιώνα! Κλήθηκε να ανταποκριθεί στην υποδοχή των χιλιάδων αρμενίων προσφύγων που κατέκλυσαν την περιοχή μετά τη μικρασιατική καταστροφή, ερχόμενοι κυρίως από την Αν. Θράκη. Παράλληλα – και πέρα από το ιστορικό δέος που την περιβάλει – η Αρμενική Εκκλησία της πόλης μας αποτελεί τόπο προσκυνήματος για τους όλους τους Αρμενίους ανά την Ελλάδα. Εδώ εορτάζεται κάθε χρόνο η μνήμη του Αγίου Ιακώβου - Σούρπ Αγκόπ στην αρμενική γλώσσα - του προστάτου της Κομοτηνής κατά τους Αρμενίους. Για όλους τους Αρμενίους όμως, η Εκκλησία δεν είναι μόνο ο τόπος τέλεσης μυστηρίων. Είναι ο συνεκτικός κρίκος με τις μακρινές πατρίδες τους. Ο ιερός εκείνος τόπος στον οποίο έρχονται σε επαφή με τον πλούτο της γλώσσας τους αλλά και τις πανάρχαιες χριστιανικές τους παραδόσεις. 

ΔΙΑΚΕΚΡΙΜΕΝΟΙ ΑΡΜΕΝΙΟΙ ΤΗΣ ΚΟΜΟΤΗΝΗΣ

Επιπρόσθετα η Αρμενική Εκκλησία Κομοτηνής, υπήρξε η ισχυρή πνευματική εστία που κατήχησε, γαλούχησε και ενέπνευσε αμέτρητες διακεκριμένες προσωπικότητες της πόλης μας. Από τον κ. Δαγκαζιάν αναφέρθηκαν, ο Μιγκρντίτς Ταμπακιάν, που διαπραγματεύτηκε την ειρηνική αποχώρηση της οθωμανικής φρουράς από την Κομοτηνή στον Α’ Βαλκανικό Πόλεμο. Ο Μπογός Γιαμτζιάν που προσέφερε τα μέγιστα στην ελληνική αντικατασκοπεία κατά την εκστρατεία του Ελληνικού Στρατού στην Ανατολική Θράκη το 1919. Ο Ρουπέν Κεβορκιάν που πρωτοστάτησε στην ενσωμάτωση της Θράκης στην Ελλάδα το 1920. Ο Μιγκιρντίτς Τοροσιάν πρώτο πρόεδρο του Δημοτικού Συμβουλίου της ελεύθερης Θράκης. Ο Σαρκίς Δαγκαζιάν, πρωτεργάτη στην ίδρυση του Ερυθρού Σταυρού Κομοτηνής το 1921. Οι Γαζαρός Οσκανιάν, Σεμπούχ Μπερμπεριάν, Σιμόν Γιεραμιάν και Γκαραμπέτ Δογραματζιάν που έπεσαν στα αλβανικά βουνά αμυνόμενοι του πατρίου εδάφους. Η ηρωίδα της Εθνικής Αντίστασης Βερζινέ Πατβακανιάν – Γαζαροσιάν, που έμεινε γνωστή στην ιστορία με την κωδική ονομασία «Βέρα». Βιομήχανοι όπως ο Γκαρμπίς Ακτεριάν, ο Γκαραμπέτ Δαγκαζιάν ή ο Μιγκιρντίτς Χατζιάν που παρείχαν θέσεις εργασίας σε εκατοντάδες Κομοτηναίους, τις δύσκολες εποχές που η πόλη μας προσπαθούσε να ανασυγκροτηθεί από τα συντρίμμια των πολέμων. Στην εκδήλωση ακολούθησε ο χαιρετισμός του προέδρου του Συμβουλίου της Αρμενικής Κοινότητας Κομοτηνής Στεπάν Ματεοσιάν. Κεντρικός ομιλητής της εκδήλωσης με θέμα «Το θαμπό μυστήριο: Οι Αρμένιοι της Θράκης και η ποιητική της συγχώρησης» ήταν ο Χρυσόστομος Σταμούλης καθηγητής Δογματικής και Συμβολικής Θεολογίας στο Θεολογικό Τμήμα του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Η ομιλία του ήταν ουσιαστικά μια μικρή προσφορά στις σχέσεις των Αρμενίων με τους Έλληνες της περιοχής, διότι, όπως είπε ο ίδιος «οι Αρμένιοι πάντα υπήρξαν στο πλευρό των Ελλήνων, στήριξαν την πόλη και ταυτόχρονα στήριξαν τον εαυτό τους. Από την άλλη δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι με τους Αρμενίους έχουμε κοινές θρησκευτικές ρίζες. Υπήρξαν κάποια προβλήματα κατά τη διάρκεια του διαστήματος μετά τη σύνοδο της Χαλκηδόνας, όμως σήμερα ο διάλογος ο θεολογικός, που κάνει το Οικουμενικό Πατριαρχεί με τις εκκλησίες της Ανατολής, έχει φτάσει σε ένα πολύ καλό επίπεδο, έχουμε συμφωνήσει κι ελπίζουμε ότι σε ένα σύντομο χρονικό διάστημα τα πράγματα να γίνουν ακόμη καλύτερα».

ΣΥΝΑΥΛΙΑ ΤΗΣ ΧΟΡΩΔΙΑΣ «ΒΑΡΤΑΝΑΝΤΣ»

Τέλος, οι καλεσμένοι απόλαυσαν συναυλία της χορωδίας «Βαρτανάντς». Η χορωδία κατέχει εξέχουσα θέση στη θεία λειτουργία της Αρμενικής Εκκλησίας. Έτσι και η χορωδία «Βαρτανάντς» ιδρύθηκε το 1909 στην ενορία του Φερίκϊοϊ της Κωνσταντινούπολης, αρχικά ως αποκλειστικά εκκλησιαστική. Το 1932 έγινε πολυφωνική, στην αρχή ανδρική και στη συνέχεια μικτή. Από το 1944 μέχρι σήμερα έχει δώσει πολλές συναυλίες τόσο στην Τουρκία όσο και σε άλλες χώρες. Τα τελευταία χρόνια, η χορωδία, υπό την διεύθυνση του κ. Αντρουσσάν Χαλατζιάν, έχει να παρουσιάσει ένα πλούσιο καλλιτεχνικό έργο. Στην εκδήλωση στην Κομοτηνή η «Βαρτανάντς» συμμετέχει με διάφορα εκκλησιαστικά κυρίως αλλά και εθνικά ή δημοτικά έργα. Οι θεατές καλωσόρισαν τους συντελεστές με ένα θερμό χειροκρότημα. Το σίγουρο είναι ότι η Αρμενική Εκκλησία είναι εδώ, με τη ζωντάνια και το δυναμισμό της. Συνεχίζει να παρέχει το ηθικό και πνευματικό υπόβαθρο για να αντιμετωπίσουν τις προκλήσεις των καιρών. Σήμερα ιδιαιτέρως, με την κρίση των θεσμών να ροκανίζει τα θεμέλια της κοινωνίας και την πίστη να δοκιμάζεται σε όλα τα μήκη και πλάτη της υφηλίου.

Πηγή: xronos.gr