Σάλος με τον τηλεοπτικό… Σουλεϊμάν

Η χώρα θα μπει σύντομα σε προεκλογική περίοδο, οι ενταξιακές συνομιλίες με την ΕΕ έχουν τελματώσει, η νεοοθωμανική πολιτική Νταβούτογλου προκάλεσε ανοικτή διαμάχη με το Ισραήλ. Και όμως, μοιάζει αυτά να έχουν ξεχαστεί.
Δύο εβδομάδες τώρα και θαρρείς πως όλοι ασχολούνται με μία τηλεοπτική σειρά: την “Muhteşem Yüzyıl” (Μεγαλοπρεπής αιώνας) που αναπαριστά τη ζωή του δέκατου οθωμανού σουλτάνου Σουλεϊμάν του Μεγαλοπρεπούς. Επί της βασιλείας του (1520-1566) -η μακρότερη στην οθωμανική ιστορία- η αυτοκρατορία έφτασε στο απόγειό της. Η σειρά, της οποίας έχουν ως τώρα προβληθεί δύο επεισόδια, έχει προκαλέσει σάλο επειδή αγγίζει δύο ζητήματα που για τους Τούρκους αποτελούν ταμπού: οθωμανική ιστορία και σεξ.

Οι διαμαρτυρίες είχαν ξεκινήσει πριν την προβολή της σειράς από το ιδιωτικό κανάλι Show TV. Το τρέιλερ προκάλεσε θύελλα αντιδράσεων ανθρώπων που ισχυρίζονταν πως ήταν γεμάτο σκηνές ερωτισμού που προσβάλλουν την ιστορική μνήμη και το πρόσωπο του Σουλεϊμάν. Μετά την προβολή του πρώτου επεισοδίου, τηλεθεατές αλλά και κυβερνητικά στελέχη ζητούν την απαγόρευση της σειράς!

Άνεμος ελευθερίας

Η σειρά με ιστορικό περιεχόμενο έχει γίνει μόδα τα τελευταία χρόνια στην Τουρκία, καθώς προβλήθηκαν δεκάδες κινηματογραφικές ταινίες και τηλεοπτικές σειρές με θέμα το πρόσφατο παρελθόν. Οι “Babam ve Oglum”, πραγματεύεται το πραξικόπημα του 1980 και τα βασανιστήρια των αντιφρονούντων και “Guz Sancisi” με θέμα το άγος των Σεπτεμβριανών, υπήρξαν ταινίες - εισπρακτικές επιτυχίες. Αντίστοιχη επιτυχία είχαν σειρές όπως η “Cemberimde Gul Oya”, που αναφέρθηκε στις αιματηρότατες συγκρούσεις μεταξύ αριστερών και ακροδεξιών τις δεκαετίες του 1960 και 1970, και η “Hatirla Sevgili”, με θέμα την εποχή του Αντνάν Μεντερές.

Η άνθηση σειρών και ταινιών με ιστορικές αναφορές αντικατοπτρίζει το κλίμα συλλογικής ενδοσκόπησης που κρατεί στην Τουρκία. Μετά οκτώ δεκαετίες αυταρχικής κεμαλικής διακυβέρνησης, πνέει ένας άνεμος πρωτόγνωρης ελευθερίας. Έλαβε τέλος η εποχή των “εγκλημάτων σκέψης”, όπου κάθε δημόσια αμφισβήτηση της επίσημης κρατικής κατήχησης μπορούσε να σε κλείσει στη φυλακή και οι Τούρκοι θέλουν να εκφρασθούν ελεύθερα. Τότε γιατί η σειρά με θέμα τον Σουλεϊμάν προκαλεί αντιδράσεις; Γιατί είναι η πρώτη απόπειρα τηλεοπτικής μεταφοράς του οθωμανικού παρελθόντος. Προϋπήρξε η σειρά “Elveda Rumeli”, με θέμα την οθωμανική κατάρρευση, τους Βαλκανικούς και την απώλεια των ευρωπαϊκών επαρχιών. Κανείς, ωστόσο, δεν τόλμησε να ασχοληθεί με το κραταιό παρελθόν των Οθωμανών.

Η τουρκική κοινωνία τηρεί έναντι του τελευταίου πολύ διαφορετική μεταχείριση από εκείνη που επιφυλάσσει στην πρόσφατη ιστορία, από τον θάνατο του Ατατούρκ (1938) και μετά. Η μονοκομματική διακυβέρνηση (1923-1950), ο φόρος περιουσίας εις βάρος των μη μουσουλμάνων (1942), τα Σεπτεμβριανά (1955), πάλι με θύματα τις μειονότητες της Πόλης, τα πραξικοπήματα (1960, 1971, 1980, 1997), τα βασανιστήρια, η εκτέλεση του Αντνάν Μεντερές, οι εκτελέσεις πολιτικών κρατουμένων, το παρακράτος, οι ανεξιχνίαστες δολοφονίες προκαλούν αποστροφή στη συντριπτική πλειοψηφία.

