Οι Αρμένιοι του Μάντσεστερ

Ο αρμενικός Ναός της Αγίας Τριάδας στο Μάντσεστερ

Ο άγγλος περιηγητής Φίλιπ Μάρσντεν γράφει στο βιβλίο του «Αναζητώντας τους Αρμένιους σε Βαλκάνια, Μέση Ανατολή & Καύκασο» για τη συνάντησή του στο Λίβανο με έναν αρμένιο οπαδό της Μάντσεστερ Γιουνάιτεντ. Τον ρωτά αν η αγάπη του στην ομάδα οφείλεται στο γεγονός ότι εκεί δημιουργήθηκε η πρώτη αρμενική παροικία της Αγγλίας. Η απάντησή του είναι απρόσμενη: «Είναι αρμενική φράση: μαντς ες τερ (αγόρι είσαι ακόμα)». Η μεταγραφή του Μχιταριάν στη μεγάλη ομάδα της πόλης έφερε στην επικαιρότητα την ξεχασμένη αυτή κοινότητα.
Οι πρώτοι Αρμένιοι στη Γηραιά Αλβιόνα εμφανίζονται στα ρωμαϊκά χρόνια. Οι αγγλοαρμενικές επαφές γίνονται στενές στις Ινδίες από το 16ο αιώνα, περίοδο που οι Αρμένιοι έχουν ήδη δημιουργήσει παροικίες εκεί. Οι γνώσεις τους στις ξένες γλώσσες και το εμπόριο εκτιμώνται ιδιαίτερα από τους Βρετανούς. Διάσπαρτη αρμενική παρουσία υπάρχει στο «Νησί» το 18ο αιώνα. Στο Μάντσεστερ εμφανίζονται για πρώτη φορά το 1835. Είναι έμποροι μεταξιού από τη Σμύρνη και την Κωνσταντινούπολη.
Η κοινότητα διαμορφώνεται τα επόμενα χρόνια. Ως τα τέλη του αιώνα λειτουργούν πάνω από 50 επιχειρήσεις υφασμάτων, αρμενικών συμφερόντων, στην πόλη που πλέον φέρει το παρατσούκλι «κοτονόπολις». Από τη δεκαετία του 1860 υπάρχει ήδη εσωτερική διοίκηση και καταστατικό. Επίσης, εκδίδεται το έντυπο «Γεργρακούντ» (υδρόγειος) από τον αρχιμανδρίτη Γκαραμπέτ Σαχναζαριάν. Σύντομα, συλλαμβάνεται η ιδέα για την ανέγερση ναού. Εμπνευστής είναι ο αρχιμανδρίτης Χορέν Κιουρογιάν.
Το νοικιασμένο εκκλησάκι, που χρησιμοποιούταν ως τόπος λατρείας, δεν εξυπηρετούσε πλέον τις ανάγκες της κοινότητας. Για το σκοπό αυτό αγοράζεται οικόπεδο, οργανώνεται έρανος και πραγματοποιούνται δεκάδες χορηγίες, ακόμα και από το Λονδίνο και το Λίβερπουλ.
Το Πάσχα του 1870 διεξάγονται τα θυρανοίξια του βικτωριανού τύπου Ναού της Αγίας Τριάδας, της πρώτης αρμενικής εκκλησίας στην Αγγλία. Αποτέλεσε όχι μόνο πνευματικό κέντρο αλλά και σημείο αναφοράς για ολόκληρη την παροικιακή ζωή. Κατά τη διάρκεια διώξεων στην Οθωμανική Αυτοκρατορία στη δεκαετία του 1880 και κατά την Γενοκτονία του 1915 χρησίμευσε ως χώρος υποδοχής κι εγκατάστασης για πολλούς αρμένιους πρόσφυγες. Τα τελευταία χρόνια συντηρείται χωρίς μόνιμο ιερέα.
