Τουρκία: Προσπάθειες πολιτών για αρμενοτουρκική προσέγγιση

Με μια πρώτη ανάγνωση, η αρμενοτουρκική προσέγγιση που χαράχθηκε το 2009 προσέκρουσε στις επικείμενες τελετές για την επέτειο της γενοκτονίας των Αρμενίων, που θα πραγματοποιηθούν στις 24 Απριλίου στο Γερεβάν.

Η αντιπαράθεση ξέσπασε τον περασμένο Ιανουάριο, όταν ο πρόεδρος Ερντογάν έκρινε σκόπιμο να προσκαλέσει τον αρμένιο ομόλογό του Σερζ Σαρκισιάν στις τελετές για την εκατοστή επέτειο της μάχης της Καλλίπολης, στις 24 Απριλίου - το ίδιο βράδυ δηλαδή που θα γίνουν οι επετειακές εκδηλώσεις στο Γερεβάν.

Καταλογίζοντας στην Τουρκία ότι προσπαθεί να εκτρέψει την προσοχή από την επέτειο της γενοκτονίας, ο πρόεδρος Σαρκισιάν ακύρωσε στις 17 Φεβρουαρίου την ιστορική συμφωνία που υπεγράφη το 2009 στη Ζυρίχη και προβλέπει την αποκατάσταση των διπλωματικών σχέσεων των δύο χωρών και το άνοιγμα των συνόρων.

Αν και δεν επικυρώθηκαν ποτέ από τα κοινοβούλια της Τουρκίας και της Αρμενίας, τα «πρωτόκολλα της Ζυρίχης» είχαν δημιουργήσει ελπίδες.

Η καταγγελία τους από το Γερεβάν δίνει τέλος στις υποσχέσεις για την αναθέρμανση των σχέσεων των δύο χωρών, όσο δύσκολη κι αν αναμενόταν να είναι.

Τα σύνορα θα παραμείνουν κλειστά και οι Αρμένιοι της Αρμενίας θα εξακολουθούν να χρειάζονται πάνω από 30 ώρες με το λεωφορείο για να φτάσουν στην Κωνσταντινούπολη.

Αλλά και στην τουρκική πλευρά διαψεύδονται οι ελπίδες που είχε δημιουργήσει η ανάληψη της εξουσίας από τους ισλαμοσυντηρητικούς.

Η «νέα Τουρκία» που υποσχόταν ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν υποσχόταν να ξεπεράσει το κεμαλικό δόγμα, τα άθικτα ταμπού του - το αρμενικό ζήτημα, η κουρδική κρίση, το Κυπριακό - και το εκ νέου γράψιμο της Ιστορίας.

Η εκπλήρωση αυτού του οράματος, όμως, προσέκρουσε στην αυταρχική στροφή του καθεστώτος και στην ατζέντα της εσωτερικής πολιτικής.

Μπροστά στις βουλευτικές εκλογές της 7ης Ιουνίου, η προσέγγιση με τους Αρμενίους δεν κρίνεται καλό χαρτί.

Υπήρξαν βέβαια κάποιες αξιοσημείωτες πρωτοβουλίες, όπως το μήνυμα του τούρκου προέδρου προς τους Αρμενίους στις 24/4/2014 ή η απόφαση να επισκευαστούν ορισμένες εκκλησίες.

Κατά βάθος, όμως, η επίσημη επιχειρηματολογία δεν άλλαξε. Η Άγκυρα αρνείται ότι έγινε σχεδιασμένη εξόντωση των Αρμενίων το 1915 και θεωρεί ότι οι σφαγές οφείλονται στο γεγονός ότι η Αρμενία πρόδωσε την Τουρκία προς όφελος της Ρωσίας.

Τον περασμένο Ιανουάριο, ο πρόεδρος Ερντογάν προειδοποίησε ότι θα πολεμήσει ενεργά τις χώρες που θα του ζητήσουν να αναγνωρίσει τη γενοκτονία.