Το “ένδοξο οθωμανικό παρελθόν”, όμως, είναι πολύ πιο προβληματικό. Η οθωμανική ιστορία διδάσκεται στο σχολείο επιγραμματικά. Το μάθημα της ιστορίας εν γένει στα σχολικά εγχειρίδια έχει έντονο τον χαρακτήρα της κατήχησης στην επίσημη κεμαλική ιδεολογία και τον τουρκικό εθνικισμό. Ώρες επί ωρών διδασκαλίας αφιερώνονται στους ηρωισμούς του “πολέμου της ανεξαρτησίας” στη Μικρά Ασία, στην κεμαλική επανάσταση και τις μεταρρυθμίσεις της. Οι κεμαλιστές, που συνέγραψαν τα σχολικά συγγράμματα, διατηρούν ανάμεικτα συναισθήματα έναντι των Οθωμανών. Από τη μια, τα σχολικά βιβλία αναφέρονται στο οθωμανικό κράτος ως “εμείς”, στον οθωμανικό στρατό ως “ο στρατός μας”. Από την άλλη, είναι εμποτισμένα με την κεμαλική ενατένιση της αυτοκρατορίας ως παρακμιακού συστήματος ακατάλληλου για την πραγμάτωση του “τουρκικού εθνικού ιδεώδους”.

Οι ισλαμιστές και η ακροδεξιά, πάλι, έχουν θεοποιήσει το οθωμανικό παρελθόν, θεωρώντας το το ύψιστο στάδιο της τουρκικής “εθνικής συνέχειας”. Η αυτοκρατορία παρουσιάζεται ως “ένα κράτος δίκαιο, βασισμένο στην ισλαμική ηθική, που σε αντίθεση με τις δυτικές ιμπεριαλιστικές δυνάμεις δεν μοίραζε αίμα και εκμετάλλευση αλλά δικαιοσύνη” (sic). Στο ξαναγράψιμο της οθωμανικής ιστορίας από τους ισλαμιστές λείπουν οι επαίσχυντες σελίδες της, όπως η αρμενική γενοκτονία και οι σφαγές των Βουλγάρων στα Βαλκάνια και των χριστιανών της Μικράς Ασίας. Λείπει και η πραγματικότητα ότι το μισό του πληθυσμού της αυτοκρατορίας ήταν μη μουσουλμάνοι.

Όπως θα φανταζόταν κάποιος, οι περισσότερες αντιδράσεις κατά της σειράς προήλθαν από τους ισλαμικούς και εθνικιστικούς κύκλους. Φρύαξαν με το πρώτο επεισόδιο, που αρχίζει δείχνοντας τους Τατάρους της Κριμαίας, συμμάχους των Οθωμανών, να επιτίθενται σε χριστιανικό χωριό και να αρπάζουν με τη βία τα παιδιά από την αγκαλιά των γονιών τους. Ένα από αυτά είναι και η Αλιεξάντρα (Χιουρέμ). Αν και είναι γνωστό τοις πάσι ότι το παιδομάζωμα (devsirme, περισυλλογή στα τουρκικά) και το δουλεμπόριο εφαρμόζονταν συστηματικά από τους Οθωμανούς στα Βαλκάνια και τη Μικρά Ασία εις βάρος των χριστιανών, η απεικόνιση της βιαιότητας σόκαρε.

Στην τουρκική εκπαίδευση καλλιεργείται στους μαθητές η πίστη πως οι αρπαγέντες ήταν τυχεροί και ευνοημένοι. Μετά τον εξισλαμισμό τους τα αγόρια είτε γίνονταν γενίτσαροι, είτε καταλάμβαναν τα ανώτατα κλιμάκια της κρατικής εξουσίας, ενώ τα κορίτσια ζούσαν βίο πολυτελή στα χαρέμια και αποτελούσαν τις μητέρες και τις ερωμένες των σουλτάνων.

“Οι χριστιανοί γονείς παρακαλούσαν να ενταχθούν τα παιδιά τους στο σύστημα του devsirme”, επαναλαμβάνουν οι δάσκαλοι. Μια βαναυσότητα παρουσιάζεται ως κάτι φυσικό, χωρίς τίποτε το επιμεμπτό. Ο αυτοεξόριστος στις ΗΠΑ ιεροκήρυκας Φετουλάχ Γκιουλέν μάλιστα το δικαιολόγησε σημειώνοντας πως “τουλάχιστον δίδασκαν στους αρπαχθέντες το ισλάμ”, άρα έσωζαν τουλάχιστον τις ψυχές τους(!) Το παιδομάζωμα, που για τους άλλοτε υπόδουλους στους οθωμανούς χριστιανικούς λαούς παραμένει ίσως η πιο επώδυνη μνήμη, παρουσιάζεται εδώ ως μια τελολογία, μια νομοτέλεια χωρίς λόγο αμφισβήτησης.