Από το 1875 έως στις αρχές του 20ού αιώνα δημιουργούνται οργανώσεις, με σκοπό τη βελτίωση της θέσης των Αρμενίων στο Μάντσεστερ και την οικονομική ενίσχυση σχολείων και δομών στην πατρίδα.
Το 1878, χρονιά ορόσημο για το «Αρμενικό Ζήτημα», τα μέλη της κοινότητας προσπαθούν να το αναδείξουν στην αγγλική κοινή γνώμη. Παράλληλα, μαζεύουν χρήματα για τους συμπατριώτες τους στις τουρκοκρατούμενες επαρχίες, που μαστίζονται από λιμό, στο έργο αυτό ξεχώρισε η «Ένωση Αρμενισσών Κυριών», που ιδρύθηκε το 1908 και λειτουργούσε μέχρι πρόσφατα.
Πρόσφατα, μια εθελόντρια της Δημοτικής Βιβλιοθήκης του Μάντσεστερ αντιλήφθηκε ότι στην πύλη του βικτωριανού σπιτιού της έχει χαραχθεί η λέξη «Μασίς», που είναι η άλλη ονομασία του βιβλικού όρους Αραράτ στα αρμενικά. Η έρευνά της οδηγεί στην ανακάλυψη ότι οι πρώτοι κάτοικοι της οικίας ήταν τα μέλη της οικογένειας Φουντουκιάν, που στις αρχές του 20ού αιώνα δραστηριοποιήθηκαν σε επιχειρήσεις υφασμάτων.
Με το ξέσπασμα του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου, ο υφασματέμπορος Σμπαντ Αραπιάν εγκαταλείπει την Κωνσταντινούπολη για την Αίγυπτο, με σκοπό να φτάσει στις ΗΠΑ. Τελικά αποφασίζει να εγκατασταθεί στο Μάντσεστερ, συνεχίζοντας την επιτυχημένη πορεία του στον τομέα αυτόν.
Στα χρόνια που ακολούθησαν τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, η παροικία προσωρινά συρρικνώθηκε. Οι παλαιές γενιές απεβίωσαν και πολλοί από τους εναπομείναντες μετακόμισαν, κυρίως στο Λονδίνο. Το 1968 ανοίγει «Το αρμενικό εστιατόριο», που μεταξύ των παραδοσιακών εδεσμάτων, σερβίρει και ψάρι «ισχάν» *.
Το 1984 ξεκινά η λειτουργία εβδομαδιαίου σχολείου σε αίθουσα της εκκλησίας. Το αρμενικό στοιχείο ενισχύθηκε τα τελευταία χρόνια με την έλευση μεταναστών από την Αρμενία, το Ιράν και τη Μέση Ανατολή, φτάνοντας περίπου τα χίλια άτομα.
Ο Ντέιβιντ Ντίκινσον, εμπειρογνώμονας στις αντίκες και πρωταγωνιστής της τηλεοπτικής εκπομπής «Dickinson’s Real Deal», αποτελεί ίσως το συνεκτικό δεσμό ανάμεσα στο παρόν και το παρελθόν των Αρμενίων του Μάντσεστερ. Γεννημένος ως Ταβίτ Γκιουλεσεριάν και μεγαλωμένος από θετή οικογένεια, ανακάλυψε ότι ο παππούς του ήταν αρμένιος έμπορος που είχε έρθει στην πόλη το 1900, σε ηλικία 16 ετών.
Λίγο πριν τη συμπλήρωση της εκατονταετηρίδας της Γενοκτονίας, ραδιοφωνική παραγωγή του BBC Radio που ήταν αφιερωμένη στην αρμενική διασπορά αναφέρεται, στο πρώτο της επεισόδιο, στην κοινότητα του Μάντσεστερ. Φέτος το καλοκαίρι δέχτηκε ένα νέο διάσημο μέλος. Η άφιξη του ποδοσφαιριστή Χένρικ Μχιταριάν και οι πετυχημένες εμφανίσεις του στη Μάντσεστερ Γιουνάιτεντ έφεραν στην επιφάνεια τη λησμονημένη αυτή παροικία.