Το αρμενικό ζήτημα ξαναβρέθηκε έτσι στον πυρήνα της συζήτησης για τον εξοπλισμό του τουρκικού στρατού με πυραύλους εδάφους-αέρος.

Τα σχετικά συμβόλαια δεν θα επικυρωθούν πριν από τις 24 Απριλίου, ώστε να έχει διαπιστωθεί πώς θα συμπεριφερθούν το Παρίσι και η Ουάσινγκτον.

Ένα σχέδιο νόμου για την αναγνώριση της γενοκτονίας περιμένει να κατατεθεί στο αμερικανικό Κονγκρέσο, ενώ ένα σχέδιο που θα ποινικοποιεί την άρνησή της - το οποίο υιοθετήθηκε το 2011 από τη γαλλική Εθνοσυνέλευση και ακυρώθηκε από το Συνταγματικό Δικαστήριο το 2012 - μπορεί να επανέλθει στο προσκήνιο με την ευκαιρία της επίσκεψης του Φρανσουά Ολάντ στο Γερεβάν, στις 24 Απριλίου.

Αν όμως έχει «βαλτώσει» σε θεσμικό επίπεδο, γράφει η Μαρί Ζεγκό στη Μοντ, η αρμενοτουρκική προσέγγιση αποτελεί μια αδιαμφισβήτητη πραγματικότητα για ένα μέρος της κοινωνίας των πολιτών.

Χάρις σε θαρραλέους διανοούμενους, έχει υπάρξει μια άλλη ματιά στα γεγονότα του 1915. Ορισμένοι από αυτούς το έχουν πληρώσει ακριβά, όπως ο δημοσιογράφος Χραντ Ντινκ, που σκοτώθηκε το 2007 από πυροβολισμούς μπροστά στην εφημερίδα Agos την οποία διηύθυνε.

Η δολοφονία του προκάλεσε σοκ στην Τουρκία, οδηγώντας εκατοντάδες χιλιάδες ανθρώπους να βγουν στο δρόμο φωνάζοντας «Είμαστε όλοι Αρμένιοι!»

Εχει ξεκινήσει έτσι ένα είδος «συλλογικής θεραπείας», όπως λέει ο αρθρογράφος Τζενγκίζ Ακτάρ, για τον οποίο το ταμπού του ομοιογενούς κράτους έχει σπάσει.

Η διεθνοποίηση των ερευνών και η ανάπτυξη των κοινωνικών επιστημών έχουν συμβάλει κι αυτές στην αμφισβήτηση της επίσημης τουρκικής εκδοχής. «Οι μελέτες για τη γενοκτονία είναι όλο και περισσότερες και λεπτομερέστερες», παρατηρεί ο ερευνητής Ετιέν Κοπώ.

Αμέτρητες είναι πλέον οι οικογένειες στην Τουρκία που ανακαλύπτουν αρμενίους προγόνους. Το συνταρακτικό βιβλίο του Φετίχ Τσετίν «Το βιβλίο της γιαγιάς μου», που κυκλοφόρησε για πρώτη φορά στην Τουρκία από τις εκδόσεις Metis το 2004, έχει κάνει ήδη έντεκα εκδόσεις.

Η αρμενοτουρκική πολιτιστική συνεργασία δεν αποτελεί πλέον χίμαιρα από τότε που έχουν κινητοποιηθεί μαικήνες όπως ο επιχειρηματίας Οσμάν Καβάλα και το ίδρυμά του Αναντολού Κουλτούρ. «Όταν ξεκινήσαμε τη δουλειά, το 1994, κινούμασταν στο περιθώριο», θυμάται η Αϊσέ Γκιουναϊσού. «Τα δικαιώματα των μειονοτήτων δεν περιλαμβάνονταν στην πολιτική ατζέντα των τούρκων πολιτών. Ήταν σαν να ξυπνούσαμε από έναν βαθύ ύπνο».