Ιδιαίτερα εξόργισε πολλούς τηλεθεατές η απεικόνιση του χαρεμιού. Οι ακροδεξιοί κατηγορούν τους συντελεστές της σειράς ότι απεικονίζουν το χαρέμι ως “συνοικιακό πορνείο”. Εξανέστησαν με τις σκηνές των παλλακίδων που χορεύουν προκλητικά μπροστά στον σουλτάνο. Όταν μάλιστα μαθεύτηκε πως η σειρά περιλαμβάνει και μια ομοερωτική σκηνή (οι έρωτες μεταξύ ανδρών στα ανάκτορα και την ανώτατη τάξη ήταν πολύ διαδεδομένοι και υμνούνται στην αυλική ποίηση), το ποτήρι ξεχείλισε. Στο διαδίκτυο, στον δρόμο, ξέσπασε επανάσταση κατά του “Μεγαλοπρεπούς αιώνα”.


75.000 καταγγελίες!

Πολλοί καταγγέλλουν τους συντελεστές της σειράς για “οριενταλιστική αντιμετώπιση” της οθωμανικής ιστορίας. “Την παρουσιάζουν, θαρρείς, μέσα από τα μάτια των Ευρωπαίων”, διαμαρτύρονται, ενώ κάνουν λόγο για “ξεπούλημα της ιστορίας μας”, για “θυσία στον βωμό της τηλεθέασης της εθνικής υπερηφάνειας”. Ο πρόεδρος του RTUK δήλωσε πως μέσα σε 25 ημέρες υποβλήθηκαν περισσότερες από 75.000 καταγγελίες κατά της σειράς, όσες δεν έχουν υποβληθεί ποτέ στη διάρκεια ενός έτους! Το συμβούλιο επέβαλε “επίπληξη” κατά του Show TV, με το αιτιολογικό ότι η σειρά “αντίκειται στις εθνικές και ηθικές αξίες και τις οικογενειακές αρχές του τουρκικού έθνους”. Ο αντιπρόεδρος της κυβέρνησης, υπεύθυνος για τη ραδιοτηλεόραση, Μπουλέντ Αρίντς, γνωστός για τις ακραίες ισλαμικές θέσεις του, δήλωσε “αηδιασμένος με τη σειρά”, που παρουσιάζει τον Σουλεϊμάν παραδομένο στις σαρκικές επιθυμίες και μάλιστα με ομοφυλοφιλικές τάσεις. “Καθησύχασε” τους πολίτες πως “θα ληφθούν οι νόμιμες διαδικασίες”, ενώ εξέφρασε την ευχή να ψηφιστεί νόμος που θα αναγνωρίζει στους “εθνικούς μας ήρωες” προστασία από την “προσβολή της μνήμης” ισάξια με εκείνη που η νομοθεσία παρέχει στη μνήμη του Ατατούρκ.


Ρεκόρ τηλεθέασης

Το λούμπεν κοινό των φασιστικών και ισλαμικών κομμάτων πήρε τους δρόμους, κράζοντας “αλλάχουεκμπερ” και σχίζοντας τις αφίσες της σειράς. Ταυτόχρονα όμως αυτή απέκτησε χιλιάδες φανατικούς οπαδούς, ενώ έσπασε τα ρεκόρ τηλεθέασης ξεπερνώντας το 60%. “Δεν θέλουμε να βλέπουμε σεξ και βρομιές, αλλά μάχες και ένδοξες νίκες” ωρύονται Ισλαμιστές και εθνικιστές. Οι φιλελεύθεροι καταδικάζουν τη “νοοτροπία των απαγορεύσεων” και στηρίζουν τη σειρά. “Οι ιστορικές προσωπικότητες είχαν όλες και ιδιωτική ζωή” επισημαίνουν οι φιλελεύθεροι σχολιαστές, “και δεν πρέπει να κρίνουμε το έργο τους βάσει αυτής”. Κατηγορούν τους ισλαμιστές ότι έχουν αναγάγει τους σουλτάνους σε προφήτες-αγίους, κάτι το οποίο οικτίρουν. Σε πολλούς οι διαμαρτυρίες για τον “Μεγαλοπρεπή αιώνα” θυμίζουν εκείνες για την ταινία “Μουσταφά” του Τζαν Ντουντάρ. Οι ίδιοι κύκλοι είχαν ξεσηκωθεί, καθώς ο Ατατούρκ εικονιζόταν ως μέγας πότης, μοναχικός και με καταθλιπτικές τάσεις, πράγματα όλα γνωστότατα αλλά ακατονόμαστα.

Πηγή: makthes.